ADHD – przyczyny, objawy, leczenie

ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Po raz pierwszy pojawia się we wczesnym dzieciństwie i objawia się nadmierną impulsywnością, ruchliwością oraz zaburzeniem koncentracji uwagi. Dzieci z ADHD potrzebują więcej uwagi ze strony rodziców i pedagogów oraz indywidualnej terapii.

Co to jest jest ADHD? 

ADHD jest ogólną nazwą zaburzenia zachowania diagnozowaną najczęściej u dzieci w wieku 4-7 lat. Objawami ADHD są przede wszystkim nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia koncentracji uwagi i impulsywność. Dziecko wydaje się szybko nudzić każdą zabawą, nie jest w stanie usiąść dłużej w jednym miejscu, wykonuje kilka czynności naraz i żadnej nie doprowadza do końca. Wraz z wiekiem ryzyko pojawienia się tego zaburzenia maleje. Zdarza się, że część objawów pojawia się także u osób dorosłym. 

W klasyfkacji ICD-10 ADHD oznaczane jest symbolem F.90 jako zaburzenie hiperkinetyczne. Szacuje się, że częstość występowania ADHD wynosi 3-8% i jest wyższa w krajach o większych dochodach. Choć zgodnie ze statystykami uznaje się, że na zespół hiperkinetyczny częściej cierpią chłopcy, w rzeczywistości zaburzenie to może występować z podobną częstotliwością u obu płci. Częstsze rozpoznawanie ADHD u płci męskiej ma związek z występowaniem u chłopców nadpobudliwości, podczas gdy u dziewczynek dominują zaburzenia koncentracji. 

Zespół nadpobudliwości ruchowej najczęściej dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym, ale objawy ADHD mogą pojawić się także przed 5 czy nawet 2 rokiem życia. Niemniej jednak symptomy te są trudne do uchwycenia, dlatego diagnoza stawiana jest w późniejszym wieku. Wskazuje się, że aż 2/3 dzieci z ADHD nie wyrasta z tego zaburzenia i choruje na nie w wieku dorosłych. 

Przyczyny ADHD 

Uważa się, że przyczyna rozwoju ADHD u małych dzieci tkwi w nieprawidłowym rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Badania wykazały, że niektóre ze struktur mózgowych rozwijają się w sposób nierównomierny. Czynniki, które mogą przyczynić się do rozwoju ADHD, to także: 

• niedotlenienie okołoporodowe, 
• niska waga urodzeniowa, 
• urazy głowy, 
• nieprawidłowa dieta (bogata w cukier, sztuczne barwniki, w tym żółcień spożywczą o symbolu E102, konserwanty i wysoko przetworzoną żywność), 
• zaniedbania środowiskowe, 
• zatrucie metalami ciężkimi.

Objawy ADHD u dzieci 

Dziecko z ADHD wykazuje odmienny od rówieśników wzorzec zachowania. Wszystkie symptomy zostały podzielone na trzy główne grupy: 

• objawy nadruchliwości,
• zaburzenia koncentracji uwagi,
• nadmierna impulsywność.

Do pierwszej grupy zalicza się przede wszystkim nadmierne ruchowe pobudzenie dziecka, które nieustannie się wierci i nie potrafi przestać się poruszać. Takie zachowania mogą okazać się kłopotliwe szczególnie w sytuacjach, kiedy ruch nie jest wskazany lub niedostosowany do okoliczności. Objawy ADHD u dzieci to również nadmierna gadatliwość mogąca pojawić się o każdej porze dnia i nocy. 

Druga grupa symptomów to zaburzenia koncentracji, które objawiają się m.in. problemami z nauką (dziecko nie jest w stanie zbyt długo skupić się na jednym zagadnieniu, odrabia pracę domową „po łebkach” i nie zwraca uwagi na detale), kłopotami ze zrozumieniem polecenia, brakiem umiejętności planowania, odwlekaniem obowiązków, gubieniem rzeczy, zapominaniem o codziennych zobowiązaniach i łatwością do rozpraszania uwagi. 

Do trzeciej grupy objawów należy nadmierna impulsywność. Dzieci z ADHD mają tendencję do błyskawicznej odpowiedzi na pytania (nawet gdy nie zostały one dokończone), wykazują niecierpliwość podczas gier i zabaw zespołowych, przerywają rozmowę, aby wyrazić swoje zdanie lub o coś zapytać, są też wyjątkowo gadatliwe. 

Objawy ADHD u niemowląt są mało charakterystyczne i trudne do rozpoznania. Nadpobudliwość psychoruchowa u niemowląt może prowadzić do częstszych napadów płaczu i problemów z zasypianiem. Ponadto do objawów ADHD u niemowlaka zalicza się nieskoordynowane ruchy rączek i nóżek oraz nadmierne gestykulowanie, które powoduje utrudnione karmienie malucha. Dzieci z zespołem hiperkinetycznym szybko porzucają nowe zabawki, ponieważ nie mogą się dostatecznie skoncentrować. 

