Odczulanie – na czym polega i kiedy warto je zastosować? Czy odczulać się wiosną?

Coraz więcej osób zmaga się z różnego typu alergiami – często słyszy się o nieżycie nosa, suchym kaszlu bez innych objawów czy męczącym, wiosennym katarze. Nie ma więc co się dziwić, że w ostatnich latach znacznie zwiększyło się zainteresowanie odczulaniem, inaczej nazywanym immunoterapią. Na czym dokładnie polega? Kto powinien się na nią zdecydować?

Nawet 40% Polaków cierpi na alergię 

Jak wynika z danych epidemiologicznych ECAP  (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce), od 30 do 40% Polaków zmaga się – bądź zmagało – z różnymi chorobami o podłożu alergicznym. Najczęściej występującym objawem alergii w naszym kraju jest nieżyt nosa. Szacuje się, że pojawia się u około 24% osób. Bardzo często obserwuje się też dolegliwości związane z łzawieniem oczu czy drapaniem w gardle. Mogą mieć różne natężenie, wszystkie są jednak bardzo dokuczliwe i zmniejszają komfort życia. 

Odczulanie – metoda, która ma już ponad 100 lat 

Może się wydawać, że odczulanie jest dość nową metodą leczenia, która powstała w odpowiedzi na potrzeby współczesnych czasów, ale nic bardziej mylnego. Immunoterapia alergenowa została wynaleziona w 1911 roku przez dwóch lekarzy: Johna Freemana i Leonarda Nooz’a z St. Mary’s Hospital. W trakcie badań mężczyźni zauważyli, że podając niewielkie dawki alergenu osobom uczulonym na pyłki, z czasem mogą zminimalizować objawy – było to wówczas przełomowe odkrycie.

I chociaż do dziś nie udało się wyjaśnić wszystkich mechanizmów odpowiedzialnych za powodzenie tej metody, to jest ona najskuteczniejszą ze wszystkich. Tak naprawdę, biorąc pod uwagę obecny stan wiedzy, tylko odczulanie może wyleczyć pacjenta na stałe, a nie jedynie zminimalizować dolegliwości tak jak leki antyalergiczne.

Immunoterapia alergenowa – kwalifikacja do leczenia 

O tym, kto kwalifikuje się do przeprowadzenia immunoterapii alergenowej, decyduje lekarz. Na początku pacjent trafia do alergologa, który wykonuje kilka podstawowych badań oraz testy alergiczne. Na tym etapie ustala się, na co jesteś uczulona, a także jak silnie twój organizm reaguje na alergen.  

Jeśli zdarzy się, że otrzymasz niejednoznaczny wynik testów skórnych bądź lekarz będzie miał jakiekolwiek wątpliwości, wówczas wykonywane jest jeszcze oznaczenie przeciwciał we krwi przeciw poszczególnym alergenom. W przypadku, gdy zostanie zdiagnozowana alergia kontaktowa na konkretny czynnik, pacjent jest kierowany na odczulanie.

Na czym polega odczulanie? 

Odczulanie to nic innego, jak wystawienie pacjenta na działanie alergenu, na początku małych dawek, czy też stężeń, które stopniowo są zwiększane przez lekarza. Należy mieć też świadomość, że immunoterapia alergenowa trwa od 3 do nawet 5 lat, jednak dzięki podawaniu alergenów w coraz większych ilościach, organizm przyzwyczaja się i słabiej reaguje na dany czynnik. Z czasem możliwe jest wyleczenie, a więc brak reakcji organizmu na alergen.

Kiedy najlepiej jest zrobić odczulanie? 

Zaleca się, by rozpocząć immunoterapię, kiedy prawdopodobieństwo zetknięcia się z alergenem będzie mniejsze. Jeśli pacjent jest np. uczulony na roślinę, która pyli w kwietniu, to najlepiej przystąpić do odczulania dopiero w maju albo w czerwcu, kiedy pyłki znikną. 

Oczywiście są też takie alergeny, z którymi kontakt jest nieunikniony przez cały czas, o każdej porze roku. Dotyczy to chociażby kurzu czy roztoczy. Co zrobić w takim przypadku? Należy zwracać szczególną uwagę na czystość otoczenia – trzeba regularnie sprzątać, wycierać kurze, wietrzyć mieszkanie, etc.

