Statyny – nowa aspiryna w terapii zaburzeń lipidowych

Zaburzenia układu sercowo-naczyniowego nazywane są cichymi mordercami XXI wieku – są przyczyną ponad 35 proc. przypadków zgonów. Nic więc dziwnego, że świat medycyny jest tak skupiony na doskonaleniu metod terapeutycznych. Statyny pozwalają w niespotykanym dotąd stopniu leczyć zaburzenia lipidowe, bardzo istotnie obniżając stężenie cholesterolu LDL. Czym są statyny? Jak działają? Czy są bezpieczne dla organizmu?

Czym są statyny? 

O statynach mówi się, że są największym osiągnięciem kardiologii minionego ćwierćwiecza. Jak żaden inny lek na cholesterol, potrafią szybko i skutecznie obniżać poziom cholesterolu frakcji LDL, zwanego złym. Dzięki temu stanowią rewolucję w terapii zaburzeń lipidowych takich jak miażdżyca. 

Z punktu widzenia chemii, statyny to inhibitory 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A (HMG-CoA). Należą do grupy leków hipolipemizujących. Grupa ta obejmuje także równie często stosowane fibraty, których rolą jest przede wszystkim obniżanie poziomu trójglicerydów w organizmie. W przypadku statyn chodzi jednak przede wszystkim o zablokowanie szlaku biosyntezy cholesterolu. Obniżenie trójglicerydów oraz podwyższenie cholesterolu frakcji HDL jest dodatkowym korzystnym efektem stosowania tego leku.

Mechanizm działania statyn 

Statyny istotnie hamują reduktazę HMG-CoA, czyli enzymu, który odgrywa kluczową rolę w syntezowaniu cholesterolu w komórkach wątroby. Jaki jest tego efekt? Otóż mechanizm ten doprowadza do obniżenia wolnego cholesterolu w komórkach, a jednocześnie wzrasta aktywność receptorów LDL. Receptory te odpowiadają za rozkładanie do postaci prostszych struktur cząsteczek LDL i remnantów VLDL w układzie krążenia. Statyny ograniczają produkcję VLDL oraz sekrecję (przenikanie z krwi do kanalików nerkowych) apolipoproteiny B (apoB). 

Brzmi skomplikowanie, jednak to, co przede wszystkim warto wiedzieć o mechanizmie działania statyn, jest fakt, że doprowadza do redukcji liczebności cząsteczek LDL (frakcji złego cholesterolu) o około 30–60 proc. Podczas terapii u niektórych pacjentów obniża się także poziom trójglicerydów o około 20–45 proc., czemu towarzyszy powiększenie się cząsteczek LDL. Statyny przyczyniają się także do podwyższenia stężenia cholesterolu HDL (zwanego dobrym) o około 5–15 proc. 

Dotychczas przeprowadzone badania potwierdzają, że stosowanie statyn powoduje istotne cofanie się zmian miażdżycowych. Mało tego! Pojawiają się także zmiany w samej strukturze blaszek miażdżycowych, co zapobiega ich destabilizacji, a więc przypadkowym pęknięciom, mogącym skutkować zawałem serca. Ponadto statyny: 

• mają działanie przeciwzapalne, 
• poprawiają funkcjonowanie śródnabłonka naczyń krwionośnych, 
• poprawiają gęstość najmniejszych naczyń włosowatych, czyli kapilar, 
• stymulują proces powstawania naczyń włosowatych, 
• powstrzymują przerost i przebudowę mięśnia sercowego, 
• przywracają balans między układem współczulnym i przywspółczulnym.

Kiedy lekarz może zalecić stosowanie statyn? 

Podstawowym wskazaniem do stosowania statyn przez pacjenta jest zdiagnozowanie u niego hipercholesterolemii prostej i mieszanej, czyli wysokiego stężenia cholesterolu we krwi. Statyny to również lek właściwy w terapii rodzinnej hiperlipidemii mieszanej. Jest to genetyczne zaburzenie, w którego przebiegu występuje podwyższone stężenie cholesterolu i triglicerydów łącznie.  

Statyny przepisywane są często przy hipercholsterolemii rodzinnej, w przypadku której wysoki poziom cholesterolu wiążę się z istotnym zagrożeniem rozwoju choroby wieńcowej. Aż wreszcie, statyny znajdują zastosowanie w leczeniu dyslipidemii cukrzycowych, czyli niewłaściwego poziomu lipidów we krwi u osób chorujących na cukrzycę. Co ciekawe, terapia statynami redukuje ryzyko rozwoju demencji (a w razie jej wystąpienia, spowalnia postępy choroby), a także obniża zagrożenie wystąpienia zakrzepicy żylnej. 

