Szczepienie na odrę – kiedy, dla kogo, skuteczność, przeciwwskazania

Wirus odry to jeden z najbardziej zaraźliwych wirusów. Wśród osób nieszczepionych bardzo łatwo o epidemię, która dla części chorych skończy się ciężkimi powikłaniami np. zapaleniem płuc, zapaleniem mózgu, czy ujawniającą się po latach chorobą nazywaną podostrym stwardniającym zapaleniem mózgu (SSPE). Odra najgroźniejsza jest dla małych dzieci (poniżej 5. roku życia), dorosłych powyżej 20. roku życia, osób starszych i tych z obniżoną odpornością. Co czwarta osoba chora wymaga opieki w szpitalu, a 1 na 1000 umiera w wyniku powikłań zarażenia wirusem odry. Sprawdź, kiedy należy zaszczepić się na odrę, jaka jest skuteczność szczepienia i jak działa szczepionka na odrę.

Szczepienie na odrę jest bezpłatne i obowiązkowe. W Polsce szczepienie na odrę wykonuje się u dzieci między 13. a 15. miesiącem życia oraz w 6. roku życia.  Jak podaje Państwowy Zakład Higieny skuteczność szczepienia na odrę po podaniu 2 dawek szczepionki wynosi 98-99 proc., a odporność na zachorowanie utrzymuje się do końca życia. Szczepionka typu MMR jest bezpieczna.

Dlaczego warto szczepić się na odrę? Kiedy to zrobić? Jak długo działa szczepionka? Nasze wątpliwości wyjaśnia Monika Działowska lekarz Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Warszawie, autorka bloga pediatranazdrowie.pl.

Dlaczego warto wykonać szczepienie na odrę?

Od czasu wprowadzenia obowiązkowych szczepień (w 1975 roku) do początku XXI wieku udało się w znacznym stopniu chorobę opanować, wręcz wyeliminować. Niestety w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zachorowań na odrę w Polsce.

Liczba zachorowań na odrę

Według danych GIS w 2019 roku odnotowano (do końca września) 1502 przypadków, w całym roku 2018 – 339 przypadków, zaś w 2017 tylko 63 przypadki. (dane aktualizowane) Gwałtowny wzrost zachorowań na odrę w 2019 roku związany był z europejską epidemią- dopisane – wzrost liczby zachorowań związany był z rezygnacją ze szczepień oraz z migracją. W 2022 roku 15 krajów europejskich zgłosiło łącznie 127 przypadków odry. 77 proc. zgłoszeń pochodziła z Belgii, Francji, Niemiec, Włoch i Polski.

Wirus odry przenosi się drogą kropelkową i po jednokrotnym kontakcie z osobą chorą jest w stanie zarazić 9 z 10 osób nieszczepionych!

Objawy odry

Pierwsze objawy odry występują po 10-12 dniowym okresie inkubacji. Są to:

• gorączka,
• zapalenie spojówek,
• katar,
• kaszel,
• zapalenie oskrzelików,
• plamki Koplika, swoisty objaw odry, pojawiają się na błonie śluzowej policzka 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki. Grudkowo-plamista wysypka pojawia się 2-4 dni po wystąpieniu gorączki. Przez kolejne 3 dni przechodzi z głowy na tułów, a następnie na ręce i nogi. Jak informuje GIS, „wysypka utrzymuje się przez 3 do 7 dni, potem ustępuje, pozostawiając brunatne przebarwienia i delikatne złuszczanie naskórka”

Na ciężki przebieg odry szczególnie narażone są źle odżywione małe dzieci, zwłaszcza te z niedoborami witaminy A lub te, u których układ odpornościowy został osłabiony przez inną chorobę.

Odra – powikłania

Powikłania zachorowania na odrę mogę mieć charakter ciężki. Prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań po odrze rośnie, jeśli gorączka nie spadnie w ciągu 1 lub 2 dni po wystąpieniu wysypki. – dopisane Najczęstsze powikłania odry to:

• zapalenie ucha środkowego,
• biegunka i odwodnienie,
• zapalenie płuc
• zapalenie mózgu,
• uszkodzenie rogówki oka.

Najgroźniejszym skutkiem zachorowania jest podostre stwardniające zapalenie mózgu – choroba ta ujawnia się dopiero wiele lat po przebytym zakażeniu wirusem odry. Chory stopniowo traci sprawność mózgu, dochodzi do postępującego sztywnienia mięśni, drgawek i śmierci.

