Estrogeny – za co odpowiadają w organizmie kobiety i mężczyzny? 

Estrogeny uznawane są za hormony typowo kobiece, choć występują również w organizmie mężczyzn. O ile jednak ich poziom wykazuje duże wahania w trakcie cyklu miesiączkowego, o tyle u mężczyzn poziom utrzymuje się na stałym poziomie. Jakie jest prawidłowe stężenie estrogenów? Co oznacza zbyt wysoki lub zbyt niski  poziom? 

Czym są estrogeny? 

Estrogeny są hormonami płciowymi, które występują zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, choć w odmiennych stężeniach. Są to: 

• 17beta-estradiol – główny hormon żeński, 
• estron – aktywny po zakończeniu menopauzy, 
• estriol – najmniej aktywny. 

Tak jak testosteron uznawany jest za hormon typowo męski, tak hormonem typowo żeńskim jest 17beta-estradiol, który powstaje… właśnie z testosteronu. Produkcja hormonu regulowana jest przez oś podwzgórze-przysadka-gonady. Podwzgórze uwalnia gonadoliberynę (GnRH), która kontroluje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i hormonu luteinizującego (LH) przez przysadkę, bezpośrednio wpływających na produkcję estrogenów. 

U mężczyzn estrogeny są wytwarzane przede wszystkim w jądrach, a także korze nadnerczy. Natomiast u kobiet ich produkcja odbywa się w jajnikach oraz w łożysku, macicy, tkance tłuszczowej i kościach. Co więcej, ich poziom nie jest stały. Zmienia się w trakcie dojrzewania, a także podczas cyklu miesiączkowego.  

Wraz z wydzielaniem FSH dojrzewają pęcherzyki płciowe i uwalniany jest estrogen. Dalszy wzrost stężenia hormonu doprowadza do pęknięcia pęcherzyka Graffa, z którego uwolniony zostaje oocyt – gotowa do zapłodnienia komórka. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, poziom estrogenów (podobnie jak i progesteronu) wzrasta z każdym miesiącem. Jeśli tak się nie stanie, poziom hormonów spada i dochodzi do menstruacji. 

Za co odpowiada estrogen? 

Podstawowymi funkcjami estrogenów są: 

• regulowanie funkcjonowania żeńskiego układu płciowego, 
• wykształcenie cech płciowych, 
• regulowanie cyklu menstruacyjnego. 

Estrogen jest też ważny dla układu sercowo-naczyniowego, przyczynia się bowiem do rozszerzania naczyń krwionośnych poprzez zwiększenie ilości prostaglandyn i tlenku azotu. Ma olbrzymie znaczenie dla utrzymania gęstości kości, bo zachowuje właściwy poziom wapnia. To dlatego w okresie okołomenopauzalnym, gdy spada poziom estrogenów, u wielu kobiet rozwija się osteoporoza. To nie wszystko! Estrogen odgrywa także ważną rolę w zachowaniu prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego: 

• zwiększa synpatogenezę, czyli tworzenie połączeń między komórkami nerwowymi, 
• reguluje nastrój, 
• poprawia funkcjonowanie hipokampu (części układu nerwowego odpowiadającej za pamięć i koncentrację). 

Warto również wspomnieć, że estrogen ma znaczenie dla kondycji skóry. Jak się bowiem okazuje, pobudza fibroblasty do produkcji kolagenu. To dlatego w czasie menopauzy u kobiet zmarszczki pojawiają się niemal z dnia na dzień – naturalny proces starzenia nakłada się ze spadkiem estrogenów. U mężczyzn, mimo że estrogeny występują w znacznie mniejszym stężeniu, są ważne dla płodności. Z jednej strony regulują libido, z drugiej natomiast wpływają na proces dojrzewania i ruchliwości plemników. 

Jaki jest prawidłowy poziom estrogenu? 

Poziom estrogenów u kobiet nie jest stały. Zmienia się m.in. wraz z cyklem miesiączkowym: 

Szczególnie wyraźny przyrost estradiolu widać jednak podczas ciąży: 

U kobiet, które przeszły menopauzę poziom estrogenu wynosi zwykle 5,0-138 pg/ml. Może być niższy niż 5,0 pg/ml, ale nie powinien być wyższy niż 138 pg/ml. W przypadku mężczyzn zakres referencyjny estrogenu nie zmienia się i wynosi 25,8-60,7 pg/ml, choć możesz też spotkać się z normą 11,2-50,4 pg/ml. Zawsze więc należy porównywać wyniki z wartościami przyjętym przez laboratorium. Lekarz również będzie się do nich odwoływał.

Jakie są objawy nieprawidłowego poziomu estrogenu? 

Zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki poziom estrogenów jest niepożądany. Już niewielka zmiana stężenia hormonu wywołuje szereg zmian. 

Nadmiar estrogenu – objawy 

U mężczyzn nadmiar estrogenów może wywołać pojawienie się cech kobiecych. Chodzi tu przede wszystkim o rozrost tkanki tłuszczowej w okolicy bioder, ale też powiększenie gruczołów piersiowych (ginekomastia). Natomiast nadmierne stężenie estrogenów może w przypadku kobiet dawać o sobie znać poprzez: 

• tkliwość piersi, 
• nadmierny przyrost wagi, 
• spadek nastroju, 
• nawracające migreny, 
• skurcze. 

