Zastrzyk antykoncepcyjny – jak działa? Forma ochrony przed ciążą

Wśród różnorodnych metod zapobiegania ciąży, zastrzyki antykoncepcyjne zyskują na popularności ze względu na wygodę i wysoką skuteczność działania. Ale w jaki sposób chronią przed zapłodnieniem? Czy jest to bezpieczna metoda zapobiegania ciąży? Jakie są wskazania i przeciwwskazania do jej stosowania?

Jak działa zastrzyk antykoncepcyjny? 

Zastrzyki antykoncepcyjne to forma długoterminowej antykoncepcji hormonalnej. Głównym składnikiem dostarczanym do organizmu podczas iniekcji jest octan medroksyprogesteronu depot (DMPA), czyli mówiąc prościej – syntetyczna wersja progesteronu, naturalnie występującego hormonu płciowego. By zapobiegać ciąży, DMPA wpływa na płodność kobiety na kilka sposobów: 

1. Po pierwsze, hamuje owulację. W fizjologicznym cyklu menstruacyjnym co miesiąc w jajniku dojrzewa jedna komórka jajowa zdolna do zapłodnienia. Hormony obecne w zastrzyku hamują ten proces, a więc nie dochodzi do niezbędnej do poczęcia owulacji. 
2. Po drugie, hormon ten powoduje zagęszczenie śluzu wydzielanego przez gruczoły szyjki macicy. Dzięki temu plemniki mają problem z przebiciem się przez tak gęstą wydzielinę, co utrudnia im przedostanie się do macicy i jajowodów, gdzie mogłoby dojść do zapłodnienia. 
3. Po trzecie, DMPA wpływa na cykliczne przemiany endometrium. W efekcie nie ulega ono rozpulchnieniu – cały czas jest cienkie, co może utrudniać implantację zapłodnionego jajeczka (jeśli doszłoby do poczęcia). 

Zastrzyk hormonalny podaje się w iniekcji domięśniowej, najczęściej w ramię lub pośladek. Wykonuje go położna, pielęgniarka lub lekarz. Jego działanie antykoncepcyjne utrzymuje się przez około 12 tygodni.

Czy zastrzyk antykoncepcyjny skutecznie zapobiega ciąży? 

Jednym z najważniejszych aspektów przy wyborze metody antykoncepcyjnej jest jej skuteczność w zapobieganiu ciąży. Iniekcje antykoncepcyjne są uznawane za jedną z najskuteczniejszych metod dostępnych na rynku. Skuteczność zastrzyków ocenia się na ponad 99% – wskaźnik Pearla wynosi 0,2 do 0,5. Oznacza to, że mniej niż 1 na 100 kobiet stosujących tę metodę zachodzi w ciążę w ciągu roku.  

Kluczem do utrzymania tej wysokiej skuteczności jest przestrzeganie regularnego harmonogramu wstrzyknięć, co 3 miesiące. Opóźnienie w przyjęciu kolejnej dawki negatywnie wpłynie na ich działanie. Warto również zaznaczyć, że zastrzyki antykoncepcyjne nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Jeśli kobieta często zmienia partnerów seksualnych, ważne jest stosowanie dodatkowych metod ochrony, takich jak prezerwatywy.

Dla kogo zastrzyk antykoncepcyjny jest dobrym rozwiązaniem? 

Zastrzyki antykoncepcyjne są zalecane dla kobiet, które poszukują długoterminowej, ale odwracalnej metody kontroli urodzeń. To szczególnie dobre rozwiązanie, jeżeli nie możesz używać preparatów zawierających estrogen, na przykład z powodu migren z aurą, zagrożenia zakrzepicą, palenia tytoniu po 35. roku życia, czy innych przeciwwskazań medycznych. Ponadto są wygodne, jeżeli masz trudności z przestrzeganiem codziennego schematu przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych o stałej porze oraz masz tendencję do zapominania o przyjęciu kolejnej dawki.  

Zastrzyki mogą być również stosowane przez kobiety, które z różnych przyczyn nie mogą lub nie chcą stosować innych metod antykoncepcji, takich jak wkładki wewnątrzmaciczne (IUD), plastry czy implanty. Przed rozpoczęciem stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych należy skonsultować się z lekarzem, który oceni indywidualne potrzeby i historię medyczną pacjentki, aby upewnić się, że jest to dla niej odpowiednia metoda.

