Stany lękowe – przyczyny, leczenie. Objawy ataku paniki

Stany lękowe i zaburzenia z nimi związane występują dziś u bardzo dużej liczby osób. Często określa się je mianem „chorób cywilizacyjnych”, spowodowanych m.in. permanentnym stresem, presją ze strony społeczeństwa oraz realiów kulturowych. Jak sobie radzić ze stanami lękowymi? I co warto o nich wiedzieć? 

W Polsce zaburzenia lękowe dotyczą nawet co 5. osoby. Szacuje się, że fobie, lęki, ataki paniki to najczęściej spotykane w Polsce problemy psychiczne. Najczęściej dotykają one ludzi młodych, pomiędzy 20. a 45. r.ż., mogą jednak dotyczyć osób w każdym wieku.

Przyczyny stanów lękowych

Zaburzenia lękowe należą do zaburzeń nerwicowych, które mają wpływ na myśli, zachowanie, a nawet zdrowie fizyczne. Jest to typowa choroba psychosomatyczna. Przyczyna zaburzeń lękowych może leżeć zarówno w uwarunkowaniach biologicznych, jak i w indywidualnych warunkach osobowych. Często rejestruje się przypadki zaburzeń mieszanych lękowo-depresyjnych, w korelacji z uzależnieniami czy też zaburzeniami apetytu.

Stany lękowe powstają pod wpływem trudnych i silnych wydarzeń w życiu człowieka. Dla każdego z nas jest to kwestia indywidualna i zależy od tego, jaki czynnik wzbudza nieprzyjemne lub traumatyczne wspomnienia. Objawy stanów lękowych mogą utrudniać życie codzienne, zamykać na nowe doznania oraz przeżycia.

Do najczęściej wymienianych powodów powstawania stanów lękowych u dorosłych należy obawa przed wprowadzeniem w życie zmian. Często z tego powodu dorośli nie zmieniają pracy, której nienawidzą lub tkwią od lat w związku bez miłości. Z obawy przed byciem okradzionym lub wypadkiem lotniczym spora rzesza ludzi rezygnuje z wymarzonych wakacji. We współczesnym świecie stany lękowe u ludzi mogą brać się z natłoku informacji napływających z różnych kanałów informacyjnych (internetu, telewizji i radia). Wykształca się wówczas pewien rodzaj dezinformacji, mającej negatywny wpływ na psychikę człowieka.

Jak się okazuje, to kobiety są bardziej podatne na stany lękowe. Dotyczy to grupy wiekowej między 25. a 34. rokiem życia. Stany lękowe mogą występować w przebiegu depresji. Mogą również przybierać postać fobii, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, paniki czy zespołu stanu pourazowego. Stany lękowe u dzieci najczęściej związane są negatywną oceną malucha przez rodziców lub najbliższych, osamotnieniem oraz obecnością agresji i przemocy. Aż u 20 proc. osób, które doświadczają stanów lękowych, obserwowane są również objawy somatyczne, w tym przyspieszenie akcji serca, drżenie mięśniowe, nadmierna potliwość, nudności połączone z wymiotami, zawroty głowy oraz trudności w oddychaniu.

Objawy stanów lękowych

U osób, które odczuwają stany lękowe, odnotowuje się szerokie spektrum objawów. Nie wszystkie, rzecz jasna, muszą występować naraz i nie wszystkie muszą pojawiać się u jednej osoby.

Popularne objawy somatyczne:

• bóle i zawroty głowy,
• nadmierna potliwość,
• problemy z erekcją,
• ból w obrębie klatki piersiowej,
• przyspieszone bicie serca,
• zaczerwienienie lub blednięcie skóry,
• mrowienie skóry,
• szumy w uszach.

Objawy psychiczne i psychomotoryczne:

• niepokój
• napięcie,
• nadpobudliwość,
• problemy z koncentracją,
• problemy z pamięcią,
• problemy z rozumowaniem i planowaniem,
• tiki nerwowe.

