Sarkoidoza – objawy, leczenie, rodzaje. Co to jest?

Sarkoidoza to choroba, której przyczyny są nieznane. Jej objawy zależą od zajęcia określonego narządu, np. płuc, skóry, oka, serca. Mogą również wystąpić symptomy o charakterze ogólnym lub choroba może przebiegać bezobjawowo. Leczenie schorzenia  uzależnione jest od rokowania, a po jego zakończeniu zaleca się zdrowy styl życia i odpowiednią dietę. Jakie można wyróżnić objawy sarkoidozy? I jak wygląda jej leczenie?

Co to jest sarkoidoza?

Sarkoidoza, inaczej choroba Besniera-Boecka-Schaumanna (łac. sarcoidosis), to choroba układu odpornościowego. Polega na tworzeniu się ziarniniaków – małych  guzków zapalnych w różnych narządach ciała. Najczęściej obejmuje ona płuca, choć może zająć również inne organy. Można wyróżnić dwie postaci choroby:

• postać ostra sarkoidozy – pojawia się głównie u osób młodych i w 80 proc. przypadków ustępuje samoistnie,
• postać przewlekła sarkoidozy – występuje przede wszystkim u starszych pacjentów.

Często pada pytanie, czy sarkoidoza jest zaraźliwa, dlatego należy podkreślić, że jest to uogólniona choroba ziarniniakowa, którą nie można się zarazić. Występuje głównie u młodych dorosłych, choć coraz częściej notowane są jej przypadki u osób po 60. roku życia. 

Na świecie częstość występowania sarkoidozy ocenia się na 3 do 64 przypadków na 100 tys. osób. W Polsce rejestruje się rocznie około 10 zachorowań na 100 tys.  osób. Choroba ta dotyczy najczęściej młodych ludzi w wieku od 20 do 40 lat.

Czy sarkoidoza jest dziedziczna? Do tej pory zauważono, że częściej pojawia się ona w niektórych rodzinach, jednak nie zostały dotychczas przeprowadzone żadne badania, które udowadniałyby jej dziedziczenie.

Sarkoidoza – objawy i rodzaje

Objawy ogólne sarkoidozy to:

• brak apetytu,
• osłabienie,
• zmęczenie,
• spadek masy ciała,
• zły nastrój,
• nadmierna potliwość w nocy,
• podwyższona temperatura (a czasem wysoka gorączka, sięgająca 40°C).

Pozostałe objawy sarkoidozy zależą od tego, które narządy atakuje, można więc wymienić kilka jej rodzajów.

Sarkoidoza płuc i węzłów chłonnych

W sarkoidozie płuca są prawie zawsze zajęte, a objawy z tym związane, takie jak duszności i kaszel, występują u niespełna 30% chorych. Dlatego też niezbędne jest badanie radiologiczne (RTG) klatki piersiowej, co też stanowi podstawę do podziału sarkoidozy na stadia choroby:

• stadium 0 – chorzy bez zmian w płucach,
• stadium I – zmiany są ograniczone do węzłów chłonnych,
• stadium II – zmiany w węzłach i miąższu płuc,
• stadium III – zmiany dotyczące wyłącznie płuc,
• stadium IV – zwłóknienie płuc.

Niekiedy u chorych występują także: świszczący oddech oraz niewydolność oddechowa.

Sarkoidoza skórna

Główny objaw sarkoidozy skórnej to rumień guzowaty (bolesne czerwone plamy o różnej wielkości,  czasem cieplejsze od zdrowej skóry), występujący najczęściej na podudziach, czemu towarzyszy podwyższona temperatura ciała i bóle stawów. Inne objawy skórne to:

• fioletowe zmiany na nosie, policzkach i uszach,
• wysypki grudkowo-plamiste (pozostawiające często pamiątkę w postaci blizn),
• blizny i blaszki,
• łuszczenie,
• przebarwienia,
• owrzodzenia.

Poza tym u części chorych dochodzi do obrzęku i zaczerwienienia starych, dawno wygojonych blizn.

Sarkoidoza oka

Zmiany chorobowe w narządzie wzroku mogą dotyczyć gruczołu łzowego, gałki ocznej, tęczówki lub nerwu ocznego. Dolegliwości, które mogą dotknąć pacjenta, to:

• zespół suchego oka,
• przewlekłe zapalenie oka,
• jaskra,
• zaćma,
• obrzęk nerwu wzrokowego,
• postępująca neuropatia.

