Osteoporoza – choroba, która dotyka nie tylko starszych ludzi

Osteoporoza to przewlekła choroba szkieletu, która charakteryzuje się zwiększonym ryzykiem złamań. Schorzenie dotyka głównie osoby starsze i kobiety po menopauzie, ale może też wystąpić u młodych ludzi. Jakie są objawy osteoporozy? Jak przebiega diagnostyka w jej kierunku? Sprawdź, na czym polega leczenie osteoporozy. 

Co to jest osteoporoza?

Zgodnie z definicją WHO, osteoporoza (ICD-10: M80–M82) jest układową chorobą szkieletu, cechującą się zaniżoną masą kości, zaburzeniem ich mikroarchitektury i upośledzoną wytrzymałością, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonego ryzyka złamania. Schorzenie to jest szczególnie groźne ze względu na fakt, że przez wiele lat przebiega bezobjawowo i jest rozpoznawane dopiero wraz z pierwszym złamaniem. Z tego właśnie względu o osteoporozie mówi się „cichy złodziej kości”. U osoby z osteoporozą dochodzi do złamań niskoenergetycznych zlokalizowanych w: 

• bliższym końcu kości udowej, 
• kręgach, 
• bliższym końcu kości ramiennej, 
• kościach miednicy, 
• dalszym końcu kości promieniowej, 
• innych miejscach szkieletu. 

Złamania powstają zwykle jako skutek niewielkiego urazu lub po upadku z wysokości własnej, który u osób zdrowych nie powoduje żadnych zdrowotnych konsekwencji. Osteoporoza jest postępującą chorobą, która jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonów. Najczęściej zmagają się osoby po 50. roku życia. W 2019 roku na osteoporozę chorowało aż 1 985 000 osób, z czego 80% stanowiły kobiety. 

Jakie są przyczyny osteoporozy?

Przyczyną osteoporozy są zaburzenia w metabolizmie kostnym. Wraz z wiekiem narasta przewaga procesów resorpcji kostnej nad procesami kościotworzenia. Skutkuje to utratą masy kostnej oraz zmniejszeniem wydajności procesu mikrouszkodzeń. Wśród czynników ryzyka osteoporozy wymienia się: 

• predyspozycje rodzinne, 
• wiek: u kobiet > 65 lat, u mężczyzn > 70 lat, 
• płeć żeńską, 
• szczupłą budowę ciała, 
• zaburzenia hormonalne, 
• nierodzenie, 
• nieprawidłową dietę, 
• nadużywanie alkoholu, 
• palenie papierosów, 
• siedzący tryb życia. 

Osteoporozę dzieli się na dwa rodzaje. Pierwszym z nich jest osteoporoza pierwotna, postmenopauzalna, do której rozwoju przyczynia się zmniejszenie stężenia estrogenów. Drugim typem jest osteoporoza wtórna występująca polekowo (z powodu przyjmowania glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych, przeciwpadaczkowych) oraz w przebiegu różnych schorzeń:  

• cukrzycy,  
• nadczynności tarczycy, przytarczyc, kory nadnerczy,  
• nieswoistych chorób zapalnych jelit. 

Objawy osteoporozy

Osteoporoza może nie powodować żadnych objawów przez dziesiątki lat. Pierwszym objawem  osteoporozy jest zwykle ostry ból kości spowodowany złamaniem. Z czasem pojawiają się wielomiejscowe objawy bólowe kręgosłupa, nasilające się podczas siedzenia, stania, chodzenia a ustępujące w pozycji leżącej. Charakterystycznymi objawami zaawansowanej postaci osteoporozy są: 

• pogłębienie kifozy piersiowej, pochylenie głowy ku przodowi – tzw. wdowi garb, 
• pogłębienie lordozy lędźwiowej i szyjnej, 
• uwypuklenia brzucha, 
• ograniczenie ruchów przeprostu – zgięcia do boków w odcinku piersiowym i lędźwiowym oraz ruchów skrętnych w odcinku szyjnym, 
• obniżenie wzrostu. 

Diagnostyka osteoporozy

Diagnostyką i leczeniem osteoporozy zajmuje się lekarz reumatolog. Osoby z podejrzeniem osteoporozy powinny być podane dokładnemu badaniu podmiotowemu i przedmiotowemu. Podczas wywiadu medycznego, lekarz zbiera podstawowe informacje o: 

• wieku pacjenta, 
• masie ciała, 
• stosowanych używkach, 
• aktywności fizycznej, 
• diecie, 
• współistniejących lub przebytych chorobach przewlekłych, 
• złamaniach kości występujących w rodzinie, 
• rodzaju odczuwanego bólu, 
• pierwszej i ostatniej miesiączce. 

Dane te pozwalają na identyfikację czynników ryzyka osteoporozy oraz określenie ryzyka złamania. Badania laboratoryjne zleca się pacjentom ze zmniejszoną gęstością kości w celu poznania przyczyny niskiej masy kostnej.  Wykonywane są:  

• morfologia krwi obwodowej,  
• OB i CRP, 
• oznaczenie poziomu wit. D, wapnia, fosforu, kreatyniny, fosfatazy zasadowej. 

