Dyslalia to zaburzenie mowy o zróżnicowanym przebiegu

Zaburzenia mowy, w tym wady wymowy nazywane dyslaliami, stanowią istotny problem utrudniający dziecku funkcjonowanie w społeczeństwie. Zaniżają samoocenę, niekiedy są nawet źródłem poważnych kompleksów, powodują kłopoty z nauką. Rodzajów i przyczyn dyslalii jest bardzo wiele, ale wszystkie można skutecznie leczyć.

Co to jest dyslalia?  

Dyslalia, potocznie nazywana wadami artykulacyjnymi, to szeroko rozumiane wady wymowy, które są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń mowy. Pojęcie znane było już na początku XX wieku. Na przestrzeni lat ewoluowało, a dziś definiuje się je jako trudności w prawidłowym wymawianiu poszczególnych głosek. 

Do najczęściej diagnozowanych wad wymowy (dyslalii) zalicza się seplenienie, niewłaściwe wymawianie głosek „k”, „g”, „l”, „r”, a także zastępowanie głosek dźwięcznych bezdźwięcznymi. Warto pamiętać, że takie problemy są często źródłem kłopotów z nauką, czytaniem, pisaniem, a niekiedy utrudniają także kontakty z rówieśnikami wśród dzieci.

Rodzaje i klasyfikacje dyslalii 

Wyróżnić można wiele rodzajów dyslalii, a podziały te dokonywane są w oparciu o różnorakie kryteria. Tzw. klasyfikacja ilościowa, czyli opierająca się na liczbie zniekształcanych głosek, wyróżnia: 

• dyslalię jednoraką, gdy nieprawidłowo wymawiana jest jedna głoska, 
• dylalię wieloraką, gdy nieprawidłowo wymawianych jest wiele głosek jednocześnie, 
• dyslalię całkowitą, diagnozowana w razie wymawiania ponad 70 proc. głosek w nieprawidłowy sposób. 

W ramach tego podziału wyodrębnić można ponadto: 

• dyslalię prostą, polegającą na zanikaniu tylko jednej z cech, np. dźwięczności głoski, 
• dyslalię złożoną, która polega na zanikaniu kilku cech jednocześnie lub jednej i zastępowaniu jej inną. 

Ze względu na przyczyny, które leżą u podstaw wad wymowy, tzw. klasyfikacja przyczynowa dzieli dyslalię na: 

• zewnątrzpochodną (egzogenną, środowiskową), 
• wewnątrzpochodną (endogenną). 

Biorąc pod uwagę przyczyny, wyróżnia się także: 

• dyslalię audiogenną, inaczej słuchową lub sensoryczną, której źródłem są wady słuchu wynikające z nieprawidłowości budowy ucha bądź związane z jego funkcjonowaniem, 
• dyslalię mechaniczną, inaczej merytoryczną, która zależy od uszkodzenia obwodowych narządów artykulacyjnych np. nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej, 
• dyslalię środowiskową, spowodowaną niewłaściwymi wzorami wymowy w otoczeniu dziecka np. ze strony rodziców, opiekunów, 
• dyslalię centralną, inaczej ośrodkową, której przyczyną jest nieprawidłowa budowa lub działanie ośrodkowego układu nerwowego, 
• dyslalię sprzężoną, która związana jest z innymi nieprawidłowościami w rozwoju dziecka. 

Niektórzy autorzy dzielą z kolei dyslalię na: 

• mogilalię, czyli niewymawianie głosek, 
• paralalię, czyli zastępowanie głosek, 
• dyslalię właściwą, która sprowadza się do zniekształcania głosek.

Przyczyny dyslalii 

Przyczyn wad wymowy u dzieci można upatrywać w przeróżnych okolicznościach. Niektóre z nich zależne są od czynników zewnętrznych i przyjmowanych z otoczenia wzorców (zgodnie z klasyfikacją przyczynową – dyslalia egzogenna), nieprawidłowości w obszarze narządów mowy, a także poważniejszych zaburzeń.  Źródłem dyslalii mogą być zatem: 

• nieprawidłowości w budowie jamy ustnej (w obrębie języka, podniebienia), 
• wady zgryzu, 
• przerost trzeciego migdałka lub polipy, 
• zaburzenia pracy układu nerwowego lub słuchu, 
• opóźniony rozwój psychomotoryczny lub emocjonalny, 
• niewłaściwe wzorce z otoczenia lub brak stymulacji aparatu mowy i jej rozwoju. 

Bez względu na to, co jest powodem wad wymowy, warto po zaobserwowaniu pierwszych niepokojących objawów zgłosić się do specjalisty. Jak pokazują badania i praktyka, leczenie dyslalii podjęte w pierwszych latach życia przynosi niezwykle zadowalające rezultaty.

Leczenie dyslalii 

Leczenie dyslalii w większości przypadków opiera się na terapii logopedycznej. Warto pamiętać, że ćwiczenia ze specjalistą muszą być wspierane pracą w domu, bo tylko wówczas istnieje szansa na pozbycie się zdiagnozowanej wady. Bardzo ważna jest zatem współpraca pomiędzy logopedą a rodzicami lub opiekunami dziecka. 

W niektórych wypadkach, gdy dyslalię wywołują wady neurologiczne lub anatomiczne, konieczne jest poprzedzenie leczenia logopedycznego konsultacją z innym specjalistą. Mowa tu o stomatologu, ortodoncie lub laryngologu, którzy pomogą usunąć pierwszy czynnik warunkujący problemy z wymową. 

Bibliografia: 

1. Minczakiewicz E. M., Dyslalia na tle innych wad i zaburzeń mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolny, Wydawnictwo LIBRON, 2017. 
2. Ostapiuk B., Konopska B., Stecewicz M., Postępowanie logopedyczne w przypadku wadliwej wymowy – dyslalia czy dysglosja, Logopedia 2008, tom 37. 
3. Szkiełkowska A., Włodarczyk E., Senderski A., Skarżyński H., Ganc M., Piłka A., Ocena procesów przetwarzania słuchowego u dzieci z dyslalią, Otolaryngologia Polska 2009, vol. 63, iss. 1., pp. 54-57.