Amnezja – jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia utraty pamięci?

Amnezja, czyli całkowity lub czasowy zanik pamięci, to schorzenie, które dotyka nie tylko osobę chorą, ale i jej najbliższe otoczenie. Obecnie dzieli się ją na kilka rodzajów: wsteczną, następczą, globalną oraz psychogenną. Co może ją spowodować i na czym polega leczenie?

Co to jest amnezja?

Amnezja, inaczej niepamięć, jest to zaburzenie pamięci, w którego przebiegu obserwuje się u chorego zmianę w ilości przechowywanych wspomnień. Zanik pamięci może dotyczyć całego życia osoby chorej, co oznacza, że nie będzie on pamiętał żadnego faktu ze swojego życia lub też konkretnego okresu ze swojego życia np. ostatnich kilku miesięcy.

Nie należy mylić amnezji z zapominaniem, czyli normalnym, powszechnym procesem utraty zapamiętanych informacji u zdrowych ludzi. Bez możliwości zapominania nasz mózg byłby przeciążony mnóstwem niepotrzebnych danych.

Zjawisko niepamięci od dawien dawna fascynuje artystów – amnezja doczekała wielu filmów i książek, które próbują zgłębić jej problematykę.

Rodzaje amnezji

Współczesna medycyna wyróżnia kilka rodzajów zaników pamięci:

• amnezja dysocjacyjna, inaczej psychogenna występuje znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Jej objawem jest zapominanie ważnych wydarzeń, które miały miejsce w życiu chorego. Bardzo często ma to związek z wydarzeniami traumatycznymi, które wypierane są z pamięci. Zanik pamięci jest prawdopodobnie spowodowany przez bardzo silny uraz psychiczny. Dotknięty amnezją dysocjacyjną może mieć również problemy z określeniem własnej tożsamości;
• amnezja wsteczna – występuje najczęściej. Ma miejsce wówczas, gdy chorzy nie mogą przypomnieć sobie zdarzeń z przeszłości. Nasilenie amnezji wstecznej zależy od indywidualnego przypadku. Jedni ludzie mogą tracić pamięć tylko z okresu, który bezpośrednio poprzedza czynnik będący przyczyną amnezji np. wypadek samochodowy (amnezja powypadkowa), a inni całkowicie tracą zdolność przywoływania wspomnień;
• amnezja następcza objawia się niepamięcią zdarzeń, które wystąpiły w życiu człowieka już po pojawieniu się czynnika będącego przyczyną amnezji. Dlatego też chory może doskonale pamiętać wydarzenia ze swojej przeszłości, mając jednocześnie problemy z zapamiętaniem tego, co wydarzyło mu się w ciągu ostatnich kilku dni lub tygodni. W skrajnych przypadkach cierpiący na amnezję następczą nie są w stanie przypomnieć sobie, co jedli tego dnia na śniadanie.
• amnezja globalna należy do form przejściowych schorzenia. Chory cechuje się wówczas bardzo rozległymi ubytkami w pamięci sięgającymi nawet kilkudziesięciu lat wstecz. Jednakże w odróżnieniu od innych rodzajów amnezji, objawy te są przejściowe i przemijają w sposób samoistny, niewymagający wspomagania farmakologicznego. Dokładne przyczyny powstawania amnezji globalnej nie są do końca znane.

Przyczyny amnezji

Do rozwoju niepamięci może przyczynić się bardzo wiele czynników. Mogą mieć one charakter zarówno patologicznego uszkodzenia struktur mózgu związanych z pamięcią lub też być nagłym wynikiem urazu mechanicznego głowy. Do najczęstszych przyczyn amnezji zalicza się:

• urazy głowy np. po wypadkach komunikacyjnych; mówi się wówczas o amnezji pourazowej;
• niektóre choroby tkanki nerwowej, w tym zapalenie mózgu, nowotwory centralnego układu nerwowego lub niedotlenienie tkanki nerwowej;
• przyjmowanie niektórych leków może zwiększać prawdopodobieństwo pojawienia się amnezji; dowiedziono, że przewlekłe stosowanie leków z grupy beznodiazepin może skutkować pojawieniem się amnezji.

Warto dodać, że utrata pamięci po wypadku, np. samochodowym, wśród młodych osób zdarza się statystycznie najczęściej. Chwilowe zaniki pamięci po urazie – pod warunkiem, że nie towarzyszą im zmiany bądź uszkodzenia struktur mózgu widoczne w tomografii komputerowej lub w rezonansie magnetycznym,  raczej nie powinny niepokoić.

Diagnostyka amnezji – badania

Jeśli amnezja pojawia się u osoby, która doświadczyła urazu głowy, wówczas za przyczynę zaników pamięci zazwyczaj uznaje się wypadek. Inaczej jest w sytuacji, gdy człowiek nagle i z niewiadomych przyczyn doświadcza niepamięci – wtedy do postawienia diagnozy niezbędne jest wykonanie badań.

Po pierwsze – u osób z amnezją trzeba wykluczyć m.in. zaburzenia otępienne. Dokonuje się tego na podstawie obserwacji, czy u pacjenta występują jeszcze jakieś inne problemy z pamięcią i funkcjami poznawczymi. Robiony jest też np. test zegara czy test MMSE.

Aby stwierdzić, czy pacjent cierpi na niepamięć, wykonuje się badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy. Pozwalają one zaobserwować m.in. wewnątrzczaszkowe zmiany nowotworowe, ogniska poudarowe czy zmian sugerujących zapalenie mózgu.

Leczenie amnezji

Leczenie amnezji nie zawsze wygląda tak samo i nie zawsze wycofanie się niepamięci (czyli wyleczenie) jest możliwe. Wszystko zależy od przyczyny tego stanu. Czasami objawy amnezji ustępują samoistnie. Po pewnym czasie chory zaczyna przypominać sobie coraz więcej faktów z życia. Niestety to, kiedy pamięć wróci całkowicie, jest sprawą indywidualną.

Poprawienie funkcjonowania pamięci wspomagane jest najczęściej terapiami – indywidualnymi lub grupowymi. Nie ma żadnego, skutecznego i bezpiecznego środka farmakologicznego, który przywróciłby pamięć choremu z amnezją. Pozytywnie na problemy z pamięcią wpływają treningi usprawniające sieci neuronalne w obszarach mózgu zaangażowanych w pamięć. Podczas zajęć z doświadczonym i certyfikowanym terapeutą chory powoli uczy się przyswajać nowe informacje, co wpływa na procesy plastyczności synaps. Skuteczna terapia jednak wymaga czasu. Dlatego też kluczowym czynnikiem, którego nie może zabraknąć podczas leczenia, jest cierpliwość.

Należy pamiętać, że negatywne emocje lub wyrzuty kierowane do osoby poszkodowanej utrudniają procesy zapamiętywania, zmniejszają jej motywację oraz zniechęcają do dalszej terapii. Aby wspomóc chorego na amnezję podczas żmudnego i długiego procesu leczenia, czasami podaje się mu również środki przeciwdepresyjne oraz przeciwlękowe.