Hipernatremia – dowiedz się, czym grozi nadmiar sodu w organizmie 

Sód, jako kluczowy elektrolit odgrywa istotną rolę w utrzymaniu równowagi płynów i przewodnictwa nerwowego, jednak jego nadmiar w organizmie (hipernatremia), często spowodowany zbyt dużym spożyciem soli, może prowadzić do wielu groźnych schorzeń, takich jak nadciśnienie tętnicze czy udar mózgu. 

Czym jest hipernatremia? 

Hipernatremia to zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, charakteryzujące się podwyższonym stężeniem sodu w surowicy krwi. Hipernatremia może być ostra lub przewlekła, a w przypadku przewlekłego przebiegu, organizm uruchamia mechanizmy kompensacyjne, które zmniejszają skutki odwodnienia komórek, zwłaszcza komórek układu nerwowego. Wyróżnia się różne typy hipernatremii w zależności od stanu objętości płynów w organizmie:  

• hipowolemiczną; 
• normowolemiczną; 
• hiperwolemiczną. 

Hipernatremia – przyczyny 

Hipernatremia może mieć różnorodne przyczyny, zależne od typu zaburzenia. W przypadku hipernatremii hipowolemicznej, gdzie organizm traci więcej wody niż sodu, przyczyną mogą być takie czynniki jak: 

• obfite pocenie się (np. podczas gorączki); 
• nadczynność tarczycy; 
• długotrwałe wymioty; 
• biegunki; 
• poliuria (zwiększone wydalanie moczu); 
• rozległe oparzenia.  

Hipernatremia normowolemiczna, łagodniejsze zaburzenie, najczęściej jest wynikiem niewielkiej utraty wody przy zachowaniu tej samej ilości sodu w organizmie, co może być spowodowane m.in. moczówką prostą, przewlekłym zapaleniem nerek lub dietą ubogobiałkową.  

Natomiast hipernatremia hiperwolemiczna, związana z nadmiarem zarówno wody, jak i sodu, może wynikać z nadmiernej podaży hipertonicznych roztworów sodu, nadmiernego spożycia soli morskiej lub endogennego wytwarzania mineralokortykoidów, czyli hormonów nadnerczy. 

Jakie są objawy hipernatremii? 

Objawy hipernatremii mogą obejmować: 

• silne uczucie pragnienia; 
• znużenie i senność; 
• nudności; 
• osłabienie mięśni; 
• drażliwość i zwiększoną pobudliwość nerwową; 
• zwiększone napięcie mięśni szkieletowych; 
• drgawki; 
• zaburzenia orientacji i omamy; 
• wysoką gorączkę; 
• kołatanie serca; 
• osłabienie apetytu; 
• śpiączkę (w ekstremalnych przypadkach); 
• obrzęki i zastój płucny (przy hipernatremii hiperwolemicznej); 
• obniżenie ciśnienia tętniczego i skąpomocz (przy hipernatremii hipowolemicznej). 

Na czym polega diagnostyka hipernatremii? 

Diagnostyka hipernatremii polega na oznaczeniu stężenia sodu we krwi, które wykonuje się z próbki krwi pacjenta. Badanie to może być przeprowadzone na czczo lub po posiłku, zgodnie z zaleceniami lekarza. W celu uzyskania wiarygodnych wyników zaleca się unikanie spożywania alkoholu oraz tłustych i obfitych posiłków przed wizytą w laboratorium. Jeśli stężenie sodu w surowicy przekracza 145 mmol/l, diagnozowana jest hipernatremia. 

Hipernatremia – leczenie   

Leczenie hipernatremii zależy od jej rodzaju oraz nasilenia objawów. W przypadku hipernatremii hipowolemicznej przede wszystkim podaje się płyny pozbawione efektywnych osmolitów, aby stopniowo wyrównać poziom sodu, przy czym tempo korekcji zależy od szybkości powstania zaburzenia.  

Hipernatremia normowolemiczna wymaga leczenia przyczynowego, takiego jak odstawienie leków prowadzących do odwodnienia oraz podawania roztworów hipotonicznych i adiuretyn.  

W najcięższych przypadkach, takich jak hipernatremia hiperwolemiczna, wskazana jest terapia nerkozastępcza (hemodializa lub hemodiafiltracja), aby usunąć nadmiar sodu i płynów z organizmu. Cały proces leczenia musi być przeprowadzany ostrożnie, aby uniknąć powikłań, np. obrzęku mózgu. 

Nieleczona hipernatremia – skutki uboczne  

Nieleczona hipernatremia prowadzi do odwodnienia komórek, co wpływa szczególnie negatywnie na układ nerwowy. Mogą wystąpić objawy neurologiczne, takie jak drgawki, śpiączka, a w najcięższych przypadkach nawet uszkodzenie mózgu. Hipernatremia wywołuje również:  

• zaburzenia pracy serca,  
• wysokie ciśnienie krwi, 
• niewydolność wielonarządową. 

Jak obniżyć poziom sodu w organizmie? 

Obniżenie poziomu sodu w organizmie można osiągnąć przede wszystkim poprzez zmianę nawyków żywieniowych. Niezbędne wówczas jest ograniczenie spożycia soli kuchennej oraz produktów bogatych w sól, takich jak: 

• wędliny; 
• konserwy; 
• sery podpuszczkowe; 
• fast foody; 
• konserwowe warzywa. 

Zamiast tego warto sięgać po produkty o niższej zawartości sodu, a także odcedzać i płukać warzywa konserwowe pod bieżącą wodą, aby zmniejszyć zawartość soli. Dobrym pomysłem jest również spożywanie potraw bogatych w potas, np. banany. Regularne nawodnienie organizmu też wspiera utrzymanie odpowiedniego poziomu sodu. 

Bibliografia: 

1. Bańkowski E., Surma S., Romańczyk M., Rola ograniczenia spożycia sodu w diecie – od teorii do praktyki, Folia Cardiologica 2020, tom 15, nr 3. 
2. Ciechanowski K., Hipo- i hipernatremia – przyczyny i zasady terapii, Forum Nefrologiczne 2011, tom 4, nr 4, 362-366. 
3. Olędzka-Oręziak M. i in., Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z hiponatremią i zaburzeniami psychicznymi, Postępy Nauk Medycznych 2017, nr 9 (XXX). 
4. Sonani B., Naganathan S., Al-Dhahir M.A., Hypernatremia, 2024.