Czy ADHD to choroba? Objawy, przyczyny i sposób leczenia
ADHD dotyka dzieci i dorosłych, wpływając na uwagę, koncentrację i zachowanie. W ostatnich latach postępy w badaniach umożliwiły lepsze zrozumienie przyczyn oraz mechanizmów tego schorzenia. Dowiedz się, jakie są objawy ADHD, a także jak zdiagnozować ADHD u osób w różnym wieku.
Co to jest ADHD? Wyjaśniamy
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) to zaburzenie neurorozwojowe, które charakteryzuje się trudnościami w utrzymaniu uwagi, impulsywnością oraz nadmierną aktywnością. W klasyfikacji ICD-10, ADHD określane jest, jako zaburzenia hiperkinetyczne (symbol F.90).
Niegdyś powszechnie uważano, że ADHD jest wynikiem złego wychowania, braku samodyscypliny w życiu dziecięcym czy zwykłego lenistwa. Jest to krzywdzący mit. Należy pamiętać, że to zaburzenie ma podłoże neurobiologiczne i wynika z nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu.
Osoby z ADHD wykazują różnice w strukturze i aktywności mózgu, zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę impulsów, uwagę i regulację emocji. Dotyczy to m.in. kory przedczołowej, jądra ogoniastego i układu limbicznego. Ponadto dochodzi do zaburzenia w przekaźnictwie dopaminy i noradrenaliny.
Czy ADHD jest dziedziczne i jak często występuje?
Badania nie pozostawiają wątpliwości w kontekście dziedziczenia ADHD. Według współczesnej wiedzy medycznej, jeśli jedno z rodziców ma to zaburzenie, to istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że wystąpi ono także u dziecka.
Szacuje się, że średnio 7,2% populacji, czyli około 129 milionów dzieci na całym świecie, ma ADHD. Z kolei liczba dorosłych cierpiących na zespół nadpobudliwości psychoruchowej wynosi ok. 3,4%.
Warto jednak mieć na uwadze fakt, iż z roku na rok liczba diagnozowanych przypadków ADHD rośnie. Wynika to z większej samoświadomości społeczeństwa, a także coraz skuteczniejszych metod diagnostycznych.
Jakie są objawy ADHD u dzieci? Zwróć na to uwagę
U dzieci, ADHD objawia się przede wszystkim poprzez problemy z uwagą. Dziecko ma trudności ze skupieniem się na zadaniach, łatwo się rozprasza, często zapomina o obowiązkach i ma problem z organizacją. Może unikać czynności wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, gubi przedmioty i sprawia wrażenie, jakby nie słuchało, co się do niego mówi.
Oprócz tego małoletnia osoba często wykazuje nadmierną aktywność ruchową, czyli:
- wierci się,
- nieustannie zmienia pozycję,
- wstaje z miejsca w sytuacjach wymagających pozostania w bezruchu,
- biega w nieodpowiednich momentach.
Ma również trudność w kontrolowaniu reakcji. Dziecko może:
- przerywać innym w trakcie dyskusji, wtrącając własne uwagi,
- niecierpliwie czekać na swoją kolej, np. podczas zabawy, w kolejce czy w trakcie rozmowy,
- wchodzić w słowo dorosłym i rówieśnikom, nie dając im dokończyć wypowiedzi,
- działać bez zastanowienia, podejmując ryzykowne decyzje, które mogą prowadzić do konfliktów lub niebezpiecznych sytuacji.
Należy też mieć na uwadze, że prawie 78% dzieci z ADHD ma co najmniej jedno współwystępujące zaburzenie (np. spektrum autyzmu, zespół Tourette’a, depresja czy zaburzenia lękowe).
ADHD stereotypowo ma nadpobudliwy, nadmiernie ruchliwy chłopiec, który skacze po meblach, rozmawia na lekcjach, rozrabia i nieustannie absorbuje uwagę. To jednak tylko wierzchołek góry lodowej, bo nadruchliwość i impulsywność to tylko część cech ADHD, czyli zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Drugą grupą objawów jest deficyt uwagi. Gdy dominuje ten obszar, wówczas dziecko nie może się efektywnie skupić albo skupia się na bardzo krótko. Może być przy tym „spokojne” albo wykazywać cechy tzw. drobnej nadruchliwości, czyli np. manewrować palcami, rysować w zeszycie czy przeglądać smartfona.
Mam dziecko z ADHD. Jak postępować z nim w życiu codziennym?
Rodzic z dzieckiem, które boryka się z deficytem uwagi i nadaktywnością psychoruchową, powinien starać się zapewnić spokojne i uporządkowane środowisko domowe. Pomocny w tym będzie stały rytm dnia. Warto zatem ustalić:
- regularne godziny posiłków,
- ramy czasowe snu,
- czas przeznaczony na naukę.
Należy również ograniczyć ilość bodźców, czyli hałas, głośną muzykę czy nadmierne korzystanie z telewizji i gier, ponieważ mogą one dodatkowo rozpraszać dziecko. Miejsce nauki powinno być uporządkowane i pozbawione zbędnych elementów.
