Amylaza w moczu – kiedy jej poziom powinien wzbudzić niepokój?

Amylaza jest enzymem trawiennym, który naturalnie występuje w moczu, podobnie jak i we krwi. Obniżenie lub wzrost aktywności amylazy może świadczyć o szeregu zmian zachodzących w organizmie. Są wśród nich poważne patologie jak stany zapalne trzustki, ale i mniej groźne – np. zapalenie wyrostka robaczkowego. Nigdy uzyskany wynik nie sugeruje pewnej przyczyny zwiększonej aktywności enzymu. Dlatego każde odchylenie od normy powinno zostać skonsultowane ze specjalistą.

Czym jest amylaza? 

Amylaza jest enzymem trawiennym znanym od niemal dwóch wieków. Za jej produkcję odpowiada kilka organów: 

• gruczoły ślinowe, 
• jelito cienko i dwunastnica, 
• jądra i jajniki, 
• gruczoły mleczne. 

Funkcja amylazy jest nie do przecenienia – odpowiada za rozkładanie wielocukrów (skrobi, glikogenu). Zagłębiając się w meandry wiedzy chemicznej – amylaza hydrolizuje wiązania alfa-4-glikozydowe, doprowadzając do rozbicia związku do postaci cząsteczek maltozy (dwucukru).

Proces trawienia węglowodanów (cukrów) zaczyna się nie w żołądku czy dopiero na odcinku jelita cienkiego, ale już w jamie ustnej. Amylaza jest więc enzymem, który znacząco wspiera proces trawienia wielocukrów już na etapie wstępnej obróbki treści pokarmowej. W jamie ustanej za rozkład wielocukrów do postaci dwucukru odpowiada izoenzym alfa-s. Natomiast po połknięciu pokarmu, gdy znajdzie się on już w żołądku, wydzielany jest przez trzustkę izenzym alfa-p. Wówczas cukry zostają przetworzone do postaci cukrów prostych.

Co ciekawe, zwiększone wydzielanie amylazy zaobserwowano u kobiet ciężarnych. To może tłumaczyć podwyższoną podatność ich zębów na próchnicę – rozłożone przez enzym cukry stanowią doskonałą pożywkę dla bakterii próchniczych.

Kiedy wykonać badanie amylazy w moczu? 

Biorąc pod uwagę wymienione procesy trawienne i udział izoenzymów amylazy w rozkładzie wielocukrów do postaci cukrów prostych, nie dziwi, że enzym ten znajduje się również w krwiobiegu. Jego obecność w moczu to natomiast wynik wydalania amylazy przez organizm (ma małą masę cząsteczkową). Jednak, co należy podkreślić, wydalanie enzymu przez nerki odpowiada zaledwie za 30 proc. jej metabolizmu.

Amylaza jest produkowana przede wszystkim przez gruczoły ślinowe oraz trzustkę. Stąd też analiza stężenia enzymu tak we krwi, jak i w moczu może wiele powiedzieć o kondycji trzustki. Właśnie w tym celu lekarz może zlecić ci wykonanie badania. 

O stanach zapalnych trzustki (czemu towarzyszy podwyższone stężenie amylazy w moczu) świadczyć mogą: 

• nagły i utrzymujący się ból w nadbrzuszu (promieniujący do odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa), 
• napięty i tkliwy brzuch, 
• gorączka, 
• wymioty, 
• tachykardia (częstoskurcz serca), 
• spowolnienie perystaltyki jelit, 
• zasinienie brzucha po bokach (objaw Grey-Turnera), 
• wodobrzusze.

Zapalenie trzustki i wystąpienie powyższych charakterystycznych objawów jest bardziej prawdopodobne, jeśli nadużywasz alkoholu lub zmagasz się z kamicą żółciową idiopatyczną. Są one czynnikiem sprawczym choroby w aż 80 proc. przypadków!