Odczulanie – działania niepożądane 

Czy odczulanie może mieć jakieś skutki uboczne? Niestety tak. W przypadku podania alergenu pod skórę, w trakcie zabiegu może wystąpić reakcja miejscowa, czyli ból, obrzęk czy zaczerwienienie. Te dolegliwości mogą być uciążliwe, jednak po jakimś czasie ustępują. Trudno jednoznacznie określić natężenie oraz to, jak długo utrzymają się objawy – jest to zależne od indywidualnej reakcji pacjenta. Istnieje także ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowej reakcji na alergen, który został podany pacjentowi w zbyt dużej dawce. W tym przypadku mogą pojawić się następujące objawy:  

• pokrzywka,  
• nieżyt nosa,  
• obrzęk naczynioruchowy,  
• duszność, kaszel. 

Immunoterapia może też wywołać objawy zagrażające życiu, które na szczęście występują bardzo rzadko, średnio raz na 3 tys. pacjentów:

• silny napad astmy,  
• obrzęk krtani,  
• wstrząs anafilaktyczny.  

Wymienione wyżej objawy pojawiają się z reguły do pół godziny od podania alergenu, dlatego przez ten czas osoba odczulana pozostaje w gabinecie pod opieką lekarza. Specjaliści mają nawet opracowaną odgórnie procedurę postępowania w przypadku, gdy dojdzie do wystąpienia powikłań. Istnieje zatem ryzyko śmierci po poddaniu się immunoterapii, ale jest minimalne – wynosi ok. 1 na 2,5 mln zabiegów.

Przeciwskazania do immunoterapii alergenowej 

Immunoterapia nie powinna być przeprowadzana u dzieci poniżej 2 roku życia, niewskazana jest także w przypadku kobiet w ciąży. Poza tym przeciwwskazaniami do wykonania odczulania są: 

• choroby autoimmunologiczne w aktywnej fazie, 
• AIDS, 
• nowotwory złośliwe, 
• niekontrolowana astma oskrzelowa, 
• nadciśnienie,  
• choroba niedokrwienna serca,  
• cukrzyca,  
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). 

Odczulanie – formy leczenia 

W Polsce możliwe jest poddanie się dwóm formom immunoterapii. Możesz zdecydować się na: 

• immunoterapię podjęzykową (SLIT), 
• immunoterapię podskórną (SCIT). 

W przypadku odczulania podjęzykowego alergen podaje się w formie tabletek lub kropelek, lekarz umieszcza je pod językiem. Druga metoda polega na przyjmowaniu przez pacjenta zastrzyków. Która z form terapii jest skuteczniejsza? Nie ma tutaj jednoznaczniej odpowiedzi, przyjmuje się jednak, że odczulanie podskórne daje lepsze efekty niż odczulanie podjęzykowe, bo są one długotrwałe, a przypadku drugiej metody mogą mieć charakter przejściowy. Co więcej, terapia podjęzykowa nie może być stosowana u wszystkich pacjentów. Przeciwwskazaniami są: 

• świeżo założony aparat ortodontyczny, 
• urazy jamy ustnej, 
• infekcje o ostrym przebiegu, 
• niekontrolowane, silne objawy astmy.

O czym należy pamiętać podczas odczulania? 

Aby odczulanie przyniosło oczekiwane efekty, należy przestrzegać pewnych zasad. Przede wszystkim musisz pamiętać o regularnych wizytach u lekarza, który będzie mógł stopniowo zwiększać podawane dawki preparatu i oceniać reakcje organizmu na dotychczasowe leczenie. W dzień odczulania zrezygnuj także z gorącej kąpieli, wizyty w saunie oraz z intensywnego treningu albo innej, wymagającej aktywności. Nie zapomnij również o 30 minutach, podczas których mogą wystąpić niepożądane objawy – lepiej poczekaj w przychodni pół godziny, aby uniknąć ewentualnych problemów.

Bibliografia

1. https://totylkoastma.pl/senior/odczulanie–co–warto–wiedziec/ [dostęp 23.03.2023]. 
2. Bręborowicz A., Skuteczność immunoterapii alergenowej i metody jej oceny.
   Zależność od rodzaju alergenu i drogi podania, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2018; 5, 4: 186–191 [dostęp: 27.03.2023 r.]
   
3. Gawlik R., Kliniczne przeciwwskazania do immunoterapii alergenowej
   – bezwzględne i względne oraz stałe i czasowe, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2018; 5, 4: 180–185 [dostęp: 27.03.2023 r.]