Jakie badania wykonuje się na osteoporozę? Podstawą diagnostyki osteoporozy jest densytometria, czyli badanie gęstości kości. Najczęściej badanie wykonuje się metodą DXA (dual energy x-ray absorptiometry). Jak odczytać wynik z badania osteoporozy? Wskaźnik T-score ≤ 2,5 odchylenia standardowego (SD) pozwala na rozpoznanie osteoporozy u kobiet i mężczyzn po 50. roku życia. U kobiet przed menopauzą, mężczyzn przed 50. rokiem życia oraz w przypadku dzieci i młodzieży ocenia się wskaźnik Z-score; wartość Z-score ≤-2.0 SD oznacza obniżoną gęstość mineralną kości w stosunku do oczekiwanej według płci i wieku. Kryteria densytometryczne rozpoznania osteoporozy są następujące: 

• norma: -0,9 – 1,0, 
• osteopenia: -2,4 – 1,0, 
• osteoporoza ≤ 2,5, 
• ciężka osteoporoza: ≤ -2,5 i jedno lub więcej złamań. 

W diagnostyce różnicowej osteoporozy koniecznie jest wykluczenie innych chorób o podobnym przebiegu, w tym chorób nowotworowych, nadczynności przytarczyc i osteomalacji. To bardzo ważne, ponieważ postępowanie terapeutyczne będzie się znacząco różnić. 

Leczenie osteoporozy

Leczenie osteoporozy składa się z kilku etapów. Pierwszym z nich jest uzupełnienie niedoboru witaminy D i wapnia. W przypadku witaminy D konieczna jest suplementacja w dawce indywidualnie dopasowanej do pacjenta. Początkowo może wynosić ona nawet do 7000 jm./dobę przez 8-12 tygodni, aż do osiągnięcia stężenia wit. D 30 ng/ml. Następnie stosuję się dawkę podtrzymującą (800-2000 jm./dobę). Wapń należy uzupełniać wraz z dietą, a jeśli niedobór jest wysoki, konieczne będzie przyjmowanie wapnia w preparatach. 

Leki na osteoporozę

Po uzupełnieniu niedoborów wprowadza się leczenie farmakologiczne. Jest to tzw. leczenie antyresorpcyjne bisfosforanami. Preparaty te redukują ryzyko złamań kręgowych i pozakręgowych (alendronian, rizedronian, zoledronian) oraz obniżają ryzyko złamań kręgowych (ibandronian). Bisfosforaniany podaje się doustnie lub dożylnie w zastrzykach, w zależności od stanu klinicznego pacjenta oraz możliwych działań niepożądanych. 

W osteoporozie stosuje się również denosumab, lek biologiczny będący ludzkim przeciwciałem monoklonalnym klasy IgG2. Lek działa bardzo szybko, hamując resorpcję kości i powodując wzrost gęstości mineralnej kości. Wykorzystuje się też leki kościotwórcze oraz romosozumab, który jest najnowszym lekiem na osteoporozę przeznaczonym dla kobiet po menopauzie. 

Leczenie stosowane jest do momentu zmniejszenia ryzyka złamania. Po 5. latach ocenia się jego skuteczność. Terapia jest kontynuowana maksymalnie przez kolejne 5 lat (jeśli ryzyko jest wciąż wysokie), ponieważ długotrwała terapia lekami antyresorpcyjnymi wiąże się z ryzykiem powikłań i wystąpieniem atypowych złamań kości udowej. 

Profilaktyka osteoporozy

Działaniem profilaktycznym w przypadku osteoporozy jest stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety, w której nie może zabraknąć białka (1,2 g/kg masy ciała/dobę), wapnia (800-1200 mg/dobę), potasu (ok. 3500 mg/dobę) i magnezu (> 300 mg/dobę). Osoby z osteoporozą powinny pozostać aktywne fizycznie. Polecane są spacery, gimnastyka oraz ćwiczenia oporowe i rozciągające. Program ćwiczeń powinien być dopasowany do indywidualnych możliwości pacjenta. 

 Bibliografia: 

1. Czerwiński E., Berwecka M., Osteoporoza – zapomniana choroba milionów złamań, Lekarz POZ 2020, 3. 
2. Lorenc R., Głuszko P., Franek E., Jabłoński M., Jaworski M., Kalinka-Warzocha E., Karczmarewicz E., Kostka T., Księżopolska-Orłowska K., Marcinowska-Suchowierska E., Misiorowski W., Więcek A., Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017, Endokrynologia Polska 2017, 68(5): 604-609. 
3. Leszczyński P., Korkosz M., Pawlak-Buś K., Bykowska M., Gruszecka K., Górska A., Ignaczak P., Jankowski T., Kot G., Rell-Bakalarska M., Diagnostyka i leczenie osteoporozy — zalecenia Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego 2015, tom 1, nr 1.