Zespół popunkcyjny, czyli rzadkie powikłanie punkcji lędźwiowej

Punkcja lędźwiowa, określana też mianem nakłucia lędźwiowego, wykonywana jest w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego bądź zaaplikowania znieczulenia. W niektórych przypadkach jej konsekwencją może być jednak zespół popunkcyjny, objawiający się tępym, często pulsującym bólem głowy, nudnościami lub wymiotami, a także sztywnym karkiem. Co jeszcze warto wiedzieć o zespole popunkcyjnym?

Czym jest zespół popunkcyjny? 

Zespół popunkcyjny to typ powikłania, które może pojawić się po przeprowadzonej wcześniej punkcji lędźwiowej. Zabieg ten polega na pobraniu próbki płynu rdzeniowego przy wykorzystaniu specjalnej igły. Wbija się ją między kręgi kręgosłupa lędźwiowego, do przestrzeni podpajęczynówkowej.  

Sam zabieg stosuje się najczęściej w ramach diagnostyki chorób neurologicznych albo w przebiegu ostrej białaczki limfoblastycznej w celu pobraniu materiału do badań. Czasem też wskazaniem do niego jest podanie znieczulenia przewodowego, obejmującego obszar miednicy i kończyn dolnych. Wykonuje się je podczas zabiegów:  

• ginekologicznych (w tym również podczas cesarskiego cięcia),  
• ortopedycznych, 
• urologicznych. 

Warto dodać, że zespół popunkcyjny ma miejsce u 10-30 proc. pacjentów po omawianym przez nas nakłuciu. Na jego wystąpienie narażone są przede wszystkim kobiety oczekujące dziecka oraz osoby młode. Natomiast sama punkcja lędźwiowa jest zabiegiem stosunkowo bezpiecznym. 

Przyczyny zespołu popunkcyjnego 

Jakie są przyczyny powstawania zespołu popunkcyjnego? Nikt tego do końca w pełni nie wyjaśnił. Wiadomo jednak, że ból głowy, który jest „wizytówką” tej dolegliwości, stanowi efekt obniżenia się ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego, co z kolei może przyczyniać się do zwiększenia napięcia struktur z receptorami bólu. Obniżenie się ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego to konsekwencja jego przecieku do innych tkanek. 

Zespół popunkcyjny – objawy 

Częste objawy zespołu popunkcyjnego to: 

• tępy ból głowy (więcej na jego temat znajdziesz w akapicie poniżej), 
• sztywny kark, 
• zawroty głowy, 
• dyskomfort w okolicach skroniowych, 
• nudności, 
• wymioty, 
• mrowienie na skórze głowy, 
• ból pleców, 
• szumy uszne (i problemy ze słuchem) lub światłowstręt, 
• problemy z widzeniem. 

Warto powiedzieć nieco więcej na temat samego tępego bólu głowy, który jest bardzo charakterystycznym objawem omawianej patologii. W większości przypadków pojawia się on po obu stronach, w okolicy potylicznej i czołowej. Ból może też być pulsujący lub rozpierający, promieniujący nierzadko do ramion albo szyi. Nasila się on również 15 minut po wstaniu czy przyjęciu pozycji siedzącej i zmniejsza się w ciągu kwadransa od położenia się.  

Należy też zaznaczyć, że podczas zespołu popunkcyjnego mogą pojawić się tylko niektóre z powyższych objawów. Ważne jest również to, iż symptomy obserwuje się nawet 5 dni od przeprowadzenia zabiegu, ale nie pozostawia on po sobie już żadnych innych powikłań. 

Zespół popunkcyjny po cesarce 

Przed przeprowadzeniem cesarskiego cięcia aplikuje się znieczulenie podpajęczynówkowe. W tym celu wykonuje się punkcję lędźwiową. Skutkiem ubocznym może być jednak właśnie omawiany zespół popunkcyjny, którego symptomy są takie, jak te opisane wyżej. 

Leczenie zespołu popunkcyjnego 

Co pomaga na zespół popunkcyjny? Jak długo on trwa? Z reguły objawy znikają same po kilku dniach, ale jeżeli tak się nie dzieje, należy porozmawiać z lekarzem. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, można pobrać pewną ilość krwi (około 10-20 ml) od pacjenta i następnie wstrzyknąć ją do przestrzeni zewnątrzoponowej – taki zabieg określa się mianem blood patch. Po jego przeprowadzeniu należy położyć się na około 1-2 godziny, aby krew skrzepła. Zazwyczaj taki zabieg pomaga, w razie potrzeby można go też powtórzyć. Czasem pomocna okazuje się też kroplówka. 

Aby złagodzić opisywane wyżej dolegliwości, a jesteś w domu, warto odpocząć w komfortowej pozycji. Dobrze jest też zastosować środki przeciwbólowe (np. z paracetamolem czy opioidy). W niektórych przypadkach wykorzystuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, a także leki przeciwwymiotne, uspokajające oraz zwężające naczynia mózgowe. Przyjmuj dużo płynów (2-3 l na dobę). Niektórzy zalecają kawę na zespół popunkcyjny, warto jednak podkreślić, że nie ma na razie żadnych badań naukowych, które potwierdzałyby skuteczność tej metody.

Zapobieganie zespołowi popunkcyjnemu 

Jeśli chodzi o samo zapobieganie zespołowi popunkcyjnemu, należy stosować cienkie igły, dzięki którym nie wycieka zbyt duża ilość płynu mózgowo-rdzeniowego. Dobrym rozwiązaniem są także igły atraumatyczne, które nie doprowadzają do destrukcji tkanek. Nie mniej istotne jest prawidłowe wkłucie. 

Bibliografia: 

1. Barati-Boldaji R., Shojaei-Zarghani S., Mehrabi M., Amini A, Safarpour A. R., Post-dural puncture headache prevention and treatment with aminophylline or theophylline: a systematic review and meta-analysis, Anesthesia and Pain Medicine 2023, 30, 18(2), s. 177-189. 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430925/ [dostęp 08.02.24]. 
3. Kwak K. H., Postdural puncture headache, Korean Journal of Anesthesiology, 2017, 70(2), s 136-143.