Dwa oblicza benzodiazepin – skuteczne leki czy groźne uzależniacze?

Benzodiazepiny to silne leki psychotropowe, które pojawiły się na rynku już w latach 60. ubiegłego wieku. Są w stanie przeniknąć do mózgu i oddziaływać na niego bezpośrednio, przez co wykazują duży potencjał uzależniający. Co ciekawe, śladowe ilości naturalnych benzodiazepin wykryto w tak podstawowych produktach spożywczych jak pszenica czy ziemniaki. Z poniższego tekstu dowiesz się więcej na temat tych leków, ich działania i sposobów walki z uzależnieniem.

Benzodiazepiny – co to za leki i jak działają?

Benzodiazepiny wpływają na aktywność najsilniejszego neuroprzekaźnika hamującego układ nerwowy – kwasu gammaaminomasłowego (GABA). Poprzez wiązanie ze specjalnymi receptorami, nasilają działanie GABA, przez co zmniejsza się pobudliwość neuronów. W konsekwencji benzodiazepiny działają:

• uspokajająco,
• przeciwlękowo,
• przeciwdrgawkowo,
• rozluźniająco na mięśnie.

Leki benzodiazepiny dostępne są w postaciach doustnych – tabletkach i kapsułkach, a także w formie zastrzyków oraz wlewek doodbytniczych. Możesz je kupić jedynie na receptę, przede wszystkim ze względu na ich potencjał uzależniający. Z tego też względu są przeznaczone do krótkotrwałego leczenia. Wskazania do stosowania benzodiazepin obejmują:

• stany lękowe różnego typu,
• ciężkie zaburzenia snu,
• padaczkę,
• zwiększone napięcie mięśniowe różnego pochodzenia,
• objawy ostrego zespołu abstynencji alkoholowej,
• wyciszenie przed zabiegami chirurgicznymi,
• uspokojenie przed i w trakcie zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych.

Benzodiazepiny – lista leków dostępnych w Polsce

Główny podział pochodnych benzodiazepin opiera się na czasie ich działania. Dodatkowo poszczególne benzodiazepiny najsilniejsze działanie wykazują w konkretnych wskazaniach, np. alprazolam przeciwlękowo, a klonazepam przeciwdrgawkowo. Z kolei benzodiazepiny na sen to m.in. estazolam, diazepam i temazepam.

Uzależnienie od benzodiazepin to poważny problem

Leczenie wszystkimi pochodnymi benzodiazepiny powinno trwać możliwie jak najkrócej. W przypadku bezsenności zaleca się terapię nie dłuższą niż 4 tygodnie, a przy stanach lękowych maksymalnie 8-12 tygodni. Dłuższe przyjmowanie leków z tej grupy grozi nadmiernym przyzwyczajeniem organizmu.

Najsilniejsze benzodiazepiny pod kątem uzależnienia to te o krótkim i średnim czasie działania. Leki długo działające również wywołują taki efekt, ale na tle pozostałych przedstawicieli tej grupy wydają się nieco bardziej bezpieczne. Benzodiazepiny powinno się odstawiać stopniowo, ponieważ gwałtowne przerwanie ich przyjmowania może wywołać nieprzyjemne objawy.

Objawy odstawienia benzodiazepin

Uzależnienie od benzodiazepin bywa trudne do leczenia ze względu na zespół z odbicia, czyli nasilenie symptomów sprzed rozpoczęcia terapii, np. lęku czy trudności z zasypianiem. Drugim problemem są objawy odstawienia benzodiazepin, czyli:

• zaburzenia pamięci,
• nasilony lęk,
• symptomy psychotyczne,
• problemy z koncentracją,
• drażliwość,
• depresja.