W każdym z tych przypadków celem zastosowania terapii z wykorzystaniem statyn jest zmniejszanie stężenia cholesterolu frakcji LDL. Wraz z redukcją poziomu złego cholesterolu, obniża się też ciśnienie krwi, redukcji ulega zagrożenie rozwoju zmian miażdżycowych, choroby niedokrwiennej serca, niewydolności serca czy wystąpienia zawału serca.

Kiedy stosowanie statyn nie jest wskazane? 

Przy nieprawidłowym stężeniu cholesterolu frakcji LDL, najczęściej konieczne jest wdrożenie farmakoterapii. Lekami pierwszego wyboru są właśnie statyny. Ich stosowanie jest szczególnie zalecane, jeśli podwyższonemu cholesterolowi towarzyszą dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego (np. nadciśnienie tętnicze). 

Choć statyny nazywane są nową aspiryną w dziedzinie terapii chorób kardiologicznych, to nie znaczy, że mogą być zastosowane u każdego pacjenta. Podstawowym przeciwwskazaniem jest okres ciąży i karmienia piersią. Leki nie powinny być wdrażane u osób wykazujących nadwrażliwość na statyny, a także ze zdiagnozowanymi chorobami wątroby. Przeciwwskazaniem nie jest natomiast cukrzyca. Mimo że stosowanie leku może pogłębić zaburzenie, to jednak korzyści z takiej terapii przewyższają dokuczliwość skutków ubocznych.

Czy statyny są bezpieczne? 

Statyny, jak każdy inny lek, mogą wywoływać skutki uboczne. Są to najczęściej: 

• bóle mięśni, 
• rabdomioliza (rozpad mięśni z towarzyszącymi bólami i zmianami martwiczymi, mogącymi doprowadzić do niewydolności nerek, a nawet zgonu), 
• uszkodzenie wątroby (stwierdzane jest u 1-3 proc. pacjentów), 
• rozwój cukrzycy (przy stosowaniu dużych dawek statyn, u seniorów oraz u osób z nadwagą i insulinoopornością), 
• pogłębienie zaburzenia metabolizmu glukozy u diabetyków, 
• pogorszenie funkcji poznawczych i pamięci, 
• zaburzenia erekcji, 
• zmiany lichenoidalne (zmiany dermatologiczne). 

Zważywszy na możliwe powikłania, statyny są grupą leków wydawanych wyłącznie na receptę. Terapia jest również kontrolowana przez specjalistę, aby w razie stwierdzenia nieprawidłowości zaprzestać leczenia tym środkiem. Taka konieczność pojawia się u 1-2 proc. pacjentów. Ma to miejsce np. w sytuacji, gdy potwierdzone zostanie przekroczenie granicy normy ALAT (aminotransferazy alaninowe) o 300 proc., świadczy to bowiem o niekorzystnym wpływie statyn na wątrobę. 

Niekiedy dla zapewnienia bezpieczeństwa leczenia wystarczy zmiana leku. W Polsce dostępnych jest kilka rodzajów statyn. W przypadku stwierdzenia negatywnego oddziaływania na wątrobę najczęściej wdrażana jest prawastatyna lub rosuwastatyna. Rozwiązaniem może być też zmniejszenie dawki lub rzadsze przyjmowanie leku. Aby wykluczyć możliwe działania niepożądane, lekarz zleca przed przepisaniem statyn wykonanie analizy laboratoryjnej aktywności CK (kinaza kreatynowa) i ALAT. Terapia nigdy nie rozpoczyna się od przypadkowego dobrania rodzaju i dawki leku. 

Bibliografia 

1. P. Bogdański, D. Pupek-Musialik, Statyny — standard terapii XXI wieku. Jak wybrać optymalną dawkę?, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, t. 1, nr 3, s. 131-140. 
2. Umieralność w 2021 roku 16.05.2022 r. Zgony według przyczyn – dane wstępne, Główny Urząd Statystyczny [dostęp:  16.05.2022 r. ]
3. R. Główczyńska, W. Paluch i in., Działania niepożądane statyn, Choroby Serca i Naczyń 2007, t. 4, nr 1, s. 18-34. 
4. M. Kocowska, P. Jankowski, Statyny – u jakich pacjentów i w jakich dawkach?, Lekarz POZ 20185, nr 2, s. 89-94. 
5. J. Piotrowicz, A. Pazur i in., Statyny i ich interakcje z pożywieniem cz. II. symwastatyna, fluwastatyna, atorwastatyna, rozuwastatyna, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2008, nr 4, s. 1023-1029.