Choroba Perthesa, czyli jałowa martwica kości udowej. Czym się objawia?

Choroba Perthesa to schorzenie wieku dziecięcego, rozwijające się między 4. a 8. r.ż., dotyczące częściej chłopców. Późno zdiagnozowana bądź nieleczona choroba Perthesa u dzieci prowadzi do trwałego zniekształcenia głowy kości udowej i problemów w dalszym rozwoju motorycznym.

Objawy choroby Perthesa obciążają bólem i trudnościami w chodzeniu, co stanowi przesłankę do konsultacji lekarskiej i zaplanowania rehabilitacji usprawniającej. Właściwa fizjoterapia choroby Perthesa warunkuje skuteczność leczenia oraz rozwinięty i funkcjonalny układu ruchu w okresie dorosłym.

Choroba Perthesa

Choroba Perthesa to choroba z grupy jałowych martwic kości, obejmująca głowę i nasadę kości udowej, występująca w okresie rozwojowym. Choroba Perthesa zwykle dotyczy jednego stawu biodrowego i częściej obciąża chłopców. Pierwsze objawy schorzenia pojawiają się między 4. a 8. r.ż. w postaci dolegliwości bólowych i trudności w czynnościowym funkcjonowaniu kończyny dolnej. Przyczyny zespołu objawów i zmian tkanki kostnej Perthesa nie są jednoznacznie określone. Źródeł choroby doszukuje się m.in. w:

• anomaliach budowy naczyń krwionośnych, wywołujących zaburzenia krążenia krwi w obszarze głowy kości udowej,
• miejscowym niedokrwieniu struktur nasady kości udowej o podłożu pourazowym,
• zaburzeniach hormonalnych.

Leczenie choroby Perthesa u dzieci jest niezbędne dla poprawy jakości struktury tkanki kostnej oraz ograniczenia jej następstw w funkcjonowaniu motorycznym dziecka i osoby dorosłej w przyszłości. Odpowiednia fizjoterapia choroby Perthesa zmierza do poprawy stanu stawu biodrowego. W szczególnie zaawansowanych stadiach zmian kostnych prowadzi się leczenie operacyjne.

Choroba Perthesa – objawy

Choroba Perthesa w początkowej fazie może przebiegać bezobjawowo bądź mieć łagodny przebieg, co wpływa na opóźnienie rozpoznania i leczenia. Postępy choroby rozpoczynają się od dolegliwości bólowych w okolicy pachwiny i kolana o zmiennym nasileniu, szczególnie po wysiłku i w trakcie wypoczynku. Obserwuje się utykanie i postępujące ograniczenie ruchomości stawu biodrowego w ruchu rotacji wewnętrznej i odwodzenia, a często również zginania i prostowania stawu. Na skutek zmniejszenia wysokości głowy kości udowej dochodzi do skrócenia kończyny, co nasila utykanie. Osłabieniu ulega mięsień czworogłowy, a obwód uda widocznie się zmniejsza. Wraz ze sztywnością i spadkiem masy mięśniowej rozwija się objaw Trendelenburga, czyli opadanie miednicy w trakcie chodu po stronie przeciwnej, co dodatkowo świadczy o niewydolności mięśni pośladkowych po stronie chorego biodra.

Diagnostyka i leczenie

Choroba Perthesa prowadzi do deformacji głowy kości udowej i często stanowi początek choroby zwyrodnieniowej. Głównym celem leczenia jest przywrócenie zmienionej martwiczo głowie kości udowej jej prawidłowej pełnej budowy i usprawnienie pracy stawu biodrowego. Leczenie choroby Perthesa u dorosłych i dzieci zależy od stopnia uszkodzenia kości udowej oraz ciężkości procesu chorobowego, w przebiegu którego wyróżnia się 4 fazy:

• I stadium – początkowe, czyli poszerzenie szpary stawowej,
• II stadium – sklerotyzacja, czyli obumarcie tkanki kostnej głowy kości udowej, często w towarzystwie złamań podchrzęstnych,
• III stadium – fragmentacja, czyli utrata jednolitości struktury kostno-chrzęstnej i fragmentacja tkanek,
• IV stadium – reosyfikacja, czyli gojenie. Prowadzi do całkowitego wyleczenia i odbudowy struktur lub utrwalenia niekorzystnych zmian i deformacji kości udowej.

Ćwiczenia i rehabilitacja w leczeniu choroby Perthesa

Rehabilitacja ruchowa ogranicza postęp choroby i rozwinięcie powikłań. W pierwszych trzech okresach obowiązuje całkowite odciążenie zajętej kończyny poprzez aparaty szynowo-opaskowe z koszem biodrowym, wyciąg kamaszkowy pośredni czy opatrunek gipsowy.

Po ostrej fazie, ograniczeniu dolegliwości bólowych i opanowaniu stanów zapalnych, leczenie uzupełnia się o ćwiczenia na chorobę Perthesa, m.in. utrzymujące i zwiększające zakres ruchów w stawie biodrowym, głównie ćwiczeń rotacyjnych i odwiedzeniowych. Do pracy z dziećmi poleca się różnorodne przybory oraz zajęcia w formie gier i zabaw. W związku z przeciwwskazaniem do osiowego obciążenia kończyny poleca się ćwiczenia rehabilitacyjne choroby Perthesa w środowisku wodnym, czyli na basenie. Stopniowe obciążanie kończyny wprowadza się po ukończeniu procesu przebudowy tkanki kostnej. Nauka lokomocji rozpoczyna się od wsparcia pomocy ortopedycznych i środowiska wodnego, aż do momentu pełnej samodzielności.

Fizjoterapia choroby Perthesa opiera się również na zabiegach fizykalnych, przyspieszających regenerację tkanki kostnej, łagodzenie bólu i stanów zapalnych. Są to m.in. laseroterapia, magnetoterapia, promienie IR, masaż wirowy i podwodny oraz klasyczny.

Leczenie operacyjne choroby Perthesa to ostateczne rozwiązanie w przypadku braku efektów postępowania zachowawczo-objawowego. Operacja ma na celu poprawę biomechaniki stawu biodrowego poprzez uzyskanie prawidłowego centrowania głowy kości udowej w panewce stawu.