Rak szyjki macicy – poznaj przyczyny, objawy oraz sposób leczenia

Rak szyjki macicy stanowi 95 proc. wszystkich nowotworów złośliwych szyjki macicy. W Polsce stwierdza się rocznie około 4500 nowych zachorowań. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby jest przede wszystkim wcześnie rozpoczęte życie płciowe (przed 20. rokiem życia) oraz duża liczba partnerów seksualnych. Gdy rozwija się rak szyjki macicy, objawy pojawiają się w dopiero w zaawansowanych stadiach choroby, co pogarsza rokowania.

Rak szyjki macicy – przyczyny

Aktualnie w Polsce co roku około 3 tysięcy kobiet dowiaduje się, że cierpi na raka szyjki macicy; połowa z nich umiera w przeciągu kilku miesięcy od postawienia diagnozy. Co wywołuje raka szyjki macicy? Przyczyn wywołujących nowotwór złośliwy szyjki macicy jest wiele, od czynników genetycznych po styl życia. Epidemiologia oraz mechanizm powstawania raka szyjki macicy nie jest do końca poznany, jednak istnieją czynniki ryzyka, które predysponują do wystąpienia tego nowotworu. Należą do nich:

• wielu partnerów seksualnych,
• wczesna pierwsza inicjacja seksualna,
• występowanie nowotworów w rodzinie,
• palenie papierosów,
• niski status socjoekonomiczny,
• wiele porodów,
• dysplazja szyjki macicy,
• zakażenie wirusem HIV,
• zakażenie onkogennym wirusem brodawczaka ludzkiego HPV – obecnie uznawany za główną przyczynę rozwoju nowotworu szyjki macicy, który atakując komórki błony śluzowej prowadzi do dysplazji; schorzenie to przebiega bezobjawowo, dlatego nieleczone może doprowadzić do zezłośliwienia się komórek szyjki macicy,
• terapia hormonalna,
• nieodpowiednia dieta, uboga w antyoksydanty.

Objawy raka szyjki macicy

Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, nasilenie wystąpienia objawów zależy od tego, jak bardzo zaawansowany jest rak szyjki macicy. Objawy wczesne raka szyjki macicy nie są zazwyczaj odczuwalne dla kobiet. Należą do nich zmiany które mogą być zdiagnozowane głównie przez wykonanie badania cytologicznego. Zmiany te w żaden sposób nie uzewnętrzniają się, dlatego są trudne do zdiagnozowania. Na tym etapie zahamowanie dalszego rozwoju choroby jest niemal stuprocentowe.

Jakie są objawy raka szyjki macicy? Te, które można zaobserwować, pojawiają się w bardzo zaawansowanym stadium choroby. Jest to spowodowane tym, iż guz rozrasta się i uciska sąsiadujące organy. Na tym etapie obecne są również przerzuty do innych narządów. Zaawansowany rak szyjki macicy objawia się:

• krwawieniem międzymiesiączkowym,
• nietypowym krwawieniem menstruacyjnym,
• wystąpieniem krwawienia z dróg rodnych u kobiet po menopauzie,
• bólem i/lub krwawieniem w trakcie oraz po stosunku seksualnym,
• odczuwaniem bólu bądź dyskomfortu w podbrzuszu,
• obfitymi upławami z pochwy, często o silnym, nieprzyjemnym zapachu,
• pojawieniem się obrzęków, zazwyczaj na kończynach dolnych.

Objawy raka szyjki macicy również zależą od jego umiejscowienia oraz rozmiarów. Jeśli nacieka i uciska na odbytnicę, mogą pojawić się: zaburzenia w oddawaniu stolca, krew w stolcu, ból brzucha, biegunki lub silne, bolesne zaparcia. Najczęściej jednak objawy raka szyjki macicy pochodzą ze strony układu moczowego. Ze względu na ucisk często pojawiają się: ogólne zaburzenia w oddawaniu moczu, takie jak skąpomocz lub bezmocz, zapalenie nerek, zatkane moczowody prowadzą do powstania wodonercza, w skrajnych przypadkach może dojść do uogólnionego zatrucia organizmu lub mocznicy. Jeśli występują przerzuty, w przypadku złośliwego nowotworu szyjki macicy pojawiają się zaburzenia układu oddechowego lub kostnego.

Rak szyjki macicy – rozpoznanie

Diagnostyka raka szyjki macicy opiera się głównie na wykonaniu i przeanalizowaniu badania cytologicznego, czyli obserwacji zmian, jakie zachodzą w komórkach szyjki macicy. Po pobraniu wymazu z szyjki macicy dokonywana jest ocena cytologiczna, na podstawie której można uzyskać następujące wyniki: prawidłowe komórki rozmazu krwi, komórki z łagodnymi cechami dysplazji, komórki z cechami umiarkowanej lub ciężkiej dysplazji oraz komórki wykazujące cechy raka szyjki macicy.

