Bezsenność i konsekwencje problemów ze snem. Z czego może wynikać?

Bezsenność to zaburzenie prawidłowego rytmu snu. Objawia się ono trudnościami z zasypianiem, mimowolnym budzeniem się w środku nocy lub płytkim i niespokojnym snem. Trudno jednoznacznie wskazać przyczynę dolegliwości. Bezsenność może być efektem przeciążenia organizmu, zbyt dużego stresu lub nadmiaru obowiązków. Bywa też jednym z objawów zespołów chorobowych lub zaburzeń psychicznych.

Czym jest bezsenność? 

Bezsenność, nazywana również insomnią, można zdefiniować jako zaburzenie snu, związane zarówno z problemem z zasypianiem, jak i wybudzaniem się w nocy, a także nieodpowiednią głębokością i czasem snu. Zdecydowanie najbardziej poważnym problemem jest bezsenność chroniczna, która dotyczy pacjenta przez bardzo długi czas. Inne osoby cierpią na bezsenność epizodyczną, która nie jest aż tak uciążliwa i trwa zwykle od kilku do kilkunastu dni. Niestety wielu ludzi ma problemy ze snem, które są epizodyczne w sposób przerywany, a więc powtarzają się dosyć regularnie.  

Bezsenność – przyczyny  

Bezsenność może mieć wiele różnych przyczyn, z czego część związana jest z czynnikami somatycznymi, a część z psychologicznymi. Jedną z najważniejszych przyczyn bezsenności są trudne wydarzenia życiowe, wynikające bardzo często ze stresu. Spore znaczenie mają także inne czynniki, takie jak: 

• dieta i aktywność fizyczna; 
• choroby somatyczne (problemy z hormonami tarczycy, nadciśnienie tętnicze, inne trudności hormonalne); 
• rodzaj wykonywanej pracy (przykładowo, zgodnie z badaniami najlepiej śpią osoby wykonujące prace fizyczne, a najgorzej prawnicy, nauczyciele, pracownicy opieki domowej); 
• nadmierne korzystanie z nowoczesnych technologii (czego konsekwencją jest ekspozycja na tzw. niebieskie światło, co obniża poziom melatoniny); 
• spożywanie alkoholu (sprawia on, że sen jest płytki, a dana osoba często się wybudza i nie może spać w sposób spokojny); 
• przyjmowanie niektórych leków.  

Można uznać, że bezsenność jest zwykle powodowana przez kilka czynników, a szczególne znaczenie ma odpowiednia higiena snu (dieta, aktywność fizyczna, przygotowanie się do snu, odpowiednia temperatura w sypialni i tak dalej). W tym miejscu warto również zauważyć, że bezsenność może być też spowodowana czynnikami zewnętrznymi, a więc na przykład hałasem, płaczącym dzieckiem, miauczącym kotem w nocy, etc. 

Bezsenność w ciąży 

Jednym z czynników powodujących bezsenność może być ciąża, a zwłaszcza 1 i 3 trymestr. Niestety kobiety spodziewające się dziecka odczuwają zmiany hormonalne w swoim organizmie, czego konsekwencją mogą być między innymi problemy ze snem. Tego typu dolegliwość jest bardzo problematyczna zwłaszcza w 3 trymestrze, gdy pojawia się dodatkowo wysoki poziom stresu, a po porodzie wciąż widoczne są trudności ze snem, związane z połogiem oraz opieką nad noworodkiem. 

Bezsenność – objawy 

Bezsenność może dawać bardzo wiele różnych objawów. Pierwszym z nich są problemy z zasypianiem, które mogą trwać od kilku dni do kilkunastu, a nawet znacznie dłużej. Niektóre osoby nie mogą zasnąć przez kilka godzin, czego konsekwencją jest chroniczne zmęczenie oraz nerwowość w ciągu dnia. Inne objawy bezsenności to wybudzanie się w nocy, bardzo lekki sen, wczesne wybudzanie się o poranku bez potrzeby. W najtrudniejszych przypadkach występuje całkowity brak snu.

Bezsenność – konsekwencje 

Zgodnie z większością opracowań naukowych uznaje się, że sen powinien trwać około 8 godzin na dobę, jednak najlepiej, aby był on praktycznie nieprzerywany. Niestety, już po 24 godzinach bez snu pojawiają się negatywne konsekwencje, które bardzo źle wpływają na funkcjonowanie jednostki. Do najważniejszych skutków bezsenności można zakwalifikować: 

• drażliwość, nerwowość; 
• pogorszenie koncentracji; 
• niższy poziom odporności; 
• spadek libido; 
• depresję; 
• nadwagę; 
• podwyższony poziom neurotyzmu; 
• wyższe niż zwykle ryzyko chorób związanych z układem krążenia.

Leczenie bezsenności 

Leczenie bezsenności jest trudne, ponieważ konieczne jest odkrycie przyczyny tego zaburzenia. Zwykle stosowane jest połączenie metod farmakologicznych z psychoterapią. Należy jednak zaznaczyć, że długotrwałe stosowanie leków nie jest dobrym rozwiązaniem, ponieważ może prowadzić między innymi do uzależnienia od danej substancji, a także niemożności zaśnięcia bez przyjęcia danego środka. Leczenie można rozpocząć u psychiatry lub psychologa.  

Jakie leki na bezsenność stosować? 

Popularne są suplementy diety z melatoniną, jednak nie pomagają one w poważnych problemach z bezsennością. Obecnie psychiatrzy starają się unikać zapisywania benzodiazepin, ponieważ mają one działanie uzależniające i mogą powodować spore problemy. Czasami stosowane są również leki przeciwhistaminowe i leki przeciwdepresyjne.  

Psychoterapia poznawczo–behawioralna 

Jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia bezsenności jest psychoterapia poznawczo–behawioralna (CBT), która składa się zwykle ze spotkań z psychoterapeutą, psychoedukacji, technik relaksacji i regulacji snu, kontroli negatywnych myśli, ustalenia konkretnych przyczyn bezsenności.  

Tego typu terapia jest polecana, ponieważ uznawana jest za skuteczną i potwierdzoną empirycznie, a także cechuje się krótkoterminowością, dzięki czemu pacjent jest zaangażowany w dane działania przez dosyć krótki czas. Bardzo popularne są również techniki relaksacyjne, które pomagają w zmniejszeniu stresu oraz napięcia mięśniowego. Niezwykle polecaną metodą jest trening autogenny, który opiera się na rozluźnianiu różnych grup mięśni.  

Bibliografia: 

1. Dudzińska M., Neć M., Zwolak A., Malicka J., Kiszczak-Bochyńska E., Smoleń A., Daniluk J., Bezsenność – istotny problem w codziennej praktyce lekarskiej – doniesienia wstępne, Family Medicine & Primary Care Review 2015, nr 2, 90-93. 
2. Pasierb N., Filipczyk K., Kunert Ł., Piegza M., Pudlo R., Bezsenność u pracowników zmianowych huty cynku, Medycyna Pracy 2019, nr 70, 611-616. 
3. Riemann D., Benz F., Dressle R. J., Espie C. A., Johann A. F., Blanken T. F., Van Someren E. J.,  Insomnia disorder: State of the science and challenges for the future, Journal of Sleep Research 2022, nr 31.  
4. Skalski M.,  Bezsenność – patogeneza i leczenie, Kosmos 2014, nr 63, 233-243.