Na czym polega współuzależnienie i jak je rozpoznać?

Termin współuzależnienie pojawił się w latach 70. XX wieku i był odnoszony głównie do kobiet, które pozostają w związku z osobą uzależnioną od alkoholu. Obecnie wiadomo już, że ten problem ma znacznie szerszy zasięg i może dotyczyć każdej relacji, w której jedna osoba nadmiernie skupia się na realizacji potrzeb drugiej kosztem własnych potrzeb. Jak rozpoznać i leczyć współuzależnienie? 

Co to jest współuzależnienie? 

Choć w literaturze nie wypracowano jednolitej definicji współuzależnienia, wskazuje się, że dotyczy ono sytuacji, kiedy osoba dorosła obiera dysfunkcyjny sposób radzenia sobie z problemem drugiej osoby, podporządkowując jej swoje codzienne życie. Typowym przykładem takiej relacji jest współuzależnienie od alkoholu lub innych używek, ale równie dobrze może być to np. współuzależnienie emocjonalne dorosłego dziecka od rodziców. 

Brak definicji współuzależnienia uzupełnia się poprzez sprecyzowanie jego głównych cech. Należy do nich zaliczyć trudności z odczuwaniem własnej wartości, a także: 

• wytyczaniem granic dla swojego komfortu; 
• doświadczaniem i wyrażaniem swojej rzeczywistości; 
• zaspokajaniem dorosłych potrzeb; 
• doświadczaniem i wyrażaniem swojej rzeczywistości. 

Na współuzależnienie narażone są przede wszystkim osoby stale przebywające z uzależnionym – współmałżonek, dzieci, partnerzy lub rodzice. Wynika to z faktu, że osoba współuzależniona niejako przejmuje odpowiedzialność za zachowania uzależnionego i odbiera mu poczucie kontroli, nieświadomie aprobując patologiczne zachowania. 

Jak rozpoznać objawy współuzależnienia? 

Do typowych objawów współuzależnienia zalicza się m.in.: 

• uczucie ciągłego stresu związanego z problemem uzależnienia; 
• nadopiekuńczość i próba kontrolowania osoby uzależnionej, a w konsekwencji podporządkowanie życia problemowi bliskiej osoby; 
• rezygnacja z własnych planów i celów; 
• nawracające uczucie lęku, gniewu i wstydu; 
• opiekę i wyręczanie osoby uzależnionej, a także „ratowanie jej z opresji”; 
• niskie poczucie własnej wartości. 

W skrajnych przypadkach osoby współuzależnione zaczynają pomagać bliskim z problemem, „zacierając ślady” ich działań, np. poprzez wyrzucanie butelek po alkoholu czy sprzątanie po ciągu alkoholowym. 

Jakie są fazy współuzależnienia? 

Współuzależnienie, podobnie jak samo uzależnienie, rozwija się stopniowo. Nie da się jednoznacznie wyznaczyć granic czasowych dla poszczególnych etapów, ponieważ u poszczególnych osób mogą one trwać dłużej lub krócej, niemniej jednak zawsze będą takie same. 

Faza I: Zaprzeczenie 

Na samym początku osoby współuzależnione usiłują zanegować istnienie problemu. To mechanizm obronny, który ma osłonić stres związany z sytuacją i pokazać, że wszystko jest pod kontrolą. 

Faza II: Stres 

Na tym etapie osoba współuzależniona usiłuje przejąć kontrolę nad problemem, czym odbiera poczucie sprawczości osobie uzależnionej. 

Fazy III i IV: Adaptacja i obsesja 

Osoby współuzależnione modyfikują swoje dotychczasowe życie, aby zachować poczucie normalności. Sprawy inne niż związane z osobą uzależnioną stopniowo tracą znaczenie. 

Faza V i VI: Troska i kontrola 

U osób współuzależnionych pojawia się nadmierna troska i próba wyręczania osoby uzależnionej. Zaczynają one przejmować na siebie odpowiedzialność za problem, usiłując kontrolować osobę uzależnioną. 

Fazy VII i VIII: Kryzys i wypalenie 

Nieleczone, rozwijające się współuzależnienie w związku prowadzi do eskalacji negatywnych emocji. U osoby współuzależnionej pojawia się gniew, strach, frustracja i uczucie bezsilności. Kiedy te emocje osłabną, przychodzi wypalenie, czyli uczucie wewnętrznej pustki. Na tym etapie mogą rozwijać się somatyczne objawy współuzależnienia jak np. depresja. 

Jak wyjść ze współuzależnienia? 

Jedynym sposobem na to, aby poradzić sobie z problemem, jest terapia współuzależnień. Terapię dla osób współuzależnionych zaleca się stosować zawsze wtedy, gdy osoba dotknięta uzależnieniem nie radzi sobie z problemem. Dzięki niej łatwiej jest zrozumieć mechanizmy leżące u podstaw choroby i wypracować schematy działań przeciwdziałające wykształceniu się współuzależnienia. 

Często mówi się, że leczenie współuzależnienia może być nawet trudniejsze niż samego uzależnienia, ponieważ otoczenie zaczyna przejmować odpowiedzialność i poczucie kontroli nad problemem za daną osobę, choć nie jest w stanie poradzić sobie z trudnościami. 

O ekspertce:

Joanna Flis – pedagożka, psycholożka, psychoterapeutka systemowa w procesie certyfikacji, neuroterapeutka, szkoleniowiec i mówczyni. Związana z Uniwersytetem Szczecińskim, gdzie prowadzi badania nad rodzinami alkoholowymi. Od ponad dziesięciu lat pracuje w zawodzie terapeutki. Link do rozmowy: https://zycie.hellozdrowie.pl/o-wspoluzaleznieniu-rozmawiamy-z-terapeutka-uzaleznien-joanna-flis/

Bibliografia: 

1. Margasiński A.; Syndrom Współuzależnienia; Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia 5/2000; 
2. Szczukiewicz P.; Zjawisko współuzależnienia jako dysfunkcjonalne przystosowanie do związku z osobą uzależnioną; Rodzina z problemem uzależnienia – stare i nowe spojrzenie; Wydawnictwo VIP4U 2019; 
3. Hędzelek M. i in.; Choroba współuzależnienia od alkoholu – diagnoza, konsekwencje, leczenie; Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 309-315.