Jeśli wyniki badań są niepokojące, pobierany jest wówczas wycinek – fragment tkanki szyjki macicy i poddaje się go badaniu histopatologicznemu. Na podstawie tego badania możliwe jest określenie, z jakim typem nowotworu mamy do czynienia. Zawsze wykonywane jest też badanie ginekologiczne przy użyciu wzierników (kolposkopia) – pozwala ono ocenić dokładne umiejscowienie i rozmiary guza.

W niektórych przypadkach wykonywane jest równocześnie badanie przez odbyt, czyli per rectum. Standardowo lekarze kierują kobiety w trakcie diagnostyki na badania krwi (oceniane są życiowo ważne narządy: wątroba, nerki) oraz tomografię komputerową bądź rezonans magnetyczny, który umożliwia ocenienie oraz zlokalizowanie ewentualnych przerzutów. Dodatkowo wykonuje się: zdjęcia rentgenowskie płuc, badanie moczu, badanie ultrasonograficzne przezpochwowe oraz jamy brzusznej.

Rak szyjki macicy – stopnie zaawansowania

W przypadku raka szyjki macicy wyróżnić można cztery stopnie zaawansowania. Stopień I to początkowe stadium rozwoju raka inwazyjnego, gdy zmiany nowotworowe ograniczone są do szyjki macicy i nie przekraczają 40 mm. W stopniu II raka szyjki macicy zaobserwować można obecność nacieków poza szyjką macicy, a w stopniu III – rak nacieka na ściany miednicy, kości miednicy i/ lub jedną trzecią dolnej części pochwy. Z kolei najbardziej zaawansowane jest IV stadium raka, w przebiegu którego występują przerzuty odległe do płuc, wątroby czy jamy brzusznej.

Leczenie raka szyjki macicy

Sposób leczenia raka szyjki macicy zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania nowotworu. W przypadku zmian przednowotworowych lub stadium IA wystarczające jest wykonanie zabiegu konizacji, czyli wycięcia fragmentu raka szyjki macicy. W przypadku stadium IB zalecane jest operacyjne usunięcie całej macicy (histerektomia), a także leczenie uzupełniające – radioterapia lub chemioterapia. W przypadku bardziej zaawansowanych stadiów choroby konieczne jest leczenie operacyjne oraz chemioterapia w połączeniu z radioterapią.

W przypadku raka szyjki macicy rokowania są zależne od stopnia zaawansowania nowotworu. Rozpoznany w początkowej fazie jest w 90 proc. wyleczalny. Długość życia z nowotworem sięga około 5 lat. Przy raku szyjki macicy IV stopnia rokowania są bardzo niepomyślne, a szanse na przeżycie znikome.

Profilaktyka raka szyjki macicy – szczepionka przeciw rakowi szyjki macicy

Zapobieganie jest najważniejszym elementem walki z rakiem szyjki macicy. Wykrycie stanów przedrakowych lub wczesnego stadium raka inwazyjnego daje największe szanse wyleczenia. Podstawowym badaniem zapobiegawczym jest badanie cytologiczne, któremu kobiety po 50. roku życia powinny poddawać się co rok, a kobiety młodsze co dwa–trzy lata.

Poza badaniami profilaktycznymi, dostępna jest także szczepionka. Rak szyjki macicy to jedyny nowotwór, w przypadku którego można zastosować szczepionkę minimalizującą ryzyko rozwoju raka. Mowa o szczepionce przeciwko wirusowi HPV – uważa się, że wszystkie przypadki raka szyjki macicy poprzedzone są przewlekłą infekcją wywołaną przez wirus brodawczaka ludzkiego, głównie typami onkogennymi 16 i 18. Do zakażenia wirusem HPV dochodzi drogą kontaktów płciowych, zatem zapobiec zakażeniu można przed rozpoczęciem współżycia. To dlatego szczepionka przeciwko HPV dedykowana jest młodym dziewczętom, a także chłopcom przed rozpoczęciem współżycia. Szczepionka przeciwko rakowi szyjki macicy pozwala zredukować ryzyko infekcji HPV o prawie 90 proc. Szczepionka na raka szyjki macicy podawana jest w trzech dawkach. Do wyboru jest szczepionka przeciwko dwóm najbardziej onkogennym szczepom wirusa HPV – 16 i 18, a także szczepionka przeciwko większej liczbie typów wirusa (16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58). Szczepienie przeciwko wirusowi HPV jest odpłatne, ale coraz częściej samorządy organizują akcje bezpłatnych lub częściowo odpłatnych szczepień.

Bibliografia:

1. Kornafel J. [red], Nowotwory szyjki macicy,  Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, 2011.
2. Ghim S., Basu P., Jenson A., Cervical cancer: Etiology, pathogenesis, treatment and future vaccines, APJCP 2002, 3(3).