Aminoglikozydy – spektrum działania i zastosowanie. Kiedy lekarz przepisze Ci antybiotyki?

Aminoglikozydy to grupa antybiotyków stosowana przede wszystkim w przebiegu infekcji bakteriami Gram-ujemnymi. Leczą infekcje dróg moczowych, zakażenia pokarmowe, zapalenie opon mózgowych, posocznicę czy zapalenie wsierdzia. Antybiotyki aminoglikozydowe mogą mieć pochodzenie naturalne lub półsyntetyczne. Aminoglikozydowe antybiotyki mogą wykazywać takie działania niepożądane jak uszkodzenie słuchu, uszkodzenie nerek czy owrzodzenia przewodu pokarmowego.

Czym są antybiotyki aminoglikozydowe?

Aminoglikozydy to naturalne substancje antybakteryjne, wytwarzane przez promieniowce Streptomyces oraz Micromonospora. Substancje pozyskiwane od promieniowców Streptomyces posiadają w nazwie końcówkę „- mycin”, a pozyskane od promieniowców Micromonospora – końcówkę „-micin”.  Chemicznie są to aminocukry połączone wiązaniami glikozydowymi z aglikonem.

Uwzględniając źródło pochodzenia, wyróżnić można następujące antybiotyki aminoglikozydowe:

• aminoglikozydy naturalne: gentamycyna, neomycyna, tobramycyna, streptomycyna czy kanamycyna;
• aminoglikozydy półsyntetyczne, do których zaliczamy m.in. mikacynę, netelmicynę czy dibekacynę.

Obecnie obowiązuje następujący podział antybiotyków aminoglikozydowych:

• aminoglikozydy I generacji, takie jak streptomycyna, neomycyna, paromomycyna czy kanamycyna;
• aminoglikozydy II generacji, do których zaliczamy np. gentamycynę, tobramycynę, netylmycynę, amikacynę, sisomycynę;
• aminoglikozydy III generacji, obejmujące takie leki jak sepamycyna czy daktynomycyna.

Aminoglikozydy – spektrum działania

Antybiotyki aminoglikozydowe zakłócają procesy syntezy białek bakteryjnych, wchodzących w skład błon komórkowych. Przez to zakłócony zostaje dalszy rozwój bakterii, a błona komórkowa staje się bardziej przepuszczalna. Na jakie bakterie działają aminoglikozydy? Leki te wykazują przede wszystkim wysoką aktywność wobec bakterii Gram-ujemnych. Mowa przede wszystkim o bakteriach:

• Escherichia coli,
• Pseudomonas aeruginosa,
• Shigella,
• Bordetella pertussis,
• Salmonella.

Antybiotyki aminoglikozydowe są także skuteczne w leczeniu infekcji wywołanych przez prątki gruźlicy, paciorkowce oraz niektóre gronkowce. Aminoglikozydy nie są natomiast skuteczne wobec takich drobnoustrojów jak bakterie beztlenowe, bakterie niefermentujące czy bakterie atypowe (Mycoplasma, Chlamydia).

Zastosowanie aminoglikozydów

Ponieważ dostępne są antybiotyki o wysokim profilu bezpieczeństwa i skuteczności, zastosowanie kliniczne aminoglikozydów traci na znaczeniu. Tego typu antybiotyki, których stosowanie obciążone jest ryzykiem wystąpienia poważnych działań niepożądanych, zarezerwowane jest dla ciężkich zakażeń wywołanych przez bakterie Gram-ujemne. Aminoglikozydy doustne (tabletki) znajdują także zastosowanie w leczeniu gruźlicy, zapalenia wsierdzia, zapalenia opon mózgowych czy zapalenia dróg moczowych. W przypadku tego typu infekcji oraz posocznicy można zastosować także aminoglikozydy dożylnie.

W jakiej jeszcze postaci występują aminoglikozydy? Krople do oczu stosowane są w celu wyleczenia jęczmienia, zapalenia spojówki lub rogówki, a także profilaktycznie, przed planowanymi zabiegami operacyjnymi w obrębie narządu wzroku. Z kolei maść zawierająca aminoglikozydy, np. neomycynę znajduje zastosowanie w leczeniu zakażeń bakteryjnych skóry.

Aminoglikozydy – działania niepożądane

Skutki uboczne stosowania aminoglikozydów można podzielić na łagodne i ciężkie. Te pierwsze to głównie wysypki skórne oraz gorączka polekowa. Z kolei ciężkie powikłania po zastosowaniu aminoglikozydów wynikają z ich działania ototoksycznego oraz nefrotoksycznego.

Uszkodzenie ucha wewnętrznego może prowadzić do zaburzeń słuchu i równowagi. Ponieważ aminoglikozydy przenikają przez łożysko, mogą uszkadzać słuch także u płodu. Aminoglikozydy mogą prowadzić do uszkodzenia miąższu nerek – na szczęście uszkodzenie to ma charakter odwracalny i ustępuje po zaprzestaniu stosowania leku. Kolejnym poważnym powikłaniem po aminoglikozydach jest ryzyko wystąpienia bloku nerwowo – mięśniowego, a także możliwość uszkodzenia kosmków jelitowych i śluzówki jelit.

Źródła:

1. Rougier F., Claude D., Maurin M. i wsp.: Aminoglycoside nephrotoxicity: modeling, simulation, and control. Antimicrob. Agents Chemother., 2003; 47: 1010–1016.
2. Vidal L., Gafter-Gvili A., Borok S. i wsp.: Efficacy and safety of aminoglycoside monotherapy: systematic review and metaanalysis of randomized controlled trials. J. Antimicrob. Chmeother., 2007; 60: 247–257.
3. Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne; Urban&Partner, 1999.