Zakupoholizm, czyli przejście od ekstazy do poczucia winy

Zakupoholizm, czyli uzależnienie od zakupów, to jeden z poważnych problemów XXI wieku, cechujący się kompulsywną potrzebą nabywania różnych produktów zarówno w sklepach stacjonarnych, jak i internetowych. W tym przypadku dochodzi jednocześnie do utraty kontroli nad zakupami, co wiąże się często z poczuciem winy.

Czym charakteryzuje się zakupoholizm?

Zakupoholizm to uzależnienie behawioralne, którego cechą charakterystyczną jest nieuzasadniony przymus dokonywania zakupów. Nabywanie produktów wynika z chęci rozładowania napięcia, sprawienia sobie przyjemności i zwiększenia uczucia zadowolenia. U chorych podczas kupowania pojawia się zwykle euforia związana ze zwiększonym poziomem dopaminy w mózgu, jednak uczucie to dosyć szybko mija, a jego miejsce zajmuje poczucie winy. Sposobem na poprawę złego samopoczucia jest ponowne kupowanie niepotrzebnych przedmiotów.

Zakupoholizm cechuje się nie tylko nabywaniem produktów, ale także planowaniem zakupów, omawianiem tych planów z innymi czy ciągłym przeglądaniem stron sklepów internetowych i gazetek produktowych. Nieustanne myślenie na ten temat może prowadzić do zaniedbywania codziennych obowiązków zawodowych i domowych.

Przyczyny zakupoholizmu są różnorodne

Do najważniejszych przyczyn zakupoholizmu można zakwalifikować: 

• czynniki neurochemiczne – zaburzenie wytwarzania dopaminy i serotoniny w mózgu, 
• czynniki psychologiczne – przede wszystkim trudności z radzeniem sobie ze stresem i wewnętrznym napięciem, 
• chęć zdobycia uznania, potrzeba prestiżu – te potrzeby wynikają zwykle z pragnienia posiadania drogich i markowych produktów, 
• zakupoholizm jako forma radzenia sobie ze stresem,  
• wpływ czynników kulturowych – głównie konsumpcjonizm, strategie marketingowe, nadmiar reklam, wiele bodźców zachęcających do nabywania różnych produktów.

Uzależnienie od zakupów może wiązać się także z cechami osobowościowymi, a konkretnie wysokim poziomem impulsywności oraz skłonnością do popadania w różnego rodzaju uzależnienia. Dodatkowo badania wykazują, że zakupoholizm wynika z niskiego statusu społecznego w okresie dzieciństwa, małych dochodów rodziców, a tym samym chęci zrekompensowania sobie niezaspokojonych potrzeb materialnych. 

Jakie są objawy zakupoholizmu? 

Symptomy zakupoholizmu nie są łatwe do zauważenia przez osoby postronne, ponieważ wiążą się przede wszystkim z reakcjami emocjonalnymi oraz nasilającymi się w czasie zachowaniami. Dobrze pamiętać też o tym, że nie każdy, kto często kupuje, jest uzależniony, ponieważ szczególne znaczenie mają tutaj kwestie psychologiczne, a zatem nabywanie produktów jako metoda radzenia sobie ze stresem. Wśród najważniejszych symptomów zakupoholizmu można wyróżnić: 

• pojawienie się ekscytacji przed dokonaniem zakupów, 
• poprawa nastroju po pobycie w sklepie, nabyciu produktów stacjonarnie lub przez internet, 
• spędzanie dużo czasu na robieniu list zakupów, chodzeniu po sklepach, przeglądaniu stron internetowych z różnymi produktami, czytaniu opinii innych konsumentów, 
• pożyczanie pieniędzy i zaciąganie pożyczek, aby dokonać zakupów, 
• popadanie w ataki złości w sytuacji, gdy inni zwrócą uwagę na możliwość uzależnienia, 
• brak kontroli nad nawykiem kupowania, 
• pojawienie się wyrzutów sumienia po pewnym czasie od zakupów, 
• ukrywanie zakupionych rzeczy w szafach, w skrytkach, pod łóżkiem i w innych miejscach.  

Leczenie zakupoholizmu – terapia to podstawa  

Niestety jedną z konsekwencji zakupoholizmu jest wpadnięcie w spiralę zadłużenia, dlatego bardzo duże znaczenie ma szybkie podjęcie leczenia, planowanie zakupów z wyprzedzeniem, a także prowadzenie indywidualnego dzienniczka finansowego. Klucz stanowi również odłożenie pewnej sumy pieniędzy na nieprzewidziane wydatki oraz zwracanie uwagi na podstawowe potrzeby, a więc opłacenie rachunków, kredytów, zakupów spożywczych.

W przypadku uzależnienia od zakupów pierwszym krokiem w kierunku leczenia uzależnienia będzie uświadomienie sobie problemu. Podstawę stanowi natomiast psychoterapia, której celem jest zmiana dotychczasowych nawyków danej osoby i wprowadzenie nowych sposobów radzenia sobie ze stresem. Bardzo dobrze sprawdza się terapia poznawczo-behawioralna, chociaż możliwe do zastosowania są również inne nurty.

Szczególne znaczenie ma motywacja ze strony osoby uzależnionej, a także pełna współpraca z terapeutą. Często w czasie spotkań z psychologiem istotne jest uzyskanie wsparcia społecznego, na przykład ze strony rodziny lub znajomych. Dodatkowo polecana może być terapia grupowa, w której trakcie istnieje możliwość spotkania się z innymi zakupoholikami i wspólna wymiana doświadczeń. Duże znaczenie ma oczywiście zmiana zachowań, a więc wprowadzenie pewnych zasad dotyczących zakupów i lepsza kontrola nad nawykami.

Bibliografia:

1. Koryczan P., Sęktas M., Dybczak L., Malicka K., Uzależnienie od zakupów – przegląd badań, Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce – Nauki humanistyczne i społeczne 2017, Poznań, Wydawnictwo Młodzi Naukowcy.  
2. Kurlak I., Wybrane zagadnienia problematyki kompulsywnego zachowania: uzależnienie od zakupów (oniomania), Forum Pedagogiczne 2018,  1: 229-249. 
3. Krzystanek M., Stolarczyk A., Piekarska-Bugiel K., Wojnar R., Martyniak E., Zakupoholizm – nowe wyzwanie terapeutyczne, Psychiatria 2016, 13: 149-152.