Oznaczenie amylazy w moczu, choć zalecane głównie przy podejrzeniu nieprawidłowości w funkcjonowaniu trzustki, jest pomocne także przy innych nieprawidłowościach. Ponieważ enzym jest też wydzielany przez jelito cienkie i dwunastnicę, przez to oznaczenie amylazy w moczu może zostać zalecone przez lekarza także przy podejrzeniu zmian na tych odcinkach układu pokarmowego (np. owrzodzenia czy zmiany martwicze). 

Jak wykonać badanie amylazy w moczu? 

Oznaczenie stężenie amylazy w moczu zwykle połączone jest z badaniem poziomu enzymu we krwi. Dlaczego? Jak wspominaliśmy – w ślinie występuje izoenzym alfa-s, podczas gdy trzustka wydziela izoenzym alfa-p. Nie jest to bez znaczenie z punktu widzenia diagnostyki. Amylaza wydzielana przez gruczoły ślinowe nie podlega filtracji w kłębuszkach nerkowych. Nie zostanie zatem wykryta w analizie próbki moczu. Tymczasem informacja na temat rodzaju izoenzymy nadmiarowo występującego w badanej próbce może wiele powiedzieć o tym, w którym organie rozwija się niezdiagnozowana jeszcze patologia. 

Aby wykonać badanie amylazy w moczu, konieczne jest dostarczenie do laboratorium próbki z porannej mikcji. Nie obawiaj się kosztów. Cena takiego badania wynosi około 20 zł. Jeśli otrzymasz skierowanie od lekarza mającego zawarty kontakt z NFZ (internisty lub specjalisty), wówczas koszty wykonania analizy zostaną zrefundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. 

Przed pobraniem moczu – umyj dokładnie okolice intymne wodą i szarym mydłem. Osusz skórę, wykorzystując do tego celu czysty ręcznik (najlepiej jednorazowy). Gdy zaczniesz opróżniać pęcherz, nie podstawiaj od razu pojemnika. Próbka powinna zostać pobrana ze środkowego strumienia. Gdy więc zaczniesz oddawać mocz dopiero po spłynięciu pierwszego strumienia z bakteriami, podstaw pojemnik (nie przerywając mikcji) i wypełnij go. Pamiętaj przy tym, aby pojemnik był sterylny. Kupisz go w każdej aptece. 

Bardzo ważne jest, aby jak najszybciej oddać próbkę do analizy laboratoryjnej. Najkorzystniej, abyś natychmiast po pobraniu materiału pojechała do punktu diagnostycznego. W przeciwnym razie w moczu zaczną namnażać się bakterie, co zafałszuje wyniki. 

Co ważne, niekiedy wzrost stężenia amylazy w moczu może być chwilowy. Wówczas lekarz może zalecić wykonanie dobowej zbiórki moczu.[6] Aby ją wykonać, będziesz potrzebować specjalnego pojemnika o objętości około 3 litrów oraz sterylny pojemnik jednorazowy. Pierwszą porcję moczu o poranku oddaj do toalety, a każdą kolejna już do zbiorczego naczynia, przechowywanego przez cały czas w lodówce. Po zakończeniu zbiórki wymieszaj zawartość i odmierz około 50–100 m do sterylnego pojemnika jednorazowe. Zanotuj też godzinę rozpoczęcia i zakończenia zbiórki oraz ilość wydalonego w tym czasie moczu. Informację tę odczytasz dzięki podziałce na zbiorczym naczyniu. Do laboratorium dostarcz wyłącznie małą próbkę oraz zanotowane dane. 

Normy amylazy w moczu 

Przy odczycie wyników weź pod uwagę wartości referencyjne podane przez laboratorium, ponieważ są one oznaczana różnymi metodami. Prawidłowa aktywność amylazy w moczu nie powinna jednak przekraczać 490 U/I i być niższa niż 10 U/I. Możesz się jednak spotkać z odmiennymi wartościami referencyjnymi w zależności od płci. Zwykle wówczas poziom dopuszczalny dla kobiet wynosi 21–447 IU/l, a dla mężczyzn – 21–447 IU/l. Niektóre laboratoria uwzględniają kryterium wieku. W przypadku seniorów aktywność amylazy w moczu nie powinna przekraczać poziomu 160 IU