Wysiękowe zapalenie ucha – najczęstsza przyczyna niedosłuchu u dzieci

Szacuje się, że nawet 80% dzieci przynajmniej raz choruje na wysiękowe zapalenie ucha. Chociaż często przebiega ono bezobjawowo, nieleczone, może doprowadzić nawet do trwałego uszkodzenia słuchu. Choroba ta pojawia się także u dorosłych, chociaż z mniejszą częstotliwością. Jak rozpoznać wysiękowe zapalenie ucha i w jaki sposób wygląda jego leczenie?

Czym jest wysiękowe zapalenie ucha?

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to choroba, w której dochodzi do zaburzenia drożności trąbki słuchowej, przez co w uchu (konkretnie w jamie bębenkowej) pojawia się płyn. Nie zostaje przy tym uszkodzona błona bębenkowa ani nie występują charakterystyczne dla zakażenia objawy, np. gorączka. Choroba ta najczęściej występuje u dzieci. Wysiękowe zapalenia ucha można podzielić na: 

• ostre – ustępuje zwykle w ciągu 10. dni, 
• podostre – trwa powyżej 10. dni, ale nie dłużej niż 3 miesiące, 
• przewlekłe – utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące.

Przyczyny wysiękowego zapalenia ucha

Wysięk w uchu pojawia się w wyniku zaburzenia pracy trąbki słuchowej, czyli kanału łączącego jamę bębenkową z gardłem. Służy ona do regulacji ciśnienia i odprowadzania wydzieliny z ucha. Kiedy trąbka słuchowa nie działa prawidłowo, w jamie bębenkowej wytwarza się podciśnienie, przez które dochodzi do wysięku płynu. 

Czy wysiękowe zapalenie ucha jest zaraźliwe? Sama choroba nie jest spowodowana przez obecność drobnoustrojów, więc nie można się nią zarazić. Natomiast obecność płynu w uchu sprzyja rozwojowi bakterii. Ponadto podciśnienie sprawia, że wydzielina z gardła cofa się do ucha, co sprzyja migracji patogenów obecnych w jamie ustnej. Dlatego w przebiegu wysiękowego zapalenia ucha dodatkowo rozwija się czasem infekcja, którą można się zarazić. 

Wysiękowe zapalenie ucha u dorosłych i u dzieci

Wysiękowe zapalenie ucha u dziecka zazwyczaj przebiega obustronnie i często rozwija się po przebytej infekcji dróg oddechowych lub ucha środkowego. Wynika to m.in. z różnic w budowie trąbki słuchowej. U dzieci jest ona krótsza i szersza niż u dorosłych, co sprawia, że patogeny mogą szybko przedostać się do jamy bębenkowej. Dodatkowo w razie refluksu przełykowo-gardłowego, treść pokarmowa może być zarzucana do ucha, co również sprzyja rozwojowi wysięku. Czynnikiem sprzyjającym jest też przerośnięty migdałek, który może blokować ujście trąbki słuchowej. 

Z kolei u dorosłych wysiękowe zapalenia ucha występuje znacznie rzadziej. Przebiega zwykle jednostronnie, a objawy są mniej nasilone niż u dzieci. Czynniki ryzyka, które mogą przyczynić się do rozwoju choroby, to np.: 

• stany zapalne zatok, 
• wady anatomiczne, np. krzywa przegroda nosowa, 
• zaburzenia odporności, 
• obecność polipów w nosie czy zatokach, 
• alergia, 
• niedoczynność tarczycy, 
• ciągły kontakt z czynnikami drażniącymi, np. dymem tytoniowym.

Objawy wysiękowego zapalenia ucha

Samo gromadzenie się płynu w jamie bębenkowej nie daje szczególnie uciążliwych objawów. U dorosłych to głównie uczucie zatkania ucha, pogorszenie słuchu, dyskomfort, szumy uszne czy lekkie bóle głowy. Dopiero w przypadku rozwoju zakażenia może pojawić się ból czy gorączka. U dziecka objawy wysiękowego zapalenia ucha obejmują dodatkowo zmiany w zachowaniu wynikające z narastającego niedosłuchu: 

• pogorszenie wyników w nauce, 
• nieposłuszeństwo, 
• nadpobudliwość, 
• niechęć do zabaw słownych, 
• głośniejsze mówienie.

Jak leczyć wysiękowe zapalenie ucha?

W przypadku leczenia wysiękowego zapalenia ucha w pierwszej kolejności zaleca się obserwację, tzw. czujne wyczekiwanie. Jeśli dziecko często choruje, płyn jest najprawdopodobniej pozostałością po infekcji i wchłonie się samoistnie. Trzeba regularnie kontrolować jego stan u lekarza.  

Jeżeli wysięk nie znika lub pojawiają się dodatkowe symptomy wskazujące na rozwój infekcji, specjalista może zdecydować o wdrożeniu leczenia. Terapia dobierana jest indywidualnie do wieku, objawów i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych leczenie wysiękowego zapalenia ucha może obejmować: 

• leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, 
• preparaty mukolityczne – upłynniają wydzielinę zalegającą w uchu i ułatwiają jej odpływ, 
• sterydy donosowe – zmniejszają stan zapalny i obrzęk śluzówki nosa, przez co pomagają udrożnić trąbkę słuchową, 
• leki przeciwalergiczne, 
• preparaty obkurczające błonę śluzową nosa w postaci tabletek lub aerozoli do nosa, 
• antybiotyk na wysiękowe zapalenie ucha – stosuje się go wyłącznie wtedy, gdy dojdzie do nadkażenia bakteryjnego. Nie jest to stały element terapii. 

W niektórych przypadkach niezbędny okazuje się zabieg chirurgiczny. Polega on na nacięciu błony bębenkowej i mechanicznym odessaniu wysięku z ucha. Jeśli wysiękowe zapalenie ucha miało charakter nawracający, lekarz może założyć dodatkowo dren wentylacyjny.

Wysiękowe zapalenie ucha – leczenie naturalne

Niestety nie ma zbyt wielu sposobów na naturalne leczenie wysiękowego zapalenia ucha. Przy zaburzeniach pracy trąbki słuchowej pomocne są urządzenia do wyrównywania ciśnienia, które można kupić w aptece. Oprócz tego warto utrzymywać higienę śluzówki nosa poprzez oczyszczanie jej przy pomocy wody morskiej czy inhalacje z soli fizjologicznej. Ważne jest również unikanie czynników sprzyjających rozwojowi wysiękowego zapalenia ucha, np. alergenów, zakażeń dróg oddechowych czy substancji drażniących w powietrzu. 

Bibliografia: 

1. Kuczkowski J., Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, 5(4): 287-294. 
2. Niemczyk E., Dębska M., Zawadzka L., Wysiękowe zapalenie ucha – problem nadal aktualny, Głos Nowa Pediatria 2014, 1: 1-5. 
3. Tuszyński P. K. (red.), Pediatria okiem farmaceuty. Tom I, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2021.