Kiedy nie stosować zastrzyków antykoncepcyjnych? 

Decyzja o wyborze odpowiedniej metody antykoncepcyjnej powinna być podejmowana z uwzględnieniem indywidualnych uwarunkowań zdrowotnych każdej kobiety. Istnieją konkretne przeciwwskazania, które lekarz powinien wziąć pod uwagę, oceniając ryzyko stosowania tej metody. Oto najważniejsze z nich: 

• niezdiagnozowane krwawienie z dróg rodnych może być objawem poważniejszych problemów zdrowotnych. Przed rozpoczęciem stosowania jakiejkolwiek hormonalnej antykoncepcji należy określić ich przyczynę i wdrożyć leczenie, 
• stany takie jak aktywne zapalenie wątroby czy marskość narządu mogą wpływać na sposób, w jaki organizm metabolizuje hormony, a to niekiedy stanowi przeciwwskazanie do stosowania zastrzyków, 
• hormony zawarte w zastrzykach antykoncepcyjnych mogą wpływać na rozwój niektórych rodzajów raka piersi, dlatego nie zaleca się ich stosowania u kobiet, u których w rodzinie zdiagnozowano nowotwór piersi lub jeśli istnieje podejrzenie tego typu raka u pacjentki, 
• ponieważ zastrzyki mogą wpływać na gęstość kości, nie są zalecane dla kobiet z osteoporozą lub wysokim ryzykiem jej rozwoju, 
• kobiety, które doświadczyły zakrzepów krwi, mogą być narażone na większe ryzyko ich powstania podczas stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych, 
• problemy z sercem lub wysokie ciśnienie krwi mogą być przeciwwskazaniem do stosowania hormonalnej antykoncepcji, 
• stosowanie zastrzyków antykoncepcyjnych jest absolutnie przeciwwskazane w przypadku ciąży.

Jakich skutków ubocznych zastrzyków antykoncepcyjnych można się spodziewać? 

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej może mieć długoterminowy wpływ na zdrowie i samopoczucie kobiety. Zastrzyki antykoncepcyjne, choć są wysoce skuteczne w zapobieganiu ciąży, mogą wywierać następujące skutki uboczne: 

• wpływ na cykl menstruacyjny – wiele kobiet doświadcza nieregularnych krwawień lub ich całkowitego zaniku, 
• wpływ na gęstość kości – długotrwałe stosowanie zastrzyków antykoncepcyjnych może obniżyć gęstość kości. Z tego powodu zaleca się regularne monitorowanie stanu kości, szczególnie u kobiet o podwyższonym ryzyku osteoporozy, 
• po zaprzestaniu stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych, powrót do normalnego cyklu owulacyjnego i możliwości zajścia w ciążę może trwać nawet kilka miesięcy. U części pacjentek płodność powraca szybciej, 
• możliwy wpływ na wagę – niektóre kobiety zgłaszają przyrost masy ciała po rozpoczęciu stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych, choć związek ten nie jest jednoznacznie potwierdzony przez badania, 
• wahania nastroju – zmiany hormonalne wywołane przez zastrzyki mogą wpłynąć na stan emocjonalny, co u niektórych kobiet może prowadzić do obniżenia nastroju, a nawet depresji.

Zaleca się regularne konsultacje ze specjalistą w celu monitorowania wpływu stosowanej metody antykoncepcji na ogólne zdrowie i samopoczucie. Ważne jest, aby każda kobieta była świadoma potencjalnych zmian w swoim ciele i zdrowiu, związanych ze stosowaniem zastrzyków antykoncepcyjnych.

Bibliografia: 

1. Hatcher R. A. , Injectable contraceptives In: Contraceptive Technology 21st ed., Ayer Company Publishers 2018. 
2. https://www.nhs.uk/conditions/contraception/contraceptive-injection/ [dostęp z 07.12.2023]. 
3. Jain J., Jakimiuk A. J., Bode F. R., Contraceptive efficacy and safety of DMPA-SC, Contraception 2004, 70, 269-275.