Rodzaje zaburzeń lękowych

Fobie

Występowanie fobii jest kwestią bardzo indywidualną. Praktycznie każdy człowiek czuje przed czymś strach. Uczucie strachu jest zupełnie naturalne. Znacznie bardziej niepokojąca jest sytuacja, gdy strach przyjmuje wymiar obsesji. Dotyczyć może to każdej sytuacji, wydarzenia, rzeczy czy też człowieka. Osoba z fobią unika czynników, które wywołują u niej niepokój.

Oficjalnie wyróżnia się takie fobie, jak:

• fobia społeczna – objawia się nadmierną obawą przed oceną innych,
• agorafobia – oznacza lęk przed otwartą przestrzenią, tłumem oraz przebywaniem w miejscach publicznych,
• fobie specyficzne (np. zoofobia, arachnofobia czy klaustrofobia) – ograniczają się one do bardzo skonkretyzowanych czynników.

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego, określany również mianem „lęku panicznego”, „lęku napadowego” i „zespołem paniki” to jedno z najpopularniejszych zaburzeń lękowych. W tym przypadku dochodzi do nagłego ataku paniki w odpowiedzi na konkretny bodziec lub myśl o nim. U dotkniętego tego rodzaju lękiem dochodzi do silnego stresu, a nawet przerażenia pojawiającego się bez powodu. Jeśli chodzi o tego typu stany lękowe, objawy somatyczne towarzyszą również i im.

Inne objawy ataku paniki to:

• uczucie duszności,
• kołatanie serca,
• uczucie miękkich nóg,
• zawroty głowy,
• duszności i uczucie gorąca.

Objawy paniki występują u 3-6 proc. populacji, przy czym bardziej narażone są na nią kobiety.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Chory z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi powtarza wielokrotnie konkretne czynności. Przybierać mogą one różne formy, takie jak obsesyjne:

• sprzątanie lub mycie rąk,
• nawracające myśli,
• liczenie, porządkowanie, powtarzanie,
• myślenie o tym, że zrani się siebie lub inne osoby,
• zbieractwo (w tym momencie jest to osobna jednostka chorobowa).

Tego rodzaju zaburzenie przejmuje kontrolę nad życiem, ponieważ wszystkie działania muszą być podporządkowane określonemu lękowi. Na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne chorować mogą zarówno dzieci, jak i dorośli.

Zespół lęku uogólnionego (nerwica lękowa)

Co to jest nerwica lękowa? To potoczna nazwa zespołu lęku uogólnionego – zaburzenia,  którego przyczyną jest zazwyczaj długotrwały stres, spowodowany przeciążeniem obowiązkami domowymi i zawodowymi oraz problemami osobistymi. Osoby zmagające się z tego rodzaju lękiem żyją w ciągłym napięciu i strachu. Najczęściej mają problemy ze snem, napięciem mięśniowym orz częstymi bólami głowy, jednak zespół lęku uogólnionego może objawiać się na wiele różnych sposobów.

Objawy somatyczne nerwicy lękowej:

• zaburzenia zmysłów (problemy z widzeniem, stępiony smak, brak czucia),
• bóle w różnych miejscach ciała,
• problemy z mówieniem,
• napady padaczkowe,
• nieprawidłowe funkcjonowanie różnych narządów.

Objawy nerwicy lękowej ze strony funkcji poznawczych:

• problemy z koncentracją,
• amnezja,
• natrętne myśli,
• natręctwa ruchowe.

Zaburzenia depresyjno-lękowe

Czy depresja i stany lękowe mogą iść ze sobą w parze? Okazuje się, że tak – mówi się wówczas o zaburzeniach depresyjno-lękowych. Głównym ich objawem są, jak łatwo się domyśleć, różnego rodzaju lęki, często nieuzasadnione żadnym realnym czynnikiem. Osoby, które się z nimi zmagają, doświadczają somatycznych objawów, takich jak kołatanie serca i uczucie niepokoju, często bez żadnego konkretnego powodu. Do innych objawów stanów depresyjno-lękowych zalicza się:

• zawroty głowy,
• dolegliwości gastryczne,
• uczucie nierealności,
• lęk przed śmiercią.

