Świąd skóry. Czym może być wywołany i jak sobie z nim radzić? 

Świąd skóry to nieprzyjemne uczucie, które skłania do nieustannego drapania się i często wpływa na komfort życia. Choć najczęściej jest to objaw przejściowy, mogący wynikać z drobnych podrażnień czy kontaktu ze szorstkimi tkaninami, zdarza się, że utrzymuje się przez dłuższy czas oraz staje się uciążliwy. W takich przypadkach warto zastanowić się, czy świąd nie jest sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych. 

Co to jest świąd? 

Świąd (ICD-10: L29) to subiektywne odczucie, które wywołuje potrzebę drapania. Często bywa reakcją na różne bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne, takie jak alergie, ukąszenia owadów, choroby skóry (np. egzema, łuszczyca) czy infekcje.  

Może być objawem zarówno łagodnych stanów, jak i poważniejszych chorób, chociażby niewydolności nerek czy wątroby. W mechanizmie jego powstawania uczestniczą mediatory chemiczne, na czele z histaminą, która odgrywa kluczową rolę w reakcji alergicznej. 

Jak wygląda świąd skóry? Może mieć różne postacie 

Swędzenie to dolegliwość, której często towarzyszą widoczne zmiany skórne, takie jak:  

• zaczerwienienie; 
• suchość; 
• łuszczenie się; 
• pękanie naskórka; 
• pojawienie się plam, pęcherzy, guzków czy wyprysków. 

W niektórych przypadkach świąd może występować bez wyraźnych objawów zewnętrznych. Drapanie, które jest naturalną reakcją na swędzenie, prowadzi do podrażnienia i uszkodzenia naskórka, co zwiększa ryzyko nadkażeń bakteryjnych, na przykład gronkowcem złocistym. Wyróżnia się:  

• świąd ostry (trwający krócej niż 6 tygodni); 
• świąd przewlekły (utrzymujący się ponad 6 tygodni); 
• świąd uogólniony (obejmujący całe ciało); 
• świąd zlokalizowany (dotykający określonych obszarów, takich jak skóra głowy czy nogi). 

Świąd skóry – przyczyny 

Swędzenie towarzyszy różnym schorzeniom. Jeżeli utrzymuje się przez jakiś czas lub występuje z innymi niepokojącymi objawami, warto skonsultować się z lekarzem POZ, gdyż może wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne. W poniższej tabeli opisano, z czego przykładowo mogą wynikać poszczególne rodzaje świądu. 

Czasami też swędzenie skóry może być efektem ubocznym stosowania niektórych leków lub wynikać z czynników termicznych, chemicznych czy mechanicznych. Istotne jest, aby zdiagnozować przyczynę świądu, by skutecznie go leczyć, a także złagodzić jego objawy. 

Świąd skóry a alergia kontaktowa 

Świąd skóry jest jednym z najczęstszych objawów alergii kontaktowej. Alergeny prowadzą do uwolnienia histaminy, co wywołuje intensywne swędzenie i podrażnienie. Można też zaobserwować inne objawy, takie jak zaczerwienienie, wysypka czy obrzęk. 

Świąd skóry w chorobach wątroby 

Świąd skóry może być istotnym wskaźnikiem zaburzeń funkcji wątroby, szczególnie w przypadku chorób cholestatycznych, takich jak pierwotne zapalenie dróg żółciowych czy marskość wątroby. U 20-70% pacjentów z pierwotnym zapaleniem dróg żółciowych swędzenie jest pierwszym objawem, często odczuwają świąd  dłoni i stóp. 

Symptom ten zazwyczaj nasila się wieczorem i w nocy, po rozgrzaniu skóry. Co ważne, nasilenie świądu niekoniecznie koreluje ze stopniem cholestazy, co oznacza, że jego intensywność może być znaczna nawet przy względnie łagodnej postaci choroby. 

Kiedy należy udać się do lekarza ze świądem skóry? 

Warto udać się do specjalisty, gdy swędzenie obejmuje całe ciało, nasila się z czasem lub nie ustępuje pomimo stosowania domowych metod. Należy również zwrócić uwagę na towarzyszące objawy, takie jak: 

• zaczerwienienie; 
• wysypka; 
• pokrzywka; 
• gorączka; 
• nagła utrata masy ciała; 
• zaburzenia oddawania moczu lub wypróżniania.  

