Zakrzepica żył głębokich i powierzchownych – objawy, leczenie

Zakrzepica żył zazwyczaj dotyczy kończyn dolnych, jednak występuje również w innych obszarach układu żylnego organizmu. Choroba może umiejscowić się w płucach lub w wątrobie, co w wielu przypadkach stanowi zagrożenie dla życia. Ze względu na lokalizację zakrzepów wyróżnia się kilka rodzajów schorzenia, m.in. zakrzepicę żył głębokich i zakrzepicę żył powierzchownych. Jakie są objawy zakrzepicy? Jak wygląda jej leczenie?

Co to jest zakrzepica?

Zakrzepica żył to choroba powstała na skutek tworzenia się zakrzepów w żyle. Zakrzep ogranicza lub całkowicie blokuje światło żyły, uniemożliwiając prawidłowy przepływ krwi. Lokalizuje się głównie w kończynach dolnych, ale może umiejscowić się także w płucach, wątrobie lub w innym miejscu w organizmie.

Zakrzepica żył stanowi podłoże żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, w przebiegu której fragment skrzepu odrywa się od ściany naczynia i z nurtem krwi przedostaje się do narządów wewnętrznych lub innej części ciała. Zaburza tym pracę lokalnych tkanek i wywołuje ich niedokrwienie i niedotlenienie. W sytuacji zatoru żylnego serca lub płuc może wystąpić nagły zgon.

Na zakrzepicę żylną zachorować można w każdym wieku, lecz najwięcej przypadków tej choroby diagnozuje się u osób po 60. roku życia. Leczenie zakrzepicy jest trudne, ponieważ choroba często długo rozwija się w ukryciu. Objawy zakrzepicy można błędnie zinterpretować i pomylić z innymi schorzeniami.

Przyczyny zakrzepicy

Przyczyną zakrzepicy jest wystąpienie sytuacji, w której dochodzi do zaburzenia przepływu lub krzepnięcia krwi. Może to nastąpić np. w wyniku ograniczenia poruszania się, uszkodzenia żyły lub przyjmowania niektórych leków.

Czynniki ryzyka zakrzepicy

Najbardziej podatne na zachorowanie na zakrzepicę są osoby otyłe, prowadzące siedzący tryb życia lub wykonujące pracę stojącą. Ryzyko zakrzepicy wzrasta po przebytych zabiegach chirurgicznych. Zachorować mogą także cierpiący na nowotwory, osoby długotrwale leżące i ze schorzeniami układu krążenia.

Wśród głównych czynników ryzyka predysponujących do zakrzepicy wymienia się:

• wiek powyżej 60. roku życia,
• przebyty: udar mózgu, zawał serca, posocznica,
• urazy – szczególnie wielonarządowe,
• nowotwory złośliwe, a także chemioterapia lub radioterapia z powodu nowotworu,
• niedowład kończyn dolnych,
• ciążę i połóg,
• duże zabiegi operacyjne, szczególnie w obrębie jamy brzusznej, miednicy lub kończyn dolnych,
• długotrwałe unieruchomienie,
• choroby zapalne jelit,
• niewydolność serca,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej,
• otyłość,
• genetyczne schorzenia związane z nieprawidłowym krzepnięciem krwi.

Zakrzepica – rodzaje

Ze względu na lokalizację zakrzepów możemy wyróżnić następujące rodzaje zakrzepicy:

• zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych – zlokalizowane nad powięzią, najczęściej w kończynach dolnych, spowodowane żylakami lub uszkodzeniami żył,
• zakrzepicę żył głębokich – zakrzep umiejscowiony jest pod powięzią, zwykle w naczyniach nóg, może prowadzić do choroby zakrzepowo-zatorowej,
• zakrzepicę płucną – inaczej zatorowość płucna, materiał zakrzepowy zwęża lub zamyka tętnicę płucną albo jej rozgałęzienia; najczęściej zakrzep do naczyń płuc wędruje z żył głębokich kończyn dolnych,
• zakrzepicę żył wątrobowych – inaczej nazywana zespołem Budda-Chiariego, może objawiać się wodobrzuszem i żółtaczką,
• zakrzepicę żyły wrotnej – zakrzep blokuje naczynia doprowadzającego krew do wątroby,
• zakrzepicę dystalną– dotyczy żył łydki i jest najczęściej występującym rodzajem zakrzepicy żył, zwykle nie prowadzi do powstawania zatorów płucnych,
• zakrzepicę proksymalną– polega na tym, że powstaje zakrzep w nodze w obszarze żył podkolanowych, żyły udowych, biodrowych; ten typ zakrzepicy żył głębokich stwarza wysokie ryzyko wystąpienia powikłań w postaci zatorowości płucnej.

