Spastyczność, czyli wzmożone napięcie mięśni. Kiedy się rozwija?

Spastyczność to objaw deficytów neurologicznych powstałych na skutek uszkodzenia górnego neuronu ruchowego. Przejawia się nadmiernym napięciem oraz sztywnością mięśni. Najczęściej problem ten dotyczy osób po udarze mózgu, niedotlenieniu lub w przebiegu chorób neurologicznych. Zaburzenia pracy mięśni utrudniają codzienne funkcjonowanie oraz mogą negatywnie wpływać na pracę narządów wewnętrznych. Poznaj objawy spastyczności i dowiedz się, jak sobie z nią radzić.

Spastyczność – co to?

Spastyczność mięśni jest stanem wzmożonego napięcia mięśniowego związanym z uszkodzeniem lub zaburzeniem pracy układu nerwowego: mózgu, rdzenia kręgowego lub nerwów obwodowych. Sztywność mięśni ogranicza płynność ruchów, w jej wyniku mogą wystąpić trudności w chodzeniu, utrzymaniu równowagi oraz wykonywaniu precyzyjnych ruchów. Wyróżniamy dwa rodzaje spastyczności:

• spastyczność pochodzenia centralnego (mózgowa) – wzmożone napięcie mięśniowe występuje na obwodzie (spastyczność kończyn dolnych lub górnych), natomiast obniżone napięcie dotyczy centrum ciała (tułowia),
• spastyczność pochodzenia obwodowego (rdzeniowa) – duże napięcie mięśniowe dotyczy kończyn.

Spastyczność a sztywność mięśni – jakie są różnice?

Spastyczność jest obok sztywności jedną z form wzmożonego napięcia mięśniowego, jednak można wyodrębnić pomiędzy nimi pewne różnice. W spastyczności napięcie rośnie w zależności od szybkości rozciągania mięśnia z objawem „scyzorykowym”. Opór narasta do pewnego momentu, po którym napięcie mięśniowe maleje. Natomiast w sztywności napięcie utrzymuje się na tym samym poziomie przez cały czas trwania ruchu.

Przyczyny spastyczności mięśni 

Wśród głównych przyczyn spastyczności mięśniowej wymieniamy:

• uszkodzenia mózgu na skutek urazów lub udaru mózgu,
• guzy mózgu i guzy zlokalizowane w obrębie rdzenia kręgowego,
• Infekcje – zapalenie opon mózgowych lub zapalenie rdzenia, 
• zaburzenia neurologiczne – mózgowe porażenie dziecięce, stwardnienie zanikowe boczne czy stwardnienie rozsiane.

Spastyczność mięśni może występować od urodzenia, np. w przypadku mózgowego porażenia dziecięcego lub rozwinąć się w późniejszym czasie w wyniku urazu lub choroby neurologicznej. Najczęstszą przyczyną spastyczności jest udar mózgu. Spastyczność poudarowa niesie ze sobą ograniczoną lub całkowicie zniesioną sprawność kończyny górnej albo dolnej.

Objawy spastyczności mięśniowej

Do głównych objawów spastyczności mięśni należą:

• dystonia spastyczna – stała aktywność mięśniowa, która prowadzi do przyjmowania nieprawidłowej postawy,
• gwałtowne skurcze – mimowolna aktywacja mięśni,
• wzmożenie odruchów – zwiększona częstotliwość odruchów ścięgnistych (głębokich),
• zwiększony opór na rozciąganie w czasie wykonywania ruchu biernego,
• zmniejszenie ruchomości stawów,
• trudności w prostowaniu lub zginaniu kończyn,
• nieprzyjemne skurcze mięśniowe,
• tzw. odruch scyzorykowy, czyli zwiększenie oporu po rozpoczęciu ruchu i malejące napięcie po przekroczeniu pewnego zakresu,
• niepewny chód, zaburzenia równowagi.

Powyższe objawy mogą nasilać się w reakcji na ból, przewlekły stres, silne emocje, zmiany temperatury oraz w czasie trwania infekcji. Spastyczność mięśniowa ma duży wpływ na wiele aspektów życia codziennego. Ograniczenia wpływają na obniżone samopoczucie pacjenta, które prowadzić może do depresji i izolacji społecznej. 

Jak zdiagnozować spastyczność?

Rozpoznanie spastyczności stawia lekarz neurolog na podstawie wywiadu oraz badania uwzględniającego ocenę siły mięśniowej, czucia, koordynacji oraz równowagi. Specjalista zaleca także diagnostykę obrazową:

• rezonans magnetyczny,
• tomografię komputerową,
• badanie przewodnictwa nerwowego,
• elektromiografię (EMG).

Metody leczenia spastyczności

Celem leczenia spastyczności jest zmniejszenie deficytów neurologicznych, zapobieganie przykurczom mięśniowym oraz łagodzenie dolegliwości bólowych. Do głównych możliwości terapii należą rehabilitacja, farmakoterapia oraz leczenie chirurgiczne.

Rehabilitacja spastyczności mięśniowej

Postępowanie fizjoterapeutyczne w leczeniu spastyczności opiera się na wdrożeniu metod neurofizjologicznych, takich jak:

• PNF,
• metoda Vojty lub Bobath,
• reedukacja mięśniowo-powięziowa,
• techniki terapii manualnej – ćwiczenia rozciągające, ćwiczenia wzmacniające oraz korygowanie ułożenia spastycznych rejonów ciała.
• fizykoterapia, m.in. elektrostymulacja, elektroterapia, hydroterapia itp.

Leki na spastyczność mięśni

Leki stosowane w spastyczności oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, hamując wytwarzanie impulsów nerwowych. Środki są podawane doustnie lub domięśniowo. Leczenie spastyczności toksyną botulinową w postaci iniekcji także przynoszą bardzo dobre efekty. 

Leczenie chirurgiczne

Jeśli napięcie mięśniowe jest zbyt duże, lekarz może podjąć decyzję o wdrożeniu metod chirurgicznych w postaci zabiegów przecięcia ścięgien (tenotomia), korzeni grzbietowych (rizotomia) oraz nerwów. 

Dieta redukująca spastyczność 

Pacjenci ze spastycznością powinni zwracać szczególną uwagę na odpowiednie żywienie. Dieta ma pozytywny wpływ na łagodzenie napięcia mięśniowego oraz redukcję stanu zapalnego. W codziennym jadłospisie muszą znajdować się owoce i warzywa sezonowe, pełnoziarniste produkty zbożowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, jak tłuste ryby, oleje i orzechy. Niektóre zioła na spastyczność i przyprawy także wykazują działanie przeciwzapalne i relaksacyjne, m.in. kurkuma oraz imbir.

Czy spastyczność da się wyleczyć?

Spastyczności niestety nie da się całkowicie wyleczyć. Za pomocą kompleksowej  terapii farmakologicznej, rehabilitacji oraz zabiegów operacyjnych można ją łagodzić lub utrzymywać na danym poziomie. Wybór odpowiedniego sposobu leczenia powinien być zawsze dobrany indywidualnie do potrzeb pacjenta, uwzględniając przede wszystkim jego stan funkcjonalny oraz choroby towarzyszące.

Bibliografia:

1. Sławek J., Spastyczność. Od patofizjologii do leczenia, Via Medica, Gdańsk 2007. 
2. Olchowik B., Sobaniec W., Sołowiej E. i in., Aspekty kliniczne zwalczania spastyczności, Neurologia dziecięca 2009, vol. 18, nr 36. 
3. Opara J., Rehabilitacja w spastyczności w stwardnieniu rozsianym, Polski Przegląd Neurologiczny 2008, t. 4, supl. A.