Odrę leczy się objawowo – nie ma leków zwalczających wirusa. Najlepszą metodą, by się jej ustrzec jest szczepienie.

Kiedy można zaszczepić się na odrę

Szczepienie na odrę podawane jest w szczepionce skojarzonej tzw. MMR, która chroni także przed zachorowaniem na świnkę i różyczkę. Do osiągnięcia pełnej skuteczności szczepionki należy podać dwie dawki szczepionki:

• pierwszą między 13. a 14. miesiącem życia,
• drugą w 6. roku życia.

Szczepienie MMR dla dzieci jest w Polsce obowiązkowe i refundowane, podaje się je podskórnie lub domięśniowo. Rodzic nie ponosi żadnych kosztów. Warto pamiętać, że mimo zaszczepienia istnieje niewielka szansa zachorowania. Najważniejsze jednak, że szczepionka chroni przed najgroźniejszymi typami wirusa, a co za tym idzie przed poważnymi powikłaniami.

Szczepionka na odrę dla dorosłych

Co zrobić, jeśli osoba dorosła i nie była szczepiona na odrę lub nie jest pewna czy je otrzymała? Jak to sprawdzić? Jak radzi Monika Działowska, najlepiej odnaleźć swoją Książeczkę Zdrowia Dziecka, tam powinny być wpisane wszystkie szczepienia lub przebyte zachorowania. Jeśli są w niej 2 dawki szczepienia można uznać, że jest się odpornym.

W przypadku braku starej książeczki zdrowia, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego i powiedzieć mu o swoich wątpliwościach. Może on zlecić badanie poziomu przeciwciał na odrę. Jeśli okaże się, że wynik wskazuje na to, że nie byliśmy zaszczepieni lub odporność jest niepełna (mogliśmy otrzymać tylko jedną dawkę) to wtedy powinniśmy zdecydować się na szczepienie.

Szczepionka na odrę dla dorosłych nie jest refundowana, a cena za pojedynczą dawkę wynosi od 90 do 200 zł.

Co zawiera szczepionka na odrę?

W Polsce nie są dostępne pojedyncze (tzw. monowalentne) szczepionki wyłącznie przeciwko odrze. Zawsze podaje się je w preparatach skojarzonych chroniących przed odrą, świnką i różyczką. Szczepionki występują pod nazwami Priorix lub M-M-RvaxPro.

Szczepionka na odrę zawiera żywe cząstki wirusów tzw. atenuowane. Osoba tuż po podaniu szczepionki nie zaraża innych. Jak wyjaśnia Monika Działowska, szczepionki żywe zawierają drobnoustroje, ale są one pozbawione zjadliwości. Mają znikome właściwości chorobotwórcze lub są ich całkowicie pozbawione, zachowując jednocześnie zdolność do wzbudzania odpowiedzi odpornościowej.

Szczepionka na odrę – przeciwwskazania

Dwa najważniejsze przeciwwskazania szczepienia na odrę to:

• trwająca infekcja bakteryjna lub wirusowa,
• alergia na którykolwiek ze składników szczepionki,
• ciąża (kobieta planująca ciążę powinna odczekać miesiąc od szczepienia),
• przyjmowanie leków immunosupresyjnych (hamujących aktywność układu odpornościowego),
• zaburzenia odporności,
• nowotwory krwi (białaczka, chłoniak).

Szczepienie na odrę – możliwe powikłania

W miejscu podania szczepionki na odrę może wystąpić zaczerwienienie, obrzęk i bolesność utrzymująca się około 2 dni. Po szczepieniu może pojawić się także stan podgorączkowy, wysypka i lekkie bóle stawów.  W przypadku szczepienia na odrę odczyny poszczepienne pojawiają się najczęściej po ok. 10 dniach, a nie w ciągu 1-2 dni po szczepieniu jak w przypadku innych szczepionek. Do ostrzejszych powikłań dochodzi niezwykle rzadko, a ich charakter i tak jest zwykle łagodniejszy niż objawy zakażenia aktywnym wirusem odry.

Bibliografia:

www.pzh.gov.pl [dostęp: 24.06.2023]

Lurka K., Szczepienia najskuteczniejszym narzędziem zwalczania chorób zakaźnych,Kurier Medyczny, 2019/02.

Gołofit-Szymczak M., Górny R. L., Szczepienia ochronne w Polsce, Bezpieczeństwo Pracy, 7/2021.