Objawy zakrzepicy

Zakrzepica długo rozwija się w ukryciu, dlatego wiele osób nawet nie wie, że choruje. Około 50 proc. osób z zakrzepicą żył głębokich nóg nie odczuwa żadnych symptomów choroby. Co więcej, pacjenci początkowe objawy choroby, np. obrzęki czy ból często lekceważą lub tłumaczą zmęczeniem. Tymczasem przy zakrzepicy żył leczenie powinno być wdrożone najszybciej jak to możliwe.

Objawy zakrzepicy żył kończyn dolnych obejmują:

• ból nóg, głównie łydek, podudzi i kostek,
• obrzęki,
• odczuwalne napięcie skóry w kończynach dolnych,
• zaczerwienienie i zasinienie skóry,
• wzmożoną ciepłota ciała w miejscu zakrzepu,
• wyczuwalne zgrubienia na skórze,
• ogólne złe samopoczucie.

Zakrzepica płuc objawia się:

• dusznościami,
• gorączką,
• kłującym bólem w klatce piersiowej,
• suchym i uporczywym kaszlem,
• krwiopluciem,
• przyspieszonym tętnem,
• zawrotami głowy,
• trudnościami z utrzymaniem równowagi,
• utratą przytomności.

Z kolei w przebiegu zakrzepicy żyły wątrobowej może pojawić się:

• wodobrzusze,
• powiększenie wątroby,
• bóle brzucha,
• nudności,
• powiększenie śledziony,
• obrzęk nóg na wysokości pachwin.

Diagnostyka zakrzepicy

Gdy pojawią się objawy, które mogą wskazywać na zakrzepicę lub zatorowość, należy niezwłocznie udać się do lekarza, by mógł wykluczyć bądź potwierdzić obecność schorzenia. Jak rozpoznaje się zakrzepicę?

W pierwszej kolejności ocenia się tzw. prawdopodobieństwo kliniczne, według odpowiednio skonstruowanych skal (np. skala Wellsa). Znormalizowanym informacjom z wywiadu i badania lekarskiego zostają następnie nadane punkty, których suma określa poziom prawdopodobieństwa wystąpienia zakrzepicy. Gdy prawdopodobieństwo wystąpienia choroby jest małe, do wykluczenia zakrzepicy potrzebny jest wynik testu laboratoryjnego, tzw. stężenie D- dimerów. D-dimery są substancją powstającą we krwi na skutek rozpadu skrzeplin. Jeśli badanie ma wynik negatywny, można stwierdzić, że u pacjenta z dużym prawdopodobieństwem nie występuje zakrzepica żył głębokich.

Innymi badaniem stosowanym w diagnostyce zakrzepicy jest ultrasonografia metodą Dopplera, która pozwala ocenić stan żył. Poza tym do rozpoznania choroby wykorzystuje się także flebografię kontrastową, stanowiącą rodzaj prześwietlenia rentgenowskiego. W przebiegu badania środek kontrastujący jest wstrzykiwany do żył stopy lub kostki w celu zobrazowania stanu naczyń w nodze i biodrze.

Pacjenci w procesie diagnostyki zakrzepicy mogą zostać jeszcze skierowani na tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Leczenie zakrzepicy

Gdy istnieje pośrednie lub duże prawdopodobieństwo zakrzepicy oraz w sytuacji rozpoznania choroby rozpoczyna się leczenie z zastosowaniem leków przeciwkrzepliwych, by ograniczyć rozwój choroby oraz ryzyko występowania jej powikłań.

Środki przeciwkrzepliwe stosowane w leczeniu zakrzepicy żył głębokich mogą mieć różne drogi podawania. Heparyna niefrakcjonowana wstrzykiwana jest do żyły, inne jej rodzaje mogą być podawane domięśniowo. Czasami terapia opiera się na lekach na zakrzepicę stosowanych doustnie – w tej grupie farmaceutyków wyróżnić można m.in. warfarynę.

W trudniejszych przypadkach zakrzepicy wykorzystuje się także leki trombolityczne, których działanie opiera się na rozpuszczaniu zakrzepów. Ich stosowanie jest związane z większym ryzykiem powstawania krwotoków niż podawanie leków przeciwkrzepliwych. Inną metodą leczenia zakrzepicy jest także chirurgiczne usunięcie zakrzepu z żyły.

Zakrzepica – leczenie domowe

U osób z cięższym przebiegiem choroby oraz z wysokim ryzykiem wystąpienia powikłań konieczna może być hospitalizacja. W łagodnych przypadkach leczenie domowe zakrzepicy jest wystarczające. Poza farmakoterapią, w leczeniu domowym stosuje się także specjalne skarpety uciskowe – podkolanówki, które poprawiają krążenie krwi.