Niski poziom estrogenu – objawy 

U mężczyzn niedobór estrogenu objawiać się pogorszeniem płodności, ponieważ plemniki stają się wówczas mniej ruchliwe. O niskim poziomie estrogenu u dorosłych kobiet świadczą zaburzenia cyklu miesiączkowego. W okresie okołomenopauzalnym mogą natomiast wystąpić także: 

• uderzenia gorąca, 
• pogorszone samopoczucie, 
• stany depresyjne, 
• zaburzenia pamięci werbalnej (zdolności do zapamiętywania słów i słownych zapisów myśli), 
• osteoporoza.

Jak zbadać poziom estrogenów? 

Aby zbadać poziom estrogenów, wystarczy próbka krwi pobrana w laboratorium. Nie musisz specjalnie przygotowywać się do badania. Możesz też zjeść rano śniadanie. Jeśli planujesz powtarzać badania, zachowaj stałą porę poborów, bo stężenie estrogenów może wykazywać wahania dobowe. Ponadto w przypadku kobiet istotne jest, aby przeprowadzać analizę w tej samej fazie cyklu. 

Regulacja poziomu estrogenów

Uregulowanie poziomu estrogenów może wymagać terapii schorzenia, które doprowadziło do nadmiernego uwalniania hormonu. Może mieć to związek m.in. zaburzeniem pracy tarczycy czy uszkodzeniem wątroby. Warto przy tym pamiętać, że dopasowanie terapii wymaga nieprawidłowy poziom hormonów zarówno kobiet, jak i mężczyzn.  

Jak podwyższyć lub obniżyć poziom estrogenów u kobiet? 

Wysoki poziom estrogenów (hiperestrogenizm) u kobiet, który nie zostanie zrównoważony progesteronem, stwarza ryzyko rozwoju nieprawidłowych rozrostów endometrium, a nawet rozwoju raka endometrium. Dlatego tak ważna jest diagnostyka i rozpoczęcie leczenia pod okiem specjalisty. 

Uregulowanie poziomu estrogenów wymaga terapii schorzenia, które doprowadziło do nadmiernego uwalniania hormonu. Może mieć to związek m.in. z zaburzeniem pracy tarczycy czy uszkodzeniem wątroby. Niski poziom estrogenu u dojrzałych kobiet może zwiastować zbliżającą się menopauzę. Wówczas warto stosować estrogen w tabletkach, aby zmniejszyć dokuczliwe objawy związane z tzw. przekwitaniem. 

U młodszych kobiet niedobór estrogenów wymaga zbadania kondycji nerek, których niewydolność może wpływać na ograniczone wydzielania estrogenów. Ponadto hipoestrogenizm może mieć związek ze stosowaną antykoncepcją hormonalną czy długotrwałym karmieniem piersią. Jeśli aktywność hormonalna jajników jest zachowana, wówczas terapia może polegać na miejscowym podaniu estrogenów, jeśli występują dolegliwości urogenitalne. 

Jak podwyższyć lub obniżyć poziom estrogenów u mężczyzn? 

U mężczyzn nadmiar estrogenu może zostać obniżony poprzez wdrożenie środków farmakologicznych powstrzymujących przekształcanie testosteronu do postaci estrogenu. Ich rolą jest zablokowanie enzymu aromatazy, który warunkuje ten proces. 

Korzystne działanie mogą mieć też suplementy diety stosowane w porozumieniu z lekarzem lub dietetykiem, zawierające wyciągi z ashwagandy oraz kurkuminę. W celu podwyższenia estrogenu warto natomiast stosować preparaty z fitoestrogenami. Są to m.in. wyciągi z mięty, czerwonej koniczyny oraz lukrecji. 

Bibliografia: 

1. Zegarska B., Woźniak M., Wpływ estrogenu na zmiany zachodzące w skórze, Przegląd Menopauzalny 2007, nr 4, s. 233-238.  
2. http://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-14236f5d-30ed-457e-934c-1a5a0eae5211/c/9.pdf [dostęp 04.07.2023]. 
3. Podsiadła-Urban G., Kiernicka M., Wysokińska-Miszczuk J., Wpływ estrogenów i progesteronu na stan przyzębia w poszczególnych okresach życia kobiety – przegląd piśmiennictwa, Dental and Medical Problem 2010, nr 47, 1, s. 89-96. 
4. Lipińska-Szałek A., Sobczuk A., Pertyński T., Stetkiewicz T., Szymczak W., Wpływ czynników biologicznych i psychospołecznych na psychiczne aspekty okresu okołomenopauzalnego, Przegląd Menopauzalny 2003, nr 6, s. 55-61. 
5. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania progesteronu w ginekologii i położnictwie [dostęp 04.07.2023]. 
6. https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream/handle/11315/812/Jurzak_Magdalena_Wp%c5%82yw_hormonow_na_starzenie_sie_skory_2012.pdf?sequence=1&isAllowed=y, dostęp [04.07.2023].