Jak przebiega rehabilitacja po udarze? Kiedy należy ją wdrożyć i dlaczego jest niezbędna?

Rehabilitacja po udarze niedokrwiennym lub krwotocznym jest niezbędnym elementem procesu leczenia. Wczesna rehabilitacja poudarowa rozpoczyna się już na szpitalnym łóżku. Rehabilitacja poszpitalna obejmuje długofalowe i samodzielne postępowanie usprawniające, trwające nawet do końca życia.

Rehabilitacja po udarze w domu, tzw. środowiskowe usprawnianie, obejmuje wiele metod postępowania. Pacjenci mogą korzystać z publicznych lub prywatnych ośrodków rehabilitacyjnych bądź turnusów zalecanych po udarze mózgu. Rodzaj rehabilitacji uzależniony jest od stopnia, rozległości i rodzaju udaru.

Udar mózgu

Udar mózgu, nazywany zdarzeniem mózgowo-naczyniowym, to zespół objawów ogniskowego bądź ogólnego zaburzenia pracy mózgu. Powstaje w przebiegu zakłócenia krążenia mózgowego. Udar mózgu to stan bezpośrednio zagrażający życiu.

W zależności od czynników wywołujących udar mózgu, wyróżnia się: udar niedokrwienny mózgu, tzw. zawał mózgu, spowodowany zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu, oraz udar krwotoczny, tzw. wylew, czyli bezpośrednie zalanie krwi tkanki mózgowej lub przestrzeni między mózgiem a czaszką.

Rehabilitacja poudarowa jest jednym z ważniejszych aspektów leczenia. U chorych występują bowiem liczne ubytki neurologiczne, które mogą prowadzić do postępu dysfunkcji czuciowo-ruchowych, utrwalenia niepełnosprawności motorycznej oraz powikłań wynikających z hipokinezy.

Rehabilitacja po udarze mózgu

Decydującą rolę w powrocie do zdrowia i odzyskiwaniu funkcjonalności motorycznej zatraconej w przebiegu udaru mózgu odgrywa wczesna, kompleksowa, ciągła i powszechna rehabilitacja poudarowa.

Każdy pacjent w stanie udaru mózgu ma prawo do hospitalizacji i rehabilitacji poudarowej. Prowadzi ją interdyscyplinarny zespół rehabilitacyjny, w skład którego wchodzą lekarze specjaliści, fizjoterapeuci, neurolodzy, terapeuci zajęciowi, logopedzi i inni specjaliści dostosowani do wymagań pacjenta. Wspólnie omawiają problemy, wyznaczają cele, monitorują postęp i ewaluują indywidualny program usprawniania.

Z punktu widzenia umiejętności czynnościowych, główną rolę w usprawnianiu odgrywają: rehabilitacja ręki po udarze i sprawności kończyny górnej, rehabilitacja mowy po udarze i mięśni twarzy, a także nauka i usprawnianie chodu.

Ćwiczenia rehabilitacyjne po udarze mózgu i postępowanie usprawniające wprowadza się możliwie szybko po ustabilizowaniu ogólnego stanu zdrowia.

Organizacja i jakość opieki rehabilitacyjnej często odgrywa ważniejszą rolę niż liczba godzin terapii na sali ćwiczeń. Z tego względu aktywną rehabilitację po udarze wprowadza się już na szpitalnym łóżku pacjenta oraz na oddziale rehabilitacji, a charakter postępowania fizjoterapeutycznego uzależniony jest od stopnia uszkodzeń neurologicznych.

Jak wygląda rehabilitacja pacjenta po udarze mózgu?

Szpitalna rehabilitacja po udarze mózgu przypada na tzw. okres profilaktyki funkcjonalnej. Trwa do około 2–3 tygodni od zdarzenia, ma na celu uruchomienie pacjenta oraz zapobieganie następstwom unieruchomienia.

Pacjentom, u których następstwa udaru są znaczne, zaleca się ćwiczenia rehabilitacyjne po udarze o charakterze czynno-biernym, np. zmiany pozycji złożeniowych, i pionizację w celu zapobiegania odleżynom, przykurczom i powikłaniom ogólnoustrojowym.

Osoby niesamodzielne odbywają terapię zajęciową i rehabilitację ręki, a także rehabilitację mowy w celu przywrócenia umiejętności społecznych i samoobsługowych, poprawienia ogólnej jakości życia.

Rehabilitacja poudarowa w szpitalu obejmuje wielowymiarową fizjoterapię wykorzystującą:

• tradycyjne i specjalistyczne techniki usprawniania ruchowego i relaksacyjnego, jak ćwiczenia miejscowe i ogólne, oraz systemy ćwiczeń oparte o specyficzne koncepcje teoretyczne, np. Bobath, Brunnstrom, Jacobson;
• techniki z wykorzystaniem przyrządów i urządzeń, np. elektrostymulujących aparatów do nauki chodzenia lub ćwiczeń biernych nóg, a także zabiegi fizykoterapeutyczne, jak elektroterapia, ciepłolecznictwo, pole magnetyczne;
• masaże klasyczne, wirowe, podwodne, pneumatyczne i odprowadzające.

Rehabilitacja w domu to tzw. rehabilitacja środowiskowa. Jest to okres rehabilitacji funkcjonalnej, ukierunkowanej na usprawnianie zaburzonych funkcji konkretnych narządów i kompensację utraconych umiejętności społecznych i motorycznych. Trwa do około roku. Ćwiczenia rehabilitacyjne po udarze polegają na podnoszeniu stopnia trudności i praktycznym zastosowaniu wypracowanych umiejętności w życiu codziennym.

Trzecim etapem jest adaptacyjna rehabilitacja po udarze. Trwa zazwyczaj do 5 lat. Ten czas ma przygotować pacjenta do samodzielności funkcjonalnej, powrotu do możliwie wysokiej aktywności ruchowej, społecznej i zawodowej.

Ostatni etap rehabilitacji po udarze mózgu to okres względnego wyzdrowienia, trwający od momentu adaptacji do końca życia. Pacjent, w zależności od potrzeb, może wyposażyć się w sprzęt do rehabilitacji po udarze, np. kule łokciowe czy wózek inwalidzki, oraz wprowadzić udogodnienia mieszkaniowe, np. dodatkowe poręcze, krzesło prysznicowe, maty antypoślizgowe. W ramach ciągłości rehabilitacji po udarze mózgu pacjent może dostać wskazanie na pobyt w ośrodku rehabilitacyjnym lub udział w turnusie rehabilitacyjnym dla osób po udarze.