ADHD u dorosłych. Jak je rozpoznać i skutecznie sobie radzić?
Nie możesz skupić się na jednym zadaniu, masz trudności z organizacją, często zapominasz o ważnych terminach, a zarządzanie czasem to dla ciebie wieczna walka? Jeśli tak, być może zmagasz się z ADHD – zaburzeniem, które nie dotyczy tylko dzieci. Jak radzić sobie z ADHD? Jak wygląda diagnoza, a także gdzie szukać pomocy?
ADHD u dorosłych. Jak wpływa na życie?
Wiele osób latami zmaga się z objawami, nie wiedząc, że ich codzienne trudności mają podłoże neurologiczne. Nieleczone ADHD u dorosłych może prowadzić do problemów w pracy, relacjach, a nawet zdrowiu psychicznym – chronicznego stresu, nieustannych lęków czy depresji.
Warto wspomnieć, że nie wszystkie osoby dorosłe z tym zaburzeniem były „żywiołowymi dziećmi”. Z wiekiem objawy często zmieniają swoją formę. Nadmierna ruchliwość ustępuje miejsca wewnętrznemu niepokojowi, a zamiast biegania po klasie pojawia się ciągłe rozkojarzenie, trudności z organizacją i prokrastynacja.
Pacjenci neuroatypowi z deficytem uwagi mogą doświadczać:
- problemów z koncentracją,
- słabej organizacji,
- impulsywności,
- trudności z zarządzaniem czasem,
- zmiennych emocji.
Uwaga! Nie jest to jednak tylko „słaba organizacja” czy „cecha charakteru”. ADHD wynika z różnic w funkcjonowaniu mózgu i wymaga profesjonalnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
Tłumaczę moim pacjentom, że mają mózg, który bardziej się rozprasza, trudniej koncentruje, ale równocześnie jest bardziej kreatywny i lepiej kojarzy fakty. To nie jest tak, że ADHD to tylko deficyt czy jakiś rodzaj ułomności. Ja tego tak nie traktuję, chociaż wielu pacjentów doświadcza wielu komplikacji i kłopotów, jeżeli nie wiedzą, co się z nimi dzieje i nie dostają prawidłowego leczenia.
Diagnozowanie ADHD u dorosłych. Jak wygląda i ile kosztuje rozpoznanie?
Dorosłe życie stawia wiele wyzwań – praca, obowiązki, relacje. Każdy to doskonale zna. Jeśli codzienność przypomina ciągłe gaszenie pożarów, a mimo starań nie ma możliwości uporządkowania swojego życia, warto rozważyć wizytę u specjalisty.
Jak wygląda diagnoza ADHD u dorosłych? To złożony proces, który składa się z kilku etapów. Poniżej przedstawiono kroki diagnostyczne:
- wywiad kliniczny – specjalista przeprowadza rozmowę dotyczącą objawów, ich wpływu na życie codzienne oraz historii rozwojowej pacjenta,
- kwestionariusze i testy diagnostyczne – wykorzystuje się standaryzowane narzędzia, jak DIVA-5 lub test MOXO (czasem korzysta się również z testu Stroopa lub WAIS-R),
- analiza dokumentacji z dzieciństwa – czasem psychiatra lub psycholog może poprosić o opinię środowiska lub dokumenty (np. świadectwo opisowe czy też uwagi z dzienniczka) z czasów szkolnych,
- diagnoza różnicowa – czasem specjalista pogłębić diagnozę, aby wykluczyć inne przyczyny problemów i trudności, niekoniecznie związanych z ADHD.
Po wszystkim pacjent otrzymuje dokładną opinię z placówki zdrowia psychicznego.
Cena procesu diagnostycznego może się różnić w zależności od miasta i zaleceń lekarskich (liczba konsultacji, zrealizowane testy, wywiady środowiskowe). Można jednak założyć, że koszty wahają się w granicach 500-2000 zł.
Czy da się zdiagnozować ADHD na NFZ?
Diagnoza ADHD u dorosłych na NFZ jest możliwa, ale wiąże się z dłuższym czasem oczekiwania.
W większości przypadków pierwszym krokiem jest wizyta u lekarza psychiatry w poradni zdrowia psychicznego. To on decyduje o dalszym postępowaniu diagnostycznym. Jeśli istnieje konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań, pacjent może zostać skierowany na dalszą diagnostykę lub konsultację psychologiczną.