Ważne jest także spokojne komunikowanie się z pociechą oraz okazywanie cierpliwości. W sytuacjach konfliktowych warto wspierać dziecko, ucząc je, jak radzić sobie z trudnymi emocjami i pokazując alternatywne sposoby działania. To, co jest dodatkowo istotne, to wsparcie malca w kończeniu rozpoczętych zadań, dzieląc trudniejsze czynności na mniejsze etapy.
Czy mam ADHD? Objawy u dorosłych
Diagnoza ADHD u dorosłych może być nie lada wyzwaniem. W przeciwieństwie do dzieci, u których objawy są łatwiejsze do zauważenia, u starszych osób często zaburzenie przybiera inną formę. Najczęściej zauważane są:
- problemy z organizacją,
- trudności w zarządzaniu czasem,
- skłonności do zapominania o codziennych obowiązkach,
- częste odkładanie zadań na później,
- brak koncentracji w pracy lub w trakcie czytania.
Dodatkowo występuje gadatliwość wraz z oversharingiem, czyli skłonnością do mówienia o sobie zbyt wielu informacji, niż chcielibyśmy przekazać swojemu rozmówcy. Niektórzy dorośli z ADHD doświadczają także wewnętrznego niepokoju i uczucia ciągłego „gonienia” za czymś, co sprawia, że mają trudności z odpoczynkiem i relaksem.
Inne objawy to niska samoocena, która często związana z poczuciem bycia „niewystarczającym”, a także trudności z samoorganizacją i w relacjach międzyludzkich. Osoby z ADHD mogą mieć kłopot z nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów.
Tłumaczę moim pacjentom, że mają mózg, który bardziej się rozprasza, trudniej koncentruje, ale równocześnie jest bardziej kreatywny i lepiej kojarzy fakty. To nie jest tak, że ADHD to tylko deficyt czy jakiś rodzaj ułomności. Ja tego tak nie traktuję, chociaż wielu pacjentów doświadcza wielu komplikacji i kłopotów, jeżeli nie wiedzą, co się z nimi dzieje i nie dostają prawidłowego leczenia.
Jak zdiagnozować ADHD? U dorosłych i dzieci ważna jest dokładna ocena
Diagnoza zaczyna się od rozmowy ze specjalistą, który zbiera szczegółowe informacje o codziennym funkcjonowaniu, zarówno w pracy czy szkole, jak i w relacjach z innymi. Standardem są zatem wywiady kliniczne oparte na kryteriach DSM-5 lub ICD-11, które pozwalają określić, czy objawy występują od wczesnego dzieciństwa i utrzymują się przez dłuższy czas.
Oprócz testów na ADHD i kwestionariuszy diagnostycznych (np. DIVA-5, MOXO, czy też dodatkowo MMPI-2) diagnosta może zlecić dodatkowe badania, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny trudności, np. zaburzenia lękowe czy depresję.
Ile kosztuje diagnoza ADHD?
Koszty są uzależnione konkretnego miasta, wybranej placówki oraz zakresu przeprowadzanych badań. W niektórych klinikach koszt pełnej diagnozy ADHD u dorosłych wynosi około 750 zł, na co składa się 150 zł za testy psychologiczne oraz 600 zł za badanie psychologiczne z wywiadem DIVA 5 i przygotowaniem dokumentacji. Inne placówki oferują pakiety diagnostyczne w cenie od 1 500 zł, obejmujące konsultacje psychologiczne i psychiatryczne.
Jak leczyć ADHD?
Leczenie ADHD zazwyczaj łączy podejście farmakologiczne i terapeutyczne. W leczeniu farmakologicznym najczęściej stosowane są stymulanty (np. metylofenidat) oraz leki niestymulujące (np. atomoksetyna), które pomagają kontrolować impulsywność i poprawiają koncentrację.
Istotna jest również terapia behawioralna, w tym terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga w nauce radzenia sobie z objawami i rozwijaniu umiejętności społecznych, szczególnie u dzieci. W leczeniu ważne są zmiany w dotychczasowym stylu życia, takie jak regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta oraz zapewnienie odpowiedniej ilości snu.
O ekspercie:
dr Paweł Brudkiewicz – psychiatra i psychoterapeuta z Centrum Dobrej Terapii w Krakowie. Link do rozmowy tutaj
Bibliografia:
- Gorzkowska I., Samochowiec J., Historia zaburzenia hiperkinetycznego (ADHD) na świecie i w Polsce przed ICD-10 i DSM IV-TR, Psychiatria Katedra i Klinika Psychiatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, 2012.
- Kupicka Z., Poraj G., Kaźmierski J., ADHD u dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki, Psychiatra i Psychologia Kliniczna, 2017.
- Magnus W., Anilkumar A.C., Shaban K., Attention Deficit Hyperactivity Disorder, StatPearls 2023.
- Salari N., Ghasemi H., Abdoli N. et al., The global prevalence of ADHD in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis, Ital J Pediatr, 2023, 49(48).
- https://euromedis.pl/jak-pomoc-dziecku-z-adhd/ [dostęp: 16.02.2025].
- https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd [dostęp: 16.02.2025].
Polecamy
się ten artykuł?
