Wstrząs septyczny – przyczyny i objawy. Leczenie powikłań sepsy

Wstrząs septyczny, czyli najpoważniejsze powikłanie sepsy, występuje na skutek uogólnionego zakażenia organizmu. Jest to stan wymagający natychmiastowej interwencji lekarskiej, gdyż stanowi bezpośrednie zagrożenie utraty życia. W wyniku szoku septycznego dochodzi do niewydolności wielonarządowej – w tym niezbędnych do życia narządów, takich jak wątroba, serce, płuca.

Co to jest wstrząs septyczny?

Wstrząs septyczny jest najpoważniejszym powikłaniem sepsy, czyli ogólnoustrojowego zakażenia. Sepsa, dawniej nazywana posocznicą, jest to silna reakcja organizmu, polegająca na wytwarzaniu szkodliwych substancji przez układ immunologiczny (odpornościowy). Powstają one w momencie, gdy w układzie krążenia znajdą się drobnoustroje chorobotwórcze, takie jak bakterie, grzyby. Rozróżniamy trzy fazy sepsy:

• sepsa,
• ciężka sepsa,
• wstrząs septyczny.

Sepsa rozwija się bardzo szybko. Jeśli w przebiegu zakażenia dochodzi do zaburzenia czynności co najmniej jednego z podstawowych narządów, rozpoznaje się ciężką sepsę. Jeżeli nastąpi również wystąpi spadek ciśnienia tętniczego (hipotensja), to taki stan nazywa się wstrząsem septycznym. Co go wywołuje?

W przebiegu sepsy dochodzi do niedotlenienia organizmu, przez co do życiowo ważnych narządów nie jest dostarczana taka ilość tlenu, jaka jest im potrzebna do prawidłowego funkcjonowania. Może to doprowadzić do tzw. centralizacji krążenia, czyli sytuacji, kiedy organizm dostarcza tlen tylko do najważniejszych narządów: mózgu, serca oraz płuc, kosztem innych, jak np. narządów układu pokarmowego czy mięśni. W takiej sytuacji następuje niewydolność wielonarządowa często kończąca się zgonem.

Wstrząs septyczny – przyczyny

Najczęściej przyczyną sepsy jest infekcja bakteryjna, która może rozwinąć się w każdym narządzie ciała. Czynnikami predysponującymi do uogólnionej infekcji, która doprowadza do posocznicy, są:

• długotrwała hospitalizacja,
• zabiegi chirurgiczne oraz operacje,
• inwazyjne przedmioty medyczne w ciele, jak cewniki czy rurki intubacyjne,
• cukrzyca,
• kaniula obwodowa (wenflon) lub wkłucie centralne, czyli narzędzia medyczne, które przerywają ciągłość tkanek,
• skrajnie wysoka lub niska temperatura ciała,
• hiperwentylacja, czyli przyspieszony oddech (powyżej 20 oddechów na minutę),
• tachykardia, czyli przyspieszona akcja serca (powyżej 90 uderzeń na minutę u osoby dorosłej).

Wstrząs septyczny – objawy

Objawy wstrząsu septycznego związane są z hipoperfuzją, czyli zmniejszonym przepływem krwi przez tkanki lub narządy. Należą  do nich:

• oliguria (inaczej skąpomocz) – dobowa zbiórka moczu jest mniejsza niż 500 ml,
• bezmocz – brak moczu,
• kwasica mleczanowa,
• chłodna, wilgotna skóra,
• ciężkie zaburzenia świadomości.

Jeśli dodatkowo dojdzie do hipotensji, czyli obniżenia ciśnienia tętniczego krwi (ciśnienie skurczowe poniżej 90 mmHg, a rozkurczowe poniżej 60 mmHg), stwierdzany jest stan septyczny.

Wstrząs septyczny – leczenie

Chory z szokiem septycznym trafia na oddział intensywnej terapii (OIOM), gdzie wykonywany jest antybiogram, czyli badanie określające, na jakie antybiotyki bakterie są oporne. Do momentu uzyskania wyników podawane są antybiotyki o szerokim spektrum działania. Dodatkowo zazwyczaj zaleca się leki, które mają za zadanie zahamować reakcję zapalną. Przez cały okres leczenia prowadzona jest płynoterapia z równoczesnym bilansem płynów, aby kontrolować funkcje układu wydalniczego. Jeśli to konieczne, toczone są preparaty krwi. 

W zależności od stanu ogólnego pacjenta podejmowane są różne kroki, jak podaż leków obkurczających naczynia krwionośne (np. adrenalina czy noradrenalina), mające na celu poprawę pracy serca. Jeśli dochodzi do niewydolności oddechowej, konieczne jest zaintubowanie pacjenta, podłączenie go do respiratora oraz podanie leków sedacyjnych.

Wstrząs septyczny – pierwsza pomoc

By zapobiec przejściu sepsy w ciężką fazę, mogącą wywołać wstrząs septyczny, konieczne są jak najszybsza diagnostyka i  wdrożenie leczenia. Podjęcie odpowiednich działań może znacznie zwiększyć szanse chorego na przeżycie.W tym celu konieczne jest przetransportowanie chorego do szpitala – dlatego gdy tylko pojawią się wyżej wymienione objawy, natychmiast wezwij karetkę pogotowia!

Wstrząs septyczny – rokowanie

Wstrząs septyczny występuje statystycznie rzadko, ale jest niezwykle groźny. Śmiertelność w przypadku wystąpienia szoku septycznego jest bardzo wysoka. Ciężka sepsa rozwija się bowiem gwałtownie i może doprowadzić do zgonu w ciągu kilku godzin.

Dokładną przyczyną zgonu jest niewydolność wielonarządowa. Szacuje się, że na skutek sepsy, a następnie wstrząsu septycznego umiera rocznie ok. 150 tys. ludzi w Europie. W Polsce rocznie z powodu posocznicy umiera około 1 tys. osób.

Na czym polega rozpoznanie sepsy?

Badanie, które może potwierdzić ogólnoustrojowe zakażenie krwi, polega na wyhodowaniu bakterii z posiewu krwi. Niestety wymaga to czasu (wstępny wynik możliwy jest po 2–3 dniach), a w przypadku sepsy ważne jest wdrożenie szybkiego leczenia. Chory na posocznicę ma zwykle znacznie podwyższone parametry zapalne, upośledzoną funkcję serca i nerek, ale nie są to objawy specyficzne wyłącznie dla sepsy. Dlatego wstępne rozpoznanie zakażenia polega na zebraniu wywiadu i dokładnym zbadaniu pacjenta. Przydatne są również dane epidemiologiczne.

Czy sepsa jest zaraźliwa?

Hospitalizowany pacjent poddany odpowiedniej antybiotykoterapii w większości przypadków nie jest źródłem zakażenia. Jednak zakaźność, czyli zdolność przenoszenia się drobnoustrojów chorobotwórczych z osoby chorej na zdrową, uzależniona jest od rodzaju patogenu.

Za najbardziej zakaźny drobnoustrój uznaje się meningokoki. Jest to wówczas sepsa meningokokowa, która może być źródłem zachorowań.