Zespół stresu pourazowego

Zespół stresu pourazowego (PTSD), określany też mianem „pourazowego zaburzenia stresowego”, dotyka te osoby, które były np. świadkami traumatycznego wydarzenia: wypadku, gwałtu czy też klęski żywiołowej. Dwukrotnie częściej dopada on kobiety niż mężczyzn.

Objawami zaburzeń lękowych, powstałych w wyniku zespołu stresu pourazowego, mogą być kompulsywnie nawracające wspomnienia, które chory wciąż przeżywa, zadręczając się nimi i bojąc się ich powtórzenia, nawet jeśli nie ma ku temu żadnych przesłanek. Mogą im towarzyszyć również stany lękowe w nocy oraz senne koszmary. Często osoby z tym zaburzeniem odczuwają również smutek i strach.

Leczenie stanów lękowych

Psychoterapia i leczenie psychiatryczne

Jak leczyć stany lękowe? Cóż, z pewnością ich terapia, ani sama diagnoza nie należą do najłatwiejszych. Przy pojawieniu się pierwszych niepokojących objawów należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Po zebraniu wywiadu lekarskiego medyk kieruje pacjenta do specjalisty, najpewniej psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry (w stanach zaawansowanych lęków). Wizyta u specjalisty zazwyczaj wiąże się z rozpoczęciem psychoterapii.

Długotrwała i regularna psychoterapia zazwyczaj przynosi spodziewane i pozytywne rezultaty. Po pewnym czasie chory przestaje doświadczać lęku w tak dużym stopniu, jak dotychczas, a nawet całkowicie pozbawia się różnego rodzaju ataków.

Leki na stany lękowe

W niektórych przypadkach konieczne jest uzupełnienie psychoterapii farmakoterapią, np. pod postacią leków przeciwlękowych z grupy benzodiazepin. Ich dawkowanie i czas przyjmowania zależy od lekarza prowadzącego. Warto dodać, że korzystanie ze środków farmakologicznych nie może zastąpić psychoterapii, a jedynie być ważnym dodatkiem, wspomagającym proces leczenia. Nie wolno też na własną rękę przyjmować żadnego neuroleptyku, gdyż może to grozić poważnymi konsekwencjami, w tym uzależnieniem.

W przypadku łagodnych stanów lękowych warto na początku zakupić leki bez recepty, dostępne w aptekach. Najczęściej są to suplementy diety, które niwelują skutki napięcia nerwowego, ułatwiają zasypianie, a do tego pomagają odzyskać równowagę i dobry nastrój. Zazwyczaj są to leki ziołowe, zawierające wyciągi z liści melisy, korzenia kozłka lekarskiego, szyszek chmielu czy też korzenia różeńca górskiego. Nie zaszkodzi także uzupełnianie farmakoterapii oraz psychoterapii naturalnymi, ziołowymi naparami do picia, które posiadają działanie uspokajające. Świetnie w tej roli sprawdzi się również melisa.

Stany lękowe po alkoholu

Warto zaznaczyć, że alkohol nie jest remedium na stany lękowe. W rzeczywistości jest wręcz przeciwnie. Nawet jeśli poczułeś się bardziej zrelaksowany po dwóch drinkach, w twoim organizmie alkohol ulega przetworzeniu, co z kolei właśnie często prowadzi do powstawania… uczucia lęku. Powinny o tym pamiętać szczególnie osoby, które na co dzień odczuwają stan lękowy – są one aż trzykrotnie bardziej narażone na alkoholizm.

