Czym charakteryzuje się syndrom sztokholmski w codziennym życiu?

Syndrom sztokholmski, nazywany również niewolą emocjonalną, to termin znany przede wszystkim z kryminalnych książek i filmów. W rzeczywistości pojęcie to może odnosić się do wielu różnych sytuacji występujących w życiu codziennym. Czym jest syndrom sztokholmski? Czy występuje w małżeństwie lub pracy? Dowiedz się więcej na ten temat.

Co to jest syndrom sztokholmski? 

Syndrom sztokholmski to pojęcie, które powstało w 1973 roku i odnosiło się do zachowania zakładników w jednym z banków w Sztokholmie. Pewna kobieta zaręczyła się ze swoim oprawcą, natomiast inni zdecydowali się na to, aby nie współpracować z policją, tylko zbierać pieniądze dla przestępców.

Tego typu zachowania są symptomem silnej reakcji na stres i trudne przeżycia. Sprawiają, że ofiary solidaryzują się z oprawcami, próbując ich w ten sposób zrozumieć. Nawiązanie do syndromu sztokholmskiego pojawiło się w wielu książkach i produkcjach filmowych, w tym także „Życie mniej zwyczajne” oraz „Dom z papieru”.

Czym dokładnie charakteryzuje się to zjawisko? Najważniejszym objawem jest utożsamienie się ofiary z osobami, które stosują wobec niej przemoc (na przykład przestępcami, ale także partnerami). Do innych symptomów można zakwalifikować: 

• pojawienie się pozytywnych emocji wobec sprawcy, identyfikowanie się z jego odczuciami; 
• brak wrogości wobec oprawcy; 
• niechęć do przyjęcia pomocy ze strony innych ludzi; 
• utrata poczucia czasu, rzeczywistości; 
• trudności z opanowaniem traumatycznych wspomnień z czasu danych wydarzeń.

Niestety syndrom sztokholmski nie dotyczy tylko sytuacji związanych z napadami i przestępstwami, ale także objawia się w codziennych zdarzeniach, na przykład w związku czy miejscu zatrudnienia. W takich sytuacjach ofiary w ogóle nie zauważają, że są krzywdzone, a także nie przyjmują pomocy z zewnątrz. 

Syndrom sztokholmski w relacjach międzyludzkich 

Jak wspomniano, z syndromem sztokholmskim można mieć do czynienia w relacjach międzyludzkich, również w związkach. Zdarza się, że jeden z partnerów stosuje wobec drugiego przemoc fizyczną, emocjonalną lub seksualną. W takiej sytuacji ofiara zaczyna usprawiedliwiać swojego oprawcę, staje się od niego zależna i tym samym ma duże trudności z zakończeniem relacji. Z kolei partner stosujący przemoc stara się jak najbardziej odizolować ofiarę od otoczenia zewnętrznego, rodziny, przyjaciół i znajomych, aby ta pozostała zależna od toksycznej relacji.  

Syndrom sztokholmski w pracy 

Syndrom sztokholmski może również pojawić się w pracy. Dotyczy sytuacji, w której pracodawca poniża pracownika, a ten i tak nie ma zamiaru zrezygnować z pracy, bo z jakiegoś powodu czuje do niej przywiązanie. Czasami wobec takiego podwładnego stosowany jest również mobbing, brak wsparcia, a także dyskryminacja oraz molestowanie seksualne.

Istnieją dwie główne grupy ludzi podatnych na syndrom sztokholmski w miejscu zatrudnienia. Z jednej strony są to osoby słabo wykształcone lub o niewielkich kompetencjach zawodowych, które boją się stracić pracę z lęku przed bezrobociem. Z drugiej strony są to osoby na lukratywnych stanowiskach, z wysokimi zarobkami, pozostające w danym miejscu z obawy przed utratą pewnego statusu ekonomicznego i prestiżu. 

Czy syndrom sztokholmski można leczyć? 

Syndrom sztokholmski można leczyć, jednak szczególne znaczenie ma odpowiednia diagnoza i rozpoznanie problemu. Niestety ofiary bardzo często ukrywają to, co dzieje się w domu, pracy lub innym miejscu, a tym samym nie zgłaszają przestępstw. Jak już zostało wspomniane, w wielu przypadkach pojawia się odizolowanie ofiary od otoczenia, co jeszcze bardziej utrudnia zauważenie problemu.

Syndrom sztokholmski nie jest zakwalifikowany jako choroba lub zaburzenie psychiczne, dlatego też nie można znaleźć go w takich klasyfikacjach jak ICD-11 lub DSM-V. Zdaniem psychologów w tym wypadku można raczej mówić o pewnym mechanizmie obronnym, związanym z negatywnym oddziaływaniem sprawcy na psychikę i emocje ofiary.

Jak można wyleczyć syndrom sztokholmski? Zdecydowanie najlepszym rozwiązaniem jest wdrożenie psychoterapii, na przykład w nurcie psychodynamicznym lub poznawczo-behawioralnym, a także wyjaśnienie ofierze, że podlega działaniom patologicznym ze strony swojego oprawcy. W niektórych przypadkach dodatkowo proponowane jest leczenie psychiatryczne, zwłaszcza jeśli u danego pacjenta pojawiają się takie symptomy jak lęk, depresja, mania lub PTSD.

Dobrym rozwiązaniem będzie również wprowadzenie terapii grupowej, w której trakcie ofiara może wymieniać się swoimi doświadczeniami z innymi osobami o podobnych problemach. Niestety w polskich warunkach nie jest to takie proste, ponieważ o ile istnieje wiele grup AA (Anonimowych Alkoholików), o tyle brakuje zebrań dla osób z syndromem sztokholmskim. W naszym kraju działa jedna duża grupa tego typu, czyli Surwiwalki przy Centrum Praw Kobiet. Skontaktuj się z nimi, jeśli potrzebujesz pomocy.

Bibliografia:

1. Czerniak A., Psychospołeczne paradoksy przemocy, Państwo i Społeczeństwo 2014, nr 14, 49-64.
2. Grygorczuk A., Dzierżanowski K., Kiluk T., Mechanizmy psychologiczne występujące w relacji ofiara-sprawca przemocy, Psychiatria 2009, nr 6, 61-65.
3. Kotlenga A., Żony, matki–zabójczynie. Studium zwiktymizowanej zbrodni, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2016, Rocznik Andragogiczny, 23, 408-414.