Mutyzm wybiórczy, czyli zaburzenie wieku dziecięcego

Mutyzm wybiórczy to problem dotykający 7. dzieci na 1000 przypadków. Wspomniane zaburzenie pojawia się najczęściej między 2. a 6. rokiem życia i odnosi się do odmowy mówienia w konkretnych sytuacjach społecznych. Co jest ważne, mutyzm wybiórczy to problem natury psychologicznej, a nie somatycznej – ma to kluczowe znaczenie podczas prowadzonego leczenia. 

Co to jest mutyzm wybiórczy? 

Mutyzm wybiórczy (inaczej mutyzm selektywny) definiowany jest jako zaburzenie funkcjonowania społecznego, polegające na odmowie mówienia przez dziecko w określonych sytuacjach społecznych. Zjawisko to pojawia się zwykle ze względu na wysoki poziom stresu u malucha, a także traumy lub inne czynniki.

W przypadku mutyzmu wybiórczego dziecko ma prawidłowo zbudowany aparat mowy, nie ma żadnych przeciwwskazań medycznych do porozumiewania się, a dodatkowo jego reakcje niewerbalne są prawidłowe (na przykład uśmiecha się, mruży oczy). Problem jest zatem w stu procentach natury psychicznej.

Mutyzm wybiórczy pojawia się tylko u dzieci, dlatego jest typowym zaburzeniem wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego. W niektórych przypadkach maluchy przestają mówić w konkretnych sytuacjach, jak na przykład pobyt w przedszkolu. Zdarza się również, że dziecko porozumiewa się tylko z wybranymi osobami. Takie uporczywe milczenie budzi zwykle spory niepokój ze strony rodziców, wychowawców lub nauczycieli. 

Jakie są przyczyny mutyzmu wybiórczego? 

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie psychologiczne, które powodowane jest przez czynniki sytuacyjne, środowiskowe i osobowościowe. Do najważniejszych przyczyn tego problemu można zakwalifikować: 

• nieprawidłowa relacja dziecka z rodzicami lub opiekunami, 
• lęk przed kontaktami społecznymi, 
• bardzo wysoki poziom nieśmiałości, 
• traumy i złe doświadczenia, 
• silny stres, 
• tajemnice rodzinne, 
• karanie dziecka milczeniem.

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że dziecko nie jest złośliwe lub niegrzeczne, tylko obawia się czegoś i nie wykazuje samodzielnej inicjatywy w kontekście porozumiewania się z innymi. Zdarza się, że maluch rozmawia w domu z rodzicami, natomiast uporczywie milczy w przedszkolu lub szkole. W takich przypadkach ważna jest komunikacja na linii rodzice-wychowawcy.  

Jak leczyć mutyzm wybiórczy? 

Leczenie mutyzmu wybiórczego należy zacząć od postawienia diagnozy przez psychologa dziecięcego. Obecnie, zgodnie z klasyfikacją ICD-11, można wyróżnić przynajmniej kilka kryteriów diagnostycznych: 

• konsekwentna selektywność (mówienie w konkretnych sytuacjach, niemożność prowadzenia rozmów z kilkoma osobami), 
• brak zaburzeń aparatu mowy oraz innych całościowych zaburzeń rozwoju (jak na przykład te ze spektrum autyzmu), 
• utrzymywanie się symptomów przez co najmniej miesiąc.

W przypadku, gdy psycholog lub pedagog postawią diagnozę, szczególne znaczenie ma szybkie rozpoczęcie leczenia.  

Metody leczenia mutyzmu wybiórczego

Rodzice, których dziecko przejawia symptomy mutyzmu wybiórczego, powinni udać się do logopedy lub psychologa dziecięcego, a także psychoterapeuty. Specjaliści są w stanie w sposób efektywny pomóc maluchowi i wyleczyć go z symptomów. Zwykle czas trwania całej terapii to okres od kilku do kilkunastu miesięcy. Mutyzm wybiórczy jest jak najbardziej wyleczalny, dlatego rodzice nie powinni tracić nadziei. Do najważniejszych metod leczenia mutyzmu wybiórczego można zakwalifikować: 

• terapię poznawczo-behawioralną, prowadzoną przez psychoterapeutę dziecięcego, 
• terapię rodzinną, 
• spotkania z logopedą, 
• farmakoterapię. 

Zwykle największe znaczenie przypisuje się wygaszaniu pewnych zachowań dziecka w reakcji na specyficzne bodźce. W ten sposób działa terapia poznawczo-behawioralna, która jest nastawiona na krótkoterminowe osiąganie efektów. Dodatkowo istotna jest relaksacja mięśni małego pacjenta, ćwiczenie aparatu mowy, prawidłowe kontakty z rodzicami i dbanie o komunikację interpersonalną. Psycholog zajmuje się także edukacją opiekunów dziecka, tłumaczy im istotę zaburzenia, a także promuje ich właściwe zachowania.  

Zbyt późno rozpoczęta terapia lub brak właściwych metod leczenia mogą niestety spowodować utrwalenie się mutyzmu. W takich przypadkach pojawiają się spore problemy w kontaktach z nauczycielami i rówieśnikami, a to prowadzi do braku możliwości osiągania celów edukacyjnych i społecznych. Prawidłowo prowadzona terapia przynosi efekty już w 2-3 tygodnie. W sytuacji, gdy tak się nie dzieje, możliwe jest wdrożenie również leczenia farmakologicznego. 

Bibliografia:

1. Bawolska A., Dziecko z mutyzmem wybiórczym-charakterystyka zjawiska oraz sposoby przeciwdziałania trudnościom, Niepełnosprawność 2019, 33: 204-212. 
2. Kos E. A., Etiologia mutyzmu wybiórczego. Przegląd teorii, Niepełnosprawność 2020, 40: 159-174. 
3. Kos E. A., Mutyzm wybiórczy–symptomatologia i czynniki predysponujące do ujawnienia się objawów zaburzenia u dzieci, Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2022, 22.  
4. Rozenek E. B., Orlof W., Nowicka Z. M., Wilczyñska K., Waszkiewicz N., Mutyzm wybiórczy-opis zaburzenia i etiologia: czy wybiórczy brak mowy jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej?, Psychiatria Polska 2020, 54.