Jak rozpoznać hiperprolaktynemię u kobiet i mężczyzn? 

Choć prolaktyna zaliczana jest do tzw. hormonów żeńskich, nie znaczy to, że nie występuje w organizmach mężczyzn. Występuje, choć w mniejszej ilości. Dlatego też nadmiar prolaktyny, czyli hiperprolaktynemia, diagnozowana jest u obu płci, choć może dawać różne objawy. Jak rozpoznać zaburzenie? Co jest jego przyczyną? Do jakiego lekarza udać się z problemem?

Czym jest hiperprolaktynemia? 

Czy wiesz, że hiperprolaktynemia jest diagnozowana u 0,4 proc. populacji? To znaczy, że u jednej na 1000 osób stwierdzany jest zbyt wysoki poziom prolaktyny. Podstawową funkcją tego hormonu jest pobudzanie rozwoju gruczołów sutkowych oraz stymulowanie i utrzymywanie laktacji u kobiet. Dodatkowo pobudza produkcję progesteronu i estrogenów. U mężczyzn ma znaczenie m.in. dla produkcji testosteronu przez jądra. Ponadto dla obu płci prolaktyna jest ważna dla zachowania odporności organizmu na stres. 

Wbrew obiegowemu przekonaniu rola prolaktyny nie ogranicza się tylko do okresu karmienia piersią. Utrzymanie jej właściwego poziomu jest ważne na każdym etapie życia i to tak samo w przypadku kobiet, jak i mężczyzn. Do naturalnego wzrostu poziomu prolaktyny dochodzi w czasie snu, a także w okresie ciąży i laktacji. Podwyższone stężenie stwierdzane jest także w czasie orgazmu i krótko po nim oraz pod wpływem stresu i dużego wysiłku fizycznego (jest to tzw. hiperprolaktynemia czynnościowa). Przy jakim stężeniu prolaktyny można mówić o hiperprolaktynemii?

Hiperprolaktynemia a ciąża

W przypadku stwierdzenia hiperprolaktynemii w pierwszej kolejności należy wykluczyć ewentualną ciążę. Nadmiar tego hormonu w wieku rozrodczym może wywoływać również problemy z poczęciem potomstwa. Zdarza się, że w takim przypadku po zastosowaniu leczenia przejściowa niepłodność mija.

Przyczyny hiperprolaktynemii

Nie zawsze możliwe jest uchwycenie przyczyny hiperprolaktynemii, mimo szerokiej dostępności laboratoryjnych badań diagnostycznych. Warto wspomnieć o hiperprolaktynemii czynnościowej, która w swoim podłożu nie ma zmian organicznych i może być wywoływana między innymi przez przewlekły stres.

Hiperprolaktynemia o poznanej przyczynie może być spowodowana przez:

• zaburzenia endokrynologiczne: niedoczynność tarczycy, akromegalię, cukrzycę, chorobę Addisona, zespół Sheeana, zespół policystycznych jajników,
• gruczolaki przysadki,
• zmiany w centralnym układzie nerwowym,
• uszkodzenie przysadki,
• leki – hiperprolaktynemia polekowa może być wywołana przez wiele substancji, do których należą substancje antypsychotyczne, hormony płciowe, niektóre preparaty stosowane w chorobie wrzodowej, w nadciśnieniu tętniczym, opiaty, środki przeciwwymiotne,
• przewlekłą niewydolność nerek,
• niewydolność wątroby,
• zmiany w obrębie klatki piersiowej.

Jakie są objawy hiperprolaktynemii u mężczyzn i kobiet? 

Ponieważ prolaktyna jest zaliczana do tzw. hormonów żeńskich i odgrywa kluczową rolę w stymulowaniu oraz utrzymaniu laktacji, to zdecydowanie częściej nieprawidłowości w wydzielaniu hormonu diagnozowane są u kobiet. Wedle statystyk na 20. pacjentów, tylko jeden to mężczyzna. Do wizyty u endokrynologa i diagnostyki hiperprolaktynemii powinny zmobilizować zaobserwowane symptomy: 

• obniżenie gęstości kości, 
• przyrost masy ciała, 
• otyłość brzuszna, 
• utrzymujące się zmęczenie, 
• bóle głowy, 
• pogorszenie widzenia, 
• zahamowanie wzrostu. 

Możliwe jest też wystąpienie objawów psychicznych hiperprolaktynemii. Pojawia się wówczas większa nerwowość, stany depresyjne, drażliwość oraz zmienność nastrojów. Pewna grupa objawów występuje tylko u mężczyzn lub tylko u kobiet – wymieniono je w poniższej tabeli. Ich stwierdzenie jest dla endokrynologa ważną wskazówką diagnostyczną, dlatego podczas wywiadu lekarskiego nie zapomnij podać wszystkich niepokojących cię symptomów. 

Na czym polega diagnostyka hiperprolaktynemii? 

Podstawowym badaniem w diagnostyce hiperprolaktynemii jest analiza próbki krwi pod kątem stężenia hormonu. Surowica pobierana jest z żyły łokciowej tak jak podczas wykonywania morfologii. Podobnie też musisz stawić się na badanie rano i na czczo.  

Pamiętaj jednak, żeby odwiedzić laboratorium nie wcześniej niż dwie godziny po przebudzeniu. W nocy poziom prolaktyny naturalnie wzrasta. Podobny efekt pojawia się po wysiłku fizycznym i wzburzeniu. Zrezygnuj więc z porannego sportu i unikaj stresu (o ile to możliwe). Przyjdź do laboratorium 15-20 min wcześniej i odpocznij. To bardzo ważne dla wiarygodności wyników.

Na czym polega leczenie hiperprolaktynemii? 

Jeśli endokrynolog po analizie wyników stwierdzi u ciebie hiperprolaktynemię, zleci dalszą diagnostykę w celu rozpoznania podłoża nieprawidłowości i rozpoczęcia leczenia.  Zwykle w terapii wykorzystuje się antagonistów receptorów dopaminowych (np. kabergolinę). Niekiedy jednak konieczne okazują się metody inwazyjne. Dotyczy to m.in. potwierdzonych guzów przysadki mózgowej.  

Jeśli hiperprolaktynemia sprowokowana jest stosowanymi lekami, wówczas konieczna jest współpraca wielu specjalistów, aby obniżyć poziom hormonu bez jednoczesnej szkody dla terapii innego schorzenia (np. depresji czy niedoczynności tarczycy). 

Bibliografia: 

1. Kałużny M., Bolanowski M., Hiperprolaktynemia: przyczyny, objawy kliniczne i możliwości terapeutyczne, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2005, nr 59: s. 20-27. 
2. https://podyplomie.pl/ginekologia/31867,hiperprolaktynemia-i-jej-znaczenie-w-diagnostyce-i-leczeniu-nieplodnosci-kobiecej [dostęp 02.10.2023]. 
3. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/prolactinoma/symptoms-causes/syc-20376958 [dostęp 02.10.2023].