Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – przyczyny, objawy, leczenie

PoChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc, znajduje się na 4. miejscu najczęstszych przyczyn zgonów. Zgodnie z prognozowaniem liczba chorych będzie rosła w miarę starzenia się populacji. Występowaniu PoChP sprzyja palenie tytoniu.

Co to jest przewlekła obturacyjna choroba płuc (PoChP)?

Choroba obturacyjna to zwężenie dróg oddechowych znacznie utrudniające nabieranie i wydychanie powietrza z płuc. W przypadku POChP największą trudność sprawia wdech. Przyczyną zaburzeń przepływu powietrza jest toczący się w płucach stan zapalny. Organizm produkuje zwiększoną ilość śliny, co prowadzi do przerostu gruczołów wydzielających śluz.

Komórki zapalne w błonie śluzowej uszkadzają włókna w tkance płuc, co prowadzi do zniszczenia części pęcherzyków płucnych i rozedmy płuc.

PoChP należy do częstych chorób płuc, które, o ile zostały wykryte na wczesnym etapie, można skutecznie leczyć. Objawami PoChP są problemy z oddychaniem, spowodowane ograniczeniem przepływu powietrza przez układ oddechowy. Wraz z rozwojem choroby nasila się przewlekła odpowiedź zapalna zarówno płuc, jak i pozostałych elementów układu oddechowego.

Rokowanie w przypadku PoChP zależy od wielu czynników. Ocenia się go na podstawie spirometrii i ogólnej sprawności fizycznej chorego. Ci, którzy palą papierosy, szybko się męczą lub cierpią na duszności, nie rokują pomyślnie. Dlatego też lekarze zalecają zwiększenie sprawności fizycznej i pozbycie się nałogu nikotynowego.

Jeżeli choroba została rozpoznana u osoby młodej, prawdopodobieństwo, że dojdzie do zaawansowanej postaci jest większe. Ważne jest, by reagować na niepokojące objawy jak najszybciej, by nie doprowadzić do zaawansowanych uszkodzeń płuc.   Im szybciej POChP zostanie rozpoznana, a leczenie wdrożone, tym lepiej.

Przyczyny przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (PoChP)

PoChP wiąże się ze stanem zapalnym miąższu płuc oraz oskrzeli. Choroba PoChP spowodowana jest szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych, głównie dymu papierosowego. Szacuje się, że tytoń aż u 90% chorych jest bezpośrednią przyczyną rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Innymi czynnikami ryzyka są: płeć (schorzenie występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet), pojemność płuc, choroby płuc przebyte w dzieciństwie, zanieczyszczenie środowiska oraz narażenie zawodowe.

Objawy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (PoChP)

Na początkowych etapach PoChP często nie ma żadnych widocznych objawów. Pierwszym odczuwalnym objawem jest kaszel. U chorych kaszel ma charakter przewlekły i może ciągnąć się nawet kilka miesięcy. Uporczywy suchy i duszący kaszel występuje nawet w sezonie letnim, kiedy zwykle nie obserwuje się takich objawów. Kaszel nasila się zazwyczaj w godzinach porannych, kiedy chory odkrztusza zalegającą plwocinę. Palacze bardzo często lekceważą ten objaw, uznając go za naturalną konsekwencję palenia tytoniu.

Wraz z postępem choroby pojawia się duszność towarzyszącą wysiłkowi fizycznemu. Problemem dla chorego może być nawet wejście na drugie piętro. W ostatnim stadium choroby PoChP duszności się nasilają i powodują skrajną niewydolność oddechową, nawet podczas ubierania się czy mycia. Objawami towarzyszącymi dusznościom jest uczucie ściskania w klatce piersiowej oraz świszczący oddech. Z czasem pojawia się odkrztuszanie plwociny, zwłaszcza po nocy i w efekcie kontaktu z zimnym powietrzem.

Choroba płuc PoChP w zaawansowanych stadiach może przebiegać równocześnie z anoreksją i utratą masy mięśniowej. Pojawić się może także sinica palców, warg, nosa i płatków uszu. Nierzadko dochodzi do niewydolności prawej komory serca oraz obrzęków wokół kostek.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (PoChP) a astma

U starszych pacjentów lub osób palących papierosy odróżnienie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc od astmy może stanowić problem. U części chorych dochodzi bowiem do nakładania się obu tych chorób, co owocuje znacznie cięższym przebiegiem. W medycynie nie istnieje termin opisujący takie nakładanie się schorzeń jako osobną jednostkę i przyjęło się mówić o tym, jako o zespole nakładania astmy i PoChP.

Zgodnie z danymi epidemiologicznymi nakładanie to ma miejsce u ⅓ chorych na PoChP (1 na 10 pacjentów). U chorego stwierdza się wówczas objawy dwóch chorób: kaszel i duszności pojawiające się po kontakcie z alergenami, nadwrażliwość na zapachy oraz upośledzenie czynności płuc.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (PoChP) a palenie papierosów

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na wystąpienie i zaostrzenie PoChP jest palenie tytoniu, które znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc, jednego z najgroźniejszych i najczęściej występujących nowotworów u ludzi.

Oprócz działania rakotwórczego, dym z papierosów, szkodliwe gazy i substancje smoliste, jakie wydzielają się podczas spalania, uszkadzają nabłonek oskrzeli i płuc.