Objawy ADHD u dorosłych 

ADHD u dorosłych odbierane jest zupełnie inaczej niż u dzieci. Zwykle osoby takie postrzegane są jako irytujące i męczące. Osoby dorosłe z ADHD uważane są też często za awanturników oraz ludzi o złych manierach. Wśród objawów AHDH u dorosłych wymienia się: 

• gadatliwość, częste przerywanie rozmówcy 
• uczucie wewnętrznego niepokoju, 
• impulsywność, 
• częste spóźnianie się, 
• zmiany nastroju, 
• niepokój ruchowy, 
• szybkie nudzenie się wykonywaną czynnością, 
• rozproszenie uwagi, 
• trudności w podejmowaniu decyzji.

Diagnostyka ADHD 

Aby zdiagnozować obecność ADHD zgodnie z kryteriami diagnostycznymi klasyfikacji ICD-10, objawy muszą pojawić się przed 7. rokiem życia i utrzymywać minimum pół roku. Podstawą do klasyfikacji jest także stopień nasilenia objawów, które znacząco utrudniają codziennie funkcjonowanie dziecka i pojawiają się zarówno w środowisku domowym, jak i przedszkolnym czy szkolnym. Choć powszechnie dostępne są różne testy na ADHD dla dzieci i dorosłych, nie mają one wartości diagnostycznej. Aby postawić rozpoznanie, konieczna jest konsultacja psychiatryczna lub neurologiczna.

Leczenie ADHD 

Leczenie ADHD jest procesem bardzo złożonym i musi być dostosowane do wieku osoby nią dotkniętej. Terapeuci biorą pod uwagę nie tylko stopień nasilenia objawów, ale także występowanie chorób współtowarzyszących. Podstawą w leczeniu ADHD jest terapia najbliższych dziecka, która powinna być oparta zarówno na psychoedukacji, jak i terapii behawioralnej. Pierwsza z nich zakłada edukację najbliższych dziecka – rodziców, nauczycieli i przyjaciół. Uczą się oni postępować z dzieckiem obarczonym tym schorzeniem i reagować na jego zachowanie. Drugim rodzajem terapii jest interwencja behawioralna ucząca postępowania z problematycznym zachowaniem dziecka lub zwiększania koncentracji.  

Jak postępować z dzieckiem z ADHD? Rodzice powinni wypracować stały rozkład dnia i ograniczyć bodźce, które rozpraszają dziecko, dzięki czemu będzie można je uspokoić. Na biurku powinny znajdować się tylko niezbędne przedmioty. Kiedy dziecko się rozproszy, należy przywołać jego uwagę. Długie zadania powinny być dzielone na etapy, pomiędzy którymi dziecko będzie mogło wykonać krótką aktywność ruchową. Rodzice nie powinni krzyczeć i nadmiernie karać dziecka z ADHD, ponieważ spowoduje to nadmierne pobudzenie i pogorszenie zachowania. Dziecko z ADHD nie wymaga stałej opieki, ale rodzice powinni otoczyć go specjalną troską.

Możliwe jest również leczenie farmakologiczne, jednak wyłącznie objawowe. Oznacza to, że objawy ustępują tylko w trakcie przyjmowania leków. Po zaprzestaniu przyjmowania farmaceutyków symptomy wracają. Najczęściej stosowanym lekiem na ADHD jest metylofenidat zwiększający koncentrację. Skutkami ubocznymi jego przyjmowania są bóle głowy, zaburzenia snu oraz przewodu pokarmowego. Z dużym powodzeniem w leczeniu ADHD wykorzystuje się również atomoksetynę podawaną dzieciom, u których leczenie metylofenidatem jest niewskazane i nieskuteczne. 

ADHD – rokowania  

Szacuje się, że aż 70% dzieci z zespołem hiperkinetycznym ma objawy ADHD także w wieku młodzieńczym, a ok. 10% osób zmaga się z tym zaburzeniem również w wieku dorosłym. Jeśli ADHD nie zostanie zdiagnozowane i odpowiednio leczone, niesie to ze sobą różne negatywne skutki, do których należą:

• narażenie na częste urazy,
• uzależnienie od papierosów, alkoholu i substancji psychoaktywnych,
• stany lękowe i depresyjne,
• zaburzenia snu,
• skłonność do podejmowania działań autoagresywnych,
• problemy w życiu osobistym i zawodowym,
• niekontrolowane objadanie się, zwiększające ryzyko otyłości.

Bibliografia:

1. Rima Gaidamowicz i wsp., „ADHD – plaga XXI wieku?”, Psychiatr. Pol. 2018; 52(2): 287–307.
2. Barbara Kiryluk i wsp., „Czy możemy pomóc dziecku nadpobudliwemu? Sposoby leczenia ADHD”, Neurologia Dziecięca, Vol. 20/2011, nr 41.