Amblyopia – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie problemu leniwego oka

Amblyopia, potocznie określana jako leniwe oko (lazy eye), jest dolegliwością, w której występuje osłabienie ostrości widzenia w jednym oku. Niedowidzenie spowodowane jest m.in. wadą wzroku, zezem, astygmatyzmem czy czynnikami genetycznymi. Zespół leniwego oka rozwija się już w wieku dziecięcym jako skutek niekompletnego rozwoju jednego oka. Jakie są objawy amblyopii i jak rozpoznaje się to schorzenie? Na czym polega leczenie leniwego oka? 

Amblyopia – co to jest?

Amblyopia to zaburzenie widzenia polegające na znaczącym zmniejszeniu ostrości wzroku przy jednoznacznym braku patologii w obrębie oczu: chorób oczodołów i oczu, schorzeń nerwu wzrokowego oraz chorób ośrodkowego układu nerwowego. Niedowidzenie jest wynikiem nieprawidłowego wykrywania sygnałów, które komórki nerwowe przesyłają do mózgu. W rezultacie jedno oko reaguje wolniej i pogarsza warunki widzenia. W mechanizmie kompensacyjnym mózg stara się „wyłączyć” sygnały ze słabszego oka i polegać tylko na tym silniejszym. W amblyopii oczy nie współdziałają, lecz konkurują ze sobą, przez co jedno okno nie bierze udziału w procesie widzenia i staje się „leniwe”. 

Częstość występowania niedowidzenia na świecie wynosi 1,75%. Lewe i prawe oko dotknięte są niedowidzeniem z podobną częstotliwością. Wiek zachorowania na amblyopię i czas trwania tej dolegliwości determinują stopień zaawansowania choroby. Im wcześniejszy początek i dłuższy okres bez wdrożonego leczenia, tym trudniej skorygować niedowidzenie. 

Zespół leniwego oka – przyczyny

Do przyczyn amblyopii zalicza się: 

• wady refrakcji: nadwzroczność (inaczej dalekowzroczność; niewyraźne widzenie obiektów znajdujących się blisko), niezborność (inaczej astygmatyzm; osoba z tą wadą widzi niewyraźnie zarówno z bliska, jak i z daleka); 
• różnowzroczność (anizometropia) – stan, w którym pomiędzy jednym a drugim okiem występuje różnica wady refrakcji; schorzenie to znacznie utrudnia widzenie obuoczne; 
• jednostronny zez – stan, w którym zezuje to samo oko, a wrażenia z oka niezezującego dominują nad wrażeniami z oka dominującego; oko ustawione jest w niewłaściwej pozycji, przez co obraz nie powstaje w środkowej części siatkówki; dochodzi do tłumienia bodźców wzrokowych w mózgu. 
• osłabienie lub brak akomodacji oka, czyli zdolności dostosowywania się do oglądania obiektów znajdujących się w różnych odległościach; 
• ograniczenie używania oka wynikające z różnych dolegliwości i stanów chorobowych: opadania górnej powieki, zaćmy wrodzonej, blizny rogówki, guza wewnątrz gałki ocznej, zasłonięcia oka opatrunkiem; wspomniane bariery nie pozwalają na wpadanie odpowiedniej ilości światła do siatkówki i wykształcenia reakcji na bodziec; 
• brak odruchu źrenicznego, który w prawidłowych warunkach powoduje zwężanie się źrenicy pod wpływem światła padającego na siatkówkę; 
• wrodzone wady siatkówki w okolicy plamki; 
• czynniki genetyczne. 

Leniwe oko u dziecka i dorosłego – objawy

Leniwe oko u dorosłych i dzieci daje następujące objawy: 

• rozmazywanie obrazu, 
• nieostrość obrazu, 
• podwójne widzenie, 
• nieprawidłowe ruchy gałek ocznych, 
• zaburzenia dostrzegania kontrastu, 
• zaburzenia postrzegania głębi obrazu. 

Warto zauważyć, że dzieci z niedowidzeniem mogą nie skarżyć się na nieostre lub słabsze widzenie. Rodzice mogą jednak zaobserwować u swoich dzieci pewne nieprawidłowości. Amblyopię u dzieci można poznać po takich zachowaniach, jak: przechylanie głowy podczas czytania, wolniejsze czytanie czy zamykanie jednego oka w sytuacjach, które wymagają większego skupienia. 

Amblyopia – diagnostyka

Wczesna diagnostyka jest kluczowa w przypadku amblyopii, ponieważ brak leczenia może doprowadzić do utraty wzroku w oku. Z pacjentem trafiającym do gabinetu z podejrzeniem amblyopii przeprowadzany jest dokładny wywiad medyczny. Jego celem jest uzyskanie takich informacji, jak: kiedy doszło do pogorszenia widzenia w danym oku, czy nastąpił jakiś uraz oka lub rozwinęły się schorzenia w obrębie oczu. 

Okulista bada ostrość wzroku, ruchomość gałek ocznych i widzenie w obu oczach. Badanie przeprowadza się po zakropieniu do oczu preparatu, który upośledza akomodację oczu. 

Stopnie niedowidzenia określa się zgodnie z poniższą klasyfikacją: 

• amblyopia małego stopnia – ostrość wzroku wynosi 0,3 (30%) -0,6 (60%); 
• amblyopia średniego stopnia – ostrość wzroku wynosi 01 (10%)-0,3 (30%); 
• amblyopia dużego stopnia – ostrość wzroku wynosi 0,1 (10%) lub mniej. 

Amblyopia – leczenie 

Krytyczny okres rozwoju wzroku trwa do ok. 6-7. roku życia. Im później rozpocznie się leczenie amblyopii, tym trudniej odwrócić skutki niedowidzenia. Dzieje się tak dlatego, iż zaburzenie rozwoju wzroku o wczesnym początku powoduje trwałe zmiany anatomiczne w szlakach wzrokowych. Z tego właśnie względu tylko u dzieci można stosować m.in. ćwiczenia korekcyjne oka uciekającego, czyli zeza.  Ponadto u dzieci wykonuje się korekcje wady wzroku, a także ćwiczenia na leniwe oko. Jeśli jest to możliwe, stosuje się metodę polegającą na zasłanianiu oka z lepszą ostrością wzroku. Czy niedowidzenie można wyleczyć? Tak, ale tylko w przypadku dzieci do 8.-10. roku życia. 

Leczenie amblyopii u dorosłych polega na przeprowadzeniu operacji (np. laserem) określonej wady wzroku. W przypadku dorosłych ćwiczenia na leniwe oko są nieskuteczne. 

Źródła:

1. Cathy Williams. Amblyopia. BMJ Clin Evid. 2009. 
2. Kyle Blair; Gerhard Cibis; Arun C. Gulani. Amblyopia. StatPearls Publishing; 2022