W pierwszej kolejności uszkodzona jest czynność rzęsek, pokrywających błonę śluzową oskrzeli, które usuwają z oskrzeli zanieczyszczenia. Uszkodzone przez dym tytoniowy rzęski z trudem oczyszczają oskrzela, przyczyniając się do zaleganie śluzu i stanów zapalnych.

Drażnione żrącymi substancjami powstającymi w wyniku spalania oskrzela bronią się, powodując przerost gruczołów śluzowych, a to zwiększa wydzielanie śluzu i przewlekłego zapalenia oskrzeli. Kaszel i odksztuszanie plwociny utrzymują się przez długi czas,  szczególnie nasilając się rano. Mówimy wówczas o tzw. „kaszlu palacza”, który zazwyczaj jest lekceważony.  Tymczasem w płucach rozwija się przewlekły proces zapalny.  W błonie śluzowej oskrzeli wytwarza się zwiększona liczba makrofagów i neutrofili – komórek zapalnych, które próbują bronić oskrzela przed obcymi substancjami, ale wydzielają enzymy  uszkadzające oskrzela i miąższ płuc. Z czasem zaczynają one gorzej pracować i prowadzić do PoChP.

Już samo zaprzestanie palenia spowoduje zatrzymanie postępującej choroby, a z czasem zmniejsza także ryzyko zachorowania na raka płuc.

Diagnostyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (PoChD)

Do diagnozy PoChD wykorzystuje się badania pomocnicze, dzięki którym ustalane jest także zaawansowanie choroby. Należą do nich:

Spirometria – ocenia się objętość powietrza wdychanego i wydychanego i sposób przepływu powietrza w drogach oddechowych.  Pacjent wykonuje kilka głębokich wdechów i wydechów, a specjalne urządzenie dokonuje pomiaru objętości. Badanie jest nieinwazyjne, bezpieczne i skuteczne.

Pletyzmografia – przypomina spirometrię,  ma na celu zmierzenie całkowitej pojemności płuc, także tę, która po wydechu pozostaje w płucach. Pozwala to ocenić obturację, czyli zwężenie oskrzelików.

Ocena tolerancji wysiłku fizycznego – w PoChD będzie zmniejszona. Ocenia się ją wykonując np. tekst marszu, gdzie podczas 6 minut aktywności sprawdza się dystans, saturację, tętno. Wskazówką dla badającego są objawy takie jak ból w klatce piersiowej, potliwość, obniżenie saturacji.

Badania obrazowe – zdjęcie RTG i tomografia komputerowa klatki piersiowej, które mogą pokazać, typowe przy PoChD, obniżenie położenia przepony i poszerzenie klatki piersiowej. Badanie tomografem pozwala określić występowanie i rozmiar zmian rozedmowych w płucach.

Pulsoksymetria i gazometria krwi tętniczej – w obu badaniach można uwidocznić, jakie jest utlenowanie krwi. Gazometria pomoże ocenić, czy we krwi nie ma zwiększonej ilości  dwutlenku węgla.

Morfologia krwi obwodowej –  przy zaburzeniach związanych z przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc wzrasta ilość czerwonych krwinek (erytrocytów), a także podnosi się hematokryt, czyli stosunek ilości krwinek do objętości całej krwi.

EKG i ECHO serca – ocenia, jak wygląda i jak pracuje serce obciążone przewlekłym stanem zapalnym. Przy POChP ciśnienie krwi w płucach może być większe, co prowadzi do przerostu prawej komory serca.

Badanie alfa1-antytrypsyny – niedobór tego krążącego we krwi białka hamuje działanie niektórych enzymów odpowiedzialnych za zwiększone ryzyko chorób płuc i wątroby.

Leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (PoChP)

Farmakologiczne leczenie PoChP uzależnione jest od konkretnych objawów choroby oraz ewentualnego ryzyka pojawiania się zaostrzeń. Medycy opierają się na wytycznych GOLD, dzielących chorych na 4 grupy. Na tej podstawie lekarz podejmuje decyzję o kierunku leczenia.

• Grupa A – pacjenci z niewielkimi nasileniami objawów i małym ryzykiem zaostrzeń. Choremu podaje się leki rozkurczające oskrzela w sposób doraźny. Zazwyczaj są to beta2-mimetyki oraz leki antycholinergiczne.
• Grupa B – chorzy z obecnymi objawami i małym ryzykiem zaostrzeń. Lek pierwszego rzutu w tej grupie to głównie leki antycholinergiczne o przedłużonym działaniu oraz beta2-mimetyki. W zależności od objawów lekarz może zadecydować o podaniu dwóch leków naraz.
• Grupa C – pacjenci z małym nasileniem objawów, ale z dużym ryzykiem zaostrzeń. Często otrzymują preparat skojarzony, zawierający długo działający beta2-mimetyk, a także glikokortykosteroid wziewny.
• Grupa D – chorzy z tej grupy cechują się nasilonymi objawami i dużym ryzykiem pojawienia się zaostrzeń. Leczenie jest bardzo podobne do leczenia pacjentów z grupy C, z możliwością włączenia do kuracji inhibitora fosfodiesterazy 4.