Na czym polega dysmorfofobia? Jak rozpoznać i leczyć dysmorfofobię?

Ciało człowieka nigdy nie jest idealnie symetryczne. Różnego rodzaju defekty mogą także wynikać z urazów, chorób czy zaburzeń genetycznych. Z większością wad wyglądu można bez problemu funkcjonować, jednak u niektórych osób powodują one silne i negatywne objawy psychiczne lub nawet somatyczne. Na czym polega dysmorfofobia? Czy da się ją wyleczyć? 

Czym jest dysmorfofobia? 

Dysmorfofobia (ang. Body Dysmorphic Disorder), in. zaburzenie obrazu ciała, jest definiowana jako nadmierne zaniepokojenie i pochłonięcie przez realny, a niekiedy wyobrażony defekt. Choć lekarze często ignorują problem, dla osób nim dotkniętych stanowi on istotne źródło cierpień psychicznych. Często współegzystuje z innymi chorobami o podłożu psychicznym, takimi jak fobia społeczna, paranoja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. W zależności od źródła, zaburzenie obrazu ciała występuje u od 0,7% do 2,3% populacji ogólnej. 

Dysmorfofobia ma stosunkowo krótką historię. Po raz pierwszy została opisana w literaturze dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Przez długi czas funkcjonowała jako atypowe zaburzenie pod postacią somatyczną bez wyraźnych kryteriów odróżniających ją od innych fobii.  

Dopiero w międzynarodowej klasyfikacji DSM-IV zaczęto ją uważać za zaburzenia urojeniowe typu somatycznego. Trudność w prawidłowej diagnozie dysmorfofobii wynika z faktu, że zainteresowanie własnym wyglądem jest czymś powszechnym i trudno jednoznacznie rozgraniczyć łagodne zaburzenie obrazu ciała od zwykłej troski o swój wizerunek. Diagnozę dodatkowo utrudnia fakt, że subiektywne granice normy, jeżeli chodzi o wygląd, są uwarunkowane kulturowo. 

Niestety trudno dokładnie ustalić przyczyny dysmorfofobii. Rozwija się ona głównie w okresie dojrzewania. Wynika najprawdopodobniej z połączenia czynników społecznych, psychologicznych, środowiskowych oraz predyspozycji genetycznych.

Jak rozpoznać objawy dysmorfofobii? 

Kryteria pozwalające na postawienie diagnozy w zakresie zaburzenia obrazu ciała obejmują: 

• nadmierne zabsorbowanie wyimaginowanym lub realnie istniejącym, niewielkim defektem w swoim wyglądzie; 
• zaabsorbowanie defektem powoduje cierpienia lub istotne zaburzenia funkcjonowania społecznego na wszystkich polach; 
• objawy nie wynikają z innych schorzeń psychicznych. 

W przeciwieństwie do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, pacjenci cierpiący na dysmorfofobię nie odczuwają zmniejszenia napięcia, wykonując różnego rodzaju rytuały, jak np. przeglądanie się w lustrze lub poddawanie zabiegom kosmetycznym. Za to częściej niż w przypadku innych zaburzeń na tle psychologicznym, występuje u nich uczucie wstydu, winy, obrzydzenia, niechęci lub wręcz nienawiści do siebie. Niekiedy przybiera ona postać epizodów depresyjnych. Wśród pośrednich objawów zaburzenia obrazu ciała wymienia się także: 

• trudności w nawiązywaniu i utrzymaniu relacji społecznych; 
• niezdolność do pracy lub gorsze wyniki w nauce; 
• myśli samobójcze; 
• napady lęku; 
• nadmierne skupienie się na sobie w sytuacjach społecznych, np. podczas konferencji lub wystąpień publicznych. 

Statystyki pokazują, że doszukiwanie się defektów najczęściej skupia się na takich rejonach ciała jak skóra, włosy, brzuch, piersi, oczy, uda lub zęby. Niekiedy dotyczy bardziej ogólnych wartości, jak np. masa ciała. Psychologowie zwracają uwagę, że dysmorfofobia często idzie w parze z zaburzeniami odżywiania czy zaburzeniami osobowości, w skrajnych przypadkach zaś tendencjami samobójczymi. 

Czy można wyleczyć dysmorfofobię? 

Leczenie pacjenta zaczyna się od przeprowadzenia testu na dysmorfofobię w gabinecie lekarskim. Trzeba bowiem ustalić, czy defekt rzeczywiście istnieje i jakie jest jego nasilenie. Metod leczenia zaburzenia obrazu ciała jest kilka, jednak skuteczność zależy w dużej mierze od zmotywowania się pacjenta do rozpoczęcia terapii co – mając na względzie częste współwystępowanie depresji – może okazać się bardzo trudne. Stosowane zabiegi obejmują: 

• terapię poznawczo-behawioralną, która jest metodą leczenia z wyboru; 
• technikę ekspozycji i hamowania reakcji na stresujące sytuacje; 
• leczenie farmakologiczne – z reguły lekarze sięgają po różnego rodzaju leki przeciwdepresyjne, takie jak SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny). 

Co ciekawe, zupełnie nieskuteczne okazują się operacje chirurgii plastycznej. Po zabiegu pacjenci zgłaszają najczęściej takie same zastrzeżenia do swojego wyglądu. Choć pozornie dysmorfofobia może wydawać się mało istotnym problemem, dla wielu osób potrafi być źródłem realnych cierpień. Niestety wskazuje się, że rokowania pełnego wyleczenia są w tym przypadku złe, choć pacjent może pracować nad samoakceptacją przez całe życie. 

Bibliografia: 

1. Dębska-Ratuszniak O. i in., Dysmorfofobia w oczach studenta kosmetologii, Dermatologia Kliniczna 2012, 14 (4): 171-174. 
2. Urban M. i in., Urojenia zmiany płci i dysmorfofobia w obrazie klinicznym schizofrenii paranoidalnej – opisy przypadków, Psychiatria Polska 2010, tom XLIV, numer 5. 
3. Ross J. i in., Zaburzenie obrazu ciała, Psychiatria po Dyplomie 2011, tom 8 nr 4.