Stany lękowe – jak sobie z nimi radzić

Uczucie leku bardzo utrudnia życie. Proces kontrolowania takich stanów i redukcji zaburzeń lękowych to długi proces, który powinno się przechodzić z psychoterapeutą. Niekiedy konieczne może być podanie leków uspokajających. Leczenie poznawczo-behawioralne ma za zadanie zdiagnozować i określić przyczyny lęku, a następnie nauczyć reagować na sytuacje, jakie go wywołują.

Także sami możemy pomóc sobie przeżywać napady lęku stosując dostępne i nieinwazyjne metody.

Kontrolowanie oddechu

Podczas ataku lęku napadowego układ nerwowy jest bardziej wrażliwy na niedobór tlenu, dlatego kiedy zaczyna się atak lęku, oddech staje się przyspieszony i płytki. Dla naszego mózgu to znak, że organizm zaczyna się dusić. Taki stan nazywany jest  „fałszywym alarmem duszenia się” (suffocation false alarm theory).  Atak ten może być tak intensywny, że mylony jest z zawałem serca.

W opanowaniu tego stanu pomaga nauka odpowiedniego oddychania, której celem jest zwolnienie tempa i spłycenie oddechu.

Rozmowa z bliską osobą

Podczas napadu własne myśli są naszym wrogiem napędzającym przykre sygnały ze strony organizmu. Dobrą metodą na to jest rozmowa z kimś, komu ufamy i kogo lubimy.Odpowiednio poprowadzona rozmowa pomoże zredukować lęk i odwrócić myśli od własnego stanu.

Odwracanie uwagi

W redukowaniu lęku pomagają także czynności odwracające uwagę – słuchanie muzyki, oglądanie telewizji, czytanie książki, absorbujące umysł zajęcie, np. rozwiązywanie krzyżówek czy sudoku.

Odpoczynek

U wielu osób sprawdzi się aromaterapia. Wąchanie olejków eterycznych, aromatyczna kąpiel z wykorzystaniem olejków eterycznych: lawendowego, melisowego, pomarańczowego czy sandałowego nieco złagodzi natłok myśli i towarzyszący mu niepokój.Pomocne mogą być takie odprężające czynności, jak: masaż, medytacja czy joga.

Wysiłek fizyczny

Zaburzenia lękowe związane są z gwałtownym wyrzutem adrenaliny do krwi. To z jej powodu podnosi się ciśnienie krwi a serce bije szybciej. Aktywność fizyczna reguluje poziom adrenaliny i obniża poziom lęku. Dzięki zmęczeniu mięśni redukowany jest nadmiar energii i napięcia, a także wydzielają się endorfiny – hormony odpowiedzialne za dobre samopoczucie i zmniejszające odczuwanie bólu. Aktywność fizyczna sprzyja kontrolowaniu oddechu. Bardzo dobre efekty w redukowaniu lęku osiągniemy dzięki bieganiu i intensywnym ćwiczeniom.

Pozytywne myśli

Ich powtarzanie może pomóc w pokonaniu leku. Warto także podejmować próby wizualizowania własnych myśli. U wielu osób system powtarzania jak mantry pozytywnych myśli dobrze się sprawdza.  Podajemy kilka popularnych myśli sprzyjających pokonaniu lęku:

• Nic się nie dzieje. Wszystko jest w porządku.
• To tylko niepokój, zaraz się nim zajmę.
• Moje lęki to nie ja.
• Moje lęki mnie nie kontrolują.
• Dam radę. Nie poddam się temu.
• Moje ciało jest zdrowe, te objawy to tylko lęk.

Żyć „tu i teraz”

Wiele negatywnych myśli u osób z zaburzeniami lękowymi często dotyczą przyszłości i nadmiernego zamartwiania się scenariuszami, jakie mogą nie dojść do skutku. Medytacja, mindfulness, terapia ACT (terapia akceptacji i zaangażowania) mogą pomóc w ćwiczeniu bycia uważnym i otwartym na swoje myśli i uczucia.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441870/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470361/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5573565/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5573566/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6206399/