Często zdarzają się także fizyczne objawy odstawienia benzodiazepin, m.in. drgawki, nudności, wymioty czy symptomy przypominające grypę. Dlatego nagłe przerwanie ich przyjmowania, zwłaszcza po wielu miesiącach czy latach, nie jest dobrym pomysłem. Jak długo trwają objawy odstawienia benzodiazepin? Wiele zależy od kondycji organizmu, a także od tego, jak długo i które leki były przyjmowane. W przypadku krócej działających benzodiazepin symptomy odstawienia pojawiają się w ciągu 2. dni od ostatniej dawki, a przy tych o dłuższym czasie działania nawet po 5-10. dniach. Zazwyczaj symptomy utrzymują się przez kilka tygodni, chociaż w cięższych przypadkach nawet kilka miesięcy.

Jak leczyć uzależnienie od benzodiazepin?

Jeśli dotknął cię problem uzależnienia od benzodiazepin, nie działaj na własną rękę. Udaj się do dobrego psychiatry. Nie wstydź się swojego problemu – lekarz styka się z nim na co dzień i dla niego nie ma w tym nic nadzwyczajnego. Zamiast tego powiedz szczerze, jak długo i w jakich dawkach stosujesz benzodiazepiny, a na tej podstawie psychiatra ustali schemat ich odstawiania. Na wszystkich jego etapach warto wspomóc się psychoterapią. Leczenie uzależnienia od benzodiazepin obejmuje 4 fazy:

• substytucji – polega na zamianie leku krótko działającego na taki, który dłużej utrzymuje się w organizmie,
• redukcji dawki – zazwyczaj zmniejsza się ją o 1/4 co tydzień, ale tempo ustalane jest indywidualnie,
• eliminacji – to najtrudniejsza faza, bo polega na zmniejszeniu dawki do zera. Lekarz może przepisać leki pomocnicze, które złagodzą objawy odstawienia benzodiazepin,
• obserwacji końcowej – niektóre benzodiazepiny są obecne w organizmie jeszcze 2-3 tygodnie po odstawieniu, dlatego efekt z odbicia może pojawić się z opóźnieniem.

Skutki uboczne benzodiazepin

Nawet stosowanie benzodiazepin zgodne z zaleceniem lekarza może wywołać skutki uboczne. Należą do nich:

• nadmierna senność,
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• zawroty głowy,
• osłabienie,
• spowolnienie psychoruchowe.

Ze względu na działanie benzodiazepin nie zaleca się prowadzenia samochodu podczas terapii tymi lekami. Mogą też utrudniać naukę oraz wykonywanie innych czynności wymagających koncentracji. Zatrucie benzodiazepinami, czyli przyjęcie dawki zagrażającej życiu, wymaga leczenia szpitalnego.

Pamiętaj, że alkohol oraz inne środki uspokajające nasilają działanie tych leków. Na szczęście istnieje odtrutka na benzodiazepiny – flumazenil, który w ciągu minuty odwraca ich efekty. Stosowany jest do wyprowadzenia pacjenta ze znieczulenia lub uspokojenia po zabiegach, a także w przypadku zatrucia benzodiazepinami.

Pamiętaj, że benzodiazepiny przyjmowane zgodnie z zaleceniem lekarza i przez krótki czas są uznawane za bezpieczne. Nie należy ich demonizować, ponieważ mogą pomóc w leczeniu wielu schorzeń, zarówno natury psychicznej, jak i fizycznej. Jeśli czujesz, że masz problem z odstawieniem benzodiazepin, nie wstydź się poszukać pomocy. Na początek możesz skorzystać z Ogólnopolskiego Telefonu Zaufania Uzależnienia – 800 199 990. Więcej informacji na ten temat znajdziesz na stronie internetowej Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.

Bibliografia:

1. Bieńkowski P., Samochowiec J., Sienkiewicz-Jarosz H., Wichniak A., Mastalerz-Migas A., Bezpieczne stosowanie benzodiazepin w podstawowej opiece zdrowotnej – rekomendacje dla lekarzy rodzinnych, Lekarz POZ 2019, 5(3): 177-193.
2. https://kcpu.gov.pl/ [dostęp 20.11.2023].
3. https://www.emcdda.europa.eu/publications/drug-profiles/benzodiazepines_en [dostęp 20.11.2023].
4. Tuszyński K. (Red.), Leki 2022. Praktyczny przewodnik po grupach leków dostępnych w Polsce, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2021.