W praktyce, terminy na diagnozę ADHD w ramach NFZ mogą wynosić od kilkunastu miesięcy do nawet roku, w zależności od regionu. Dodatkowo nie wszystkie placówki oferują kompleksowe badania. Większość dorosłych pacjentów decyduje się zatem na prywatne leczenie.
Objawy ADHD nie mijają, ale wraz z wiekiem zmienia się ich obraz – mniej jest np. nadruchliwości a więcej objawów związanych z deficytem uwagi. Dorośli z ADHD łatwiej „usiądą na tyłku”, ale zamiast nadruchliwości będą odczuwali ciągły niepokój wewnętrzny. Można użyć metafory, że silniczek nadmiernego pobudzenia nadal u nich pracuje, ale jego sprzęgło jest odłączone. Wraz z wiekiem rosną wymagania intelektualne w zakresie sfery poznawczej, ale też oczekuje się od ludzi większej samodzielności. Dzieci, młodzież, potem dorośli są coraz mniej kontrolowani, powinni stawać się coraz bardziej samodzielni. Np. dziewczynka, której rodzice przez wiele lat pomagali pilnując odrabiania lekcji, kiedy dorasta i nie dostaje już tej pomocy, zaczyna się gubić, zaczyna doświadczać niepowodzeń.
Gdzie szukać pomocy?
Z pewnością warto udać się do poradni zdrowia psychicznego i podjąć współpracę z wykwalifikowanym specjalistą. Jednak poza profesjonalną diagnostyką i terapią warto także rozważyć skorzystanie z pomocy licznych stowarzyszeń i grup wsparcia, które działają zarówno w Polsce, jak i za granicą. Takie organizacje oferują darmowe warsztaty, materiały edukacyjne i przestrzeń do wymiany doświadczeń.
Dla wielu osób z ADHD dużą pomocą okazuje się również body doubling online – metoda polegająca na wykonywaniu zadań w obecności innych osób, nawet jeśli nie angażują się one aktywnie w daną czynność. Można dołączyć do społeczności online lub lokalnych grup organizujących wspólne sesje pracy, które pomagają w koncentracji i przełamywaniu prokrastynacji. Tego rodzaju wsparcie można znaleźć na platformach społecznościowych.
Wady i zalety ADHD u dorosłych
Osoby neuroatypowe często wyróżniają się kreatywnością, elastycznością i intuicją – ich umysł pracuje w sposób nieszablonowy. Potrafią też działać szybko, kiedy coś ich pasjonuje, a ich entuzjazm i wrażliwość sprawiają, że są zaangażowanymi przyjaciółmi i współpracownikami.
Z drugiej strony, ADHD może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Wiele osób zmaga się z problemami w organizacji, zarządzaniu czasem, odkładaniem obowiązków na później czy impulsywnością, która wpływa na podejmowanie decyzji.
U kobiet objawy częściej przybierają postać wewnętrznego napięcia, lęku i maskowania trudności, co sprawia, że ich diagnoza bywa opóźniona.
O ekspercie:
dr Paweł Brudkiewicz – psychiatra i psychoterapeuta z Centrum Dobrej Terapii w Krakowie, link do rozmowy TUTAJ
Bibliografia:
- Januszewska E., Januszewski A., Nadpobudliwość psychoruchowa – kryteria diagnostyczne, przebieg i trudności na różnych etapach rozwoju, Rocznik Filozoficzny Ignatianum, 2016, 22(2).
- Kupicka Z., Poraj G., Kaźmierski J., ADHD u dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki, Psychiatra i Psychologia Kliniczna, 2017.
- Szaniawska M., Trudna diagnoza – dylematy rzetelnej oceny ADHD u dorosłych pacjentów. Część I. Obraz kliniczny, trudności diagnostyczne, leczenie, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2010, 10(3).
- https://www.rcpsych.ac.uk/mental-health/translations/polish/adhd-in-adults [dostęp: 27.02.2025]
- https://www.psychiatry.org/patients-families/adhd/what-is-adhd [dostęp: 27.02.2025]
Polecamy
Uczeń z zespołem Aspergera. Czy wymaga szczególnej uwagi?
Kryteria diagnostyczne ADHD u dzieci i dorosłych. Kto stawia rozpoznanie?
Wskazówki dla rodziców dzieci z zespołem Aspergera. Od czego zacząć?
Jak uspokoić dziecko z ADHD? Metody zweryfikowane naukowo
się ten artykuł?