Dieta w zakrzepicy

W profilaktyce i zapobieganiu powikłaniom zakrzepicy rolę może odgrywać również żywienie. Najważniejsze zasady diety w zakrzepicy można podsumować w kilku punktach:

• zadbaj o to, by twoje posiłki były bogate w błonnik pokarmowy – spożywaj produkty razowe, kasze, orzechy i nasiona, jedz co najmniej 5 porcji warzyw i owoców dziennie (w jednym z badań wykazano, że osoby, które spożywały je w takiej ilości miały o połowę niższe ryzyko zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej w porównaniu z osobami, które jadły mniej niż 2,5 porcji dziennie),
• ogranicz spożycie czerwonego mięsa – zastępuj je drobiem, rybami, jajami, nasionami roślin strączkowych,
• otyłość jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zakrzepicy, dlatego dieta powinna dostarczać ilości energii adekwatnej do potrzeb organizmu, a w przypadku osób z nadmiarem masy ciała warto rozważyć zastosowanie diety redukcyjnej.

Powikłania zakrzepicy

Zakrzepicy nie wolno lekceważyć, ponieważ nieleczona może doprowadzić do groźnych w skutkach powikłań, a nawet do śmierci. 

Groźnym powikłaniem zakrzepicy jest zatorowość płuca. Dochodzi do niej, gdy w naczynie krwionośne płuc zostaną zablokowane przez zakrzep, który trafił w to miejsce z innej części ciała (np. z nogi). Zakrzepica płucna stanowi bezpośrednie zagrożenie życia, w skrajnych przypadkach może powodować nagłe zatrzymanie krążenia, niedotlenienie i śmierć.

Innym powikłaniem zakrzepicy jest zator wsteczny. Oderwany zakrzep, jeśli jest duży zamiast popłynąć z prądem krwi, może cofnąć się w kierunku działania siły ciężkości. Stan taki jest mniej niebezpieczny, jednak nie należy go bagatelizować. Skrzep zamykający naczynie obwodowe powoduje niedokrwienie obszaru, który jest przez niego zaopatrywany. Najczęstszymi objawami zatoru wstecznego są: silny, nagły ból, zimna i blada skóra, niedowład kończyny dolnej. Tętno jest niewyczuwalne na naczyniach położonych obwodowo, czasem występuje zapadnięcie żył powierzchownych.

Zakrzepica w ciąży

Kobiety w czasie ciąży oraz w okresie poporodowym (przez około 3 miesiące po urodzeniu dziecka) są w grupie podwyższonego ryzyka zakrzepicy. Wynika to przede wszystkim z dwóch czynników:

• w czasie ciąży zachodzą zmiany, które powodują, że krew łatwiej krzepnie; w ten sposób organizm kobiety przygotowuje się do porodu – mechanizm ma na celu zmniejszenie utraty krwi,
• u kobiety w zaawansowanej ciąży przepływ krwi przez nogi może być mniejszy, co związane jest z uciskiem powiększającego się dziecka na żyły w obszarze miednicy.

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakrzepicy w ciąży, warto poznać i stosować podstawowe zasady profilaktyki choroby.

Profilaktyka zakrzepicy

Ryzyko zakrzepicy można zmniejszyć stosując zasady zapobiegania rozwojowi choroby:

• w czasie podróży lub w innych okolicznościach, które wymagają długiego utrzymywania pozycji siedzącej, wstawaj przynajmniej co 2 godziny;
• podczas długiego siedzenia regularnie wykonuj ćwiczenia, takie jak unoszenie i opuszczanie pięty z palcami stóp na podłodze, unoszenie palców z piętami na podłodze, napinanie i rozluźnianie mięśni nóg,
• nie krzyżuj nóg podczas siedzenia, ponieważ ogranicza to przepływ krwi,
• unikaj palenia papierosów,
• noś luźne ubrania,
• po unieruchomieniu związanym z urazem, chorobą, operacją staraj się jak najszybciej powrócić do wykonywania ruchów (oczywiście po konsultacji z lekarzem),
• staraj się utrzymywać prawidłową masę ciała,
• zadbaj o zapewnienie sobie codziennej dawki aktywności fizycznej, np. w postaci spacerów,
• pij przynajmniej 1,5 płynów dziennie (powstawaniu zakrzepicy sprzyja stan odwodnienia organizmu).

Bibliografia:

1. Tomkowski W., Kuca P., Urbanek T. i wsp. (2017) Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa – wytyczne profilaktyki, diagnostyki i terapii. Konsensus Polski 2017, Acta Angiologica, 2: 35–71.
2. Wojtukiewicz M., Sierko E., Tomkowski W. i wsp. (2016) Wytyczne dotyczące profilaktyki i leczenia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej u chorych na nowotwory poddawanych leczeniu zachowawczemu, Oncology in Clinical Practice, 12: 67–91.
3. Szczeklik A., Gajewski P. (2017) Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków.
4. Centers for Disease Control and Prevention (2020) Venous Thromboembolism (Blood clots).
5. Physicians Committee for Responsible Medicine and Unbound Medicine Nutrition Guide for Clinicians. Deep venous thrombosis.
6. National Health Service (2019) DTV (deep vein thrombosis).