W okolicach oczy mogą pojawić się także zmiany skórne. Czasem dochodzi też do utraty wzroku: czasowej lub trwałej.

Sarkoidoza serca

Choroba może przebiegać bezobjawowo, może też pojawić się przyspieszona czynność serca czy uczucie imitujące zawał. Nie można zapomnieć również o takich symptomach, jak:

• arytmia serca,
• nadciśnienie tętnicze,
• problemy z krążeniem,
• bóle w klatce piersiowej.

Sarkoidoza układu nerwowego

Nazywana jest też neurosarkoidozą, gdy dotyczy ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszym jej objawem jest porażenie  nerwów czaszkowych, w tym głównie nerwu twarzowego jedno- lub obustronne, które w większości przypadków ulega cofnięciu. Inne rzadkie symptomy to guzy lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Sarkoidoza górnych dróg oddechowych

Zazwyczaj ma charakter przewlekły i dotyczy częściej kobiet. Może prowadzić do perforacji przegrody nosa.

Sarkoidoza węzłów chłonnych

Prawie każdy przypadek sarkoidozy wiąże się z zajęciem węzłów chłonnych. Węzły są powiększone, ale niebolesne.

Sarkoidoza wątroby i śledziony

Objawy zajęcia przez sarkoidozę wątroby obserwuje się bardzo rzadko, podobnie jest w przypadku śledziony. Dochodzi jednak wówczas do powiększenia tych narządów. Biopsja pozwala ocenić stan danych narządów.

Sarkoidoza uogólniona

Występuje u około 30% pacjentów, daje następujące objawy:

• zmęczenie;
• osłabienie;
• stany podgorączkowe;
• utrata apetytu i chudnięcie;
• powiększone, niebolesne węzły chłonne (zazwyczaj szyjne, pachowe, pachwinowe).
• zmęczenie, które nie ustępuje (po nocnym wypoczynku i może nasilać się pod wpływem aktywności fizycznej lub wysiłku umysłowego).

Gdy choroba ma ostry przebieg, może wystąpić zespół Löfgrena, na który składają się następujące objawy:

• obustronne powiększenie węzłów chłonnych wnęk (widoczne w badaniu radiologicznym);
• wysoka temperatura;
• bolące stawy;
• rumień guzowaty.

Sarkoidoza nerek

Efektem sarkoidozy może być również uszkodzenie nerek. Widoczne są wówczas zaburzenia metabolizmu wapnia, które mają związek z jego zbyt dużą absorpcją w jelitach. To z kolei prowadzi do hiperkalemii, czyli podwyższonego poziomu wapnia we krwi, a co za tym idzie – do zwapnienia nerek oraz ich niewydolności.

Sarkoidoza układu kostno-stawowego

Sarkoidoza może wpływać również na mięśnie, kości i stawy. Zmiany te objawiają się głównie:

• bólem i osłabieniem mięśni oraz stawów,
• obrzękiem,
• zniekształceniem kości.

Sarkoidoza a praca fizyczna

Osoby chore na sarkoidozę często zmagają się z chronicznym zmęczeniem. Nierzadko pojawiają się u nich nudności i wymioty, a także bóle głowy i stany podgorączkowe. Do tego dochodzą symptomy związane z zajęciem poszczególnych organów. To wszystko sprawia, że osoby z tą chorobą powinny zrezygnować z ciężkiej pracy fizycznej.

Leczenie sarkoidozy

Jak leczyć sarkoidozę? Cóż, wskazania do leczenia tej choroby wynikają z rokowania. Oznacza to, że nie leczy się chorych na sarkoidozę w I stadium zmian, chyba że pacjent ma problemy z oddychaniem. W przypadku stadiów II i III lekarze przeprowadzają bardzo dokładną obserwację przez kilka miesięcy, w celu oceny dynamiki rozwoju choroby. Jeśli choroba się cofa, wtedy leczenie jest odkładane, w innym przypadku należy podjąć terapię. Ze względu na nieznaną etiologię, nie ma leczenia przyczynowego sarkoidozy – podstawowymi lekami są glikokortykosteroidy podawane doustnie.

Należy pamiętać, że zbyt długi czas zwlekania z terapią zmniejsza jej skuteczność. Głównym lekiem stosowanym w walce ze skutkami sarkoidozy jest prednizon. Po ustaleniu dawki stopniowo się ją zmniejsza i leczenie kontynuuje, podając możliwie najniższą dawkę leku. Całe leczenie nie powinno trwać krócej niż rok, ale u niektórych chorych nawet po roku następują nawroty, więc wymagają oni dłuższego leczenia, czasami trwającego do końca życia.

Jeśli stan chorego na to pozwala, warto nie rezygnować z aktywności fizycznej. Wysiłek fizyczny w sarkoidozie może być bardzo korzystny. Ćwiczenia poprawiające czynność mięśni szkieletowych poprawiają wydolność wysiłkową nawet przy braku zmian czynności płuc.

Co jeść w sarkoidozie? Leczenie ziołami

Leczenie naturalne sarkoidozy może być wsparciem dla odpowiednio ułożonego planu leczenia farmakologicznego. Na co zwracać uwagę?

W diecie osób chorych na sarkoidozę powinna być obecna witamina D, która bierze udział w budowie kości oraz chroni przed osteoporozą – jak wykazały bowiem badania, reakcje w organizmie wynikające z obecności ziarniaków mogą wpływać na zmniejszenie masy kostnej (pacjenci z sarkoidozą często mają bowiem zaburzenia gospodarki wapniowej).

Fitoterapeuci rekomendują wspomagające leczenie sarkoidozy ziołami. Infekcje w organizmie pomagają zwalczyć zioła o działaniu przeciwzapalnym, m.in. złocień maruna, żywokost lekarski, perełkowiec japoński.  Ze względu na swe działanie przeciwzapalne osobom chorym na sarkoidozę naturoterapeuci polecają też kurkumę. Kurkuma wzmacnia odporność i pomaga zwalczać infekcje.  W przypadku sarkoidozy płuc leczenie ziołami (oczywiście jedynie w charakterze wspierającym terapię farmakologiczną) powinno opierać się na ziołach stosowanych w chorobach dróg oddechowych. Są to m.in.: anyżek, tymianek, babka lancetowata.

Osobom z sarkoidozą odradza się picie alkoholu. Alkohol zaburza bowiem pracę wątroby i trzustki, a właściwa praca tych narządów jest niezbędna dla chorych zażywających silne środki steroidowe. Innymi słowy: sarkoidoza i alkohol to nie jest dobre połączenie.

Sarkoidoza – przyczyny

Przyczyny sarkoidozy są nieznane, prawdopodobnie jest to reakcja na niezidentyfikowany antygen u osób z predyspozycją genetyczną, co z kolei wywołuje nieprawidłową reakcję ze strony układu immunologicznego. Można wyróżnić pewne czynniki, które sprzyjają pojawianiu się sarkoidozy – dotyczą one głównie pracy:

• przy produkcji samochodów,
• przy hodowli ptactwa,
• w rolnictwie (ma to związek z pestycydami i insektycydami),
• w zawodzie nauczyciela,
• w zawodzie lekarza.

Sarkoidoza – diagnostyka

Diagnostyka choroby wymaga wielu badań, a jej rozpoznanie można oprzeć na stwierdzeniu zajęcia co najmniej dwóch narządów. Najczęściej przeprowadza się tutaj badania laboratoryjne oraz RTG organu, który został chorobowo zajęty. Jeśli widoczne są pewne zmiany, w następnej kolejności wykonuje się tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Dodatkowo czasem wykonuje się takie badania, jak: bronchoskopia, badanie histopatologiczne i EKG.

Sarkoidoza a koronawirus SARS-CoV-19

W związku z panującą na świecie pandemią koronawirusa z Wuhan, wielu chorych, zwłaszcza zmagających się sarkoidozą płuc, zadaje sobie pytanie: czy  sarkoidoza ma wpływ na przebieg COVID-19? Odpowiedź niestety brzmi: tak. Sarkoidoza jako przewlekła choroba płuc istotnie wpływa na rozwój zakażenia. Można spodziewać się znacznie cięższego przebiegu COVID-19 u pacjentów z sarkoidozą niż u osób zdrowych.

Sarkoidoza – umieralność

Umieralność na sarkoidozę (także sarkoidozę płuc) jest niewielka, a zdecydowana większość cierpiących na nią osób prowadzi normalne życie, gdyż choroba ta w postaci przewlekłej zazwyczaj nie powoduje niezdolności do pracy.

Bibliografia:

1. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Kraków, Medycyna praktyczna, 2005.
2. Rowińska-Zakrzewska E., Kusia J., Choroby układu oddechowego, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1997.

Aktualizacja: Natalia Suchocka