Jeśli świąd wpływa na jakość snu lub budzi w nocy, również wymaga konsultacji medycznej. Diagnoza z reguły obejmuje badania krwi, wymazy skórne, biopsje oraz ewentualnie dalszą diagnostykę w szpitalu. 

Swędzenie skóry w ciąży. Co robić? 

Świąd skóry w ciąży jest powszechnym objawem, który może wynikać z różnych przyczyn. Wzrost rozmiarów brzucha oraz napięcie skóry w II i III trymestrze prowadzą do jej rozciągania, co często powoduje uczucie swędzenia. Taki stan sprzyja powstawaniu rozstępów, które dodatkowo nasilają dolegliwości. 

Zmiany hormonalne w ciąży (zwiększona produkcja kortyzolu i estrogenu) wpływają na elastyczność skóry, czyniąc ją bardziej podatną na przesuszenie i podrażnienia. W niektórych przypadkach świąd może być po prostu efektem schorzeń dermatologicznych, które wymagają odpowiedniego leczenia. 

Co na świąd skóry? 

Leczenie świądu skóry jest dostosowane do przyczyny oraz nasilenia objawów. W przypadku swędzenia związanego z chorobą dermatologiczną, dermatolog zleca miejscowe glikokortykosteroidy, które skutecznie redukują stan zapalny. W niektórych przypadkach pomocne mogą być preparaty przeciwhistaminowe. Leczenie może obejmować przyjmowanie leków przeciwgrzybiczych czy antybiotyków, jeżeli np. doszło do nadkażenia rozdrapanej skóry. 

Jeżeli świąd skóry wiąże się ze stosowanymi lekami, ważna jest konsultacja lekarska, aby dostosować terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta. Z kolei schorzenia wątroby, metaboliczne lub inne wymagają wdrożenia leczenia choroby podstawowej. 

W terapii objawowej ulgę przynosi maść na świąd z pantenolem lub inne preparaty o działaniu przeciwświądowym dostępne bez recepty. Równocześnie zaleca się stosowanie emolientów, które przywracają równowagę bariery ochronnej skóry, zmniejszając jej suchość i szorstkość. 

Domowe sposoby na świąd skóry 

Domowe sposoby na złagodzenie świądu skóry obejmują szereg metod, które można stosować równolegle z leczeniem farmakologicznym. Przede wszystkim należy pamiętać o nawilżaniu skóry emolientami z kwasem mlekowym, które nie naruszają naturalnej bariery ochronnej skóry. Ponadto zaleca się unikać gorących kąpieli oraz długotrwałego przebywania w wysokich temperaturach, ponieważ mogą one nasilać dolegliwości. 

Ulgę przynosi chłodzenie skóry za pomocą kompresów z mentolem, fenolem czy kamforą, a także stosowanie chłodzących maści. Natomiast w łagodzeniu podrażnień skuteczne są kąpiele lecznicze z dodatkiem płatków owsianych, sody oczyszczonej, a także roztworu mąki ziemniaczanej (tzw. krochmal). Warto zadbać o odpowiednią wilgotność powietrza w domu oraz unikać nadmiernego przegrzewania. 

Bibliografia: 

1. Akan A. i in., Diagnosis of atopic dermatitis in children: comparison of the Hanifin-Rajka and the United Kingdom Working Party criteria, Allergologia Et Immunopathologia 2020, vol. 48, 2: 175-181. 
2. Bergman H. i in., Pruritus in pregnancy: treatment of dermatoses unique to pregnancy, Canadian family physician Medecin de Famille Canadien 2013, 59(12), 1290-1294. 
3. Krajnik M., Żylicz Z., Świąd w zaawansowanych chorobach wewnętrznych. Patogeneza i leczenie, Polska Medycyna Paliatywna 2002, 1, 2, 71-83. 
4. Pietrzak A., Czelej D., Pietrzak B., Skórne manifestacje chorób wątroby, Część I. Borgis – Nowa Medycyna 2002, 3. 
5. Roh Y. S. et. al., Itch: Epidemiology, clinical presentation, and diagnostic workup. Journal of the American Academy of Dermatology 2022, 86(1), 1-14. 
6. Woldan-Tambor A., Zawilska J. B., Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku, Farmakologia Polska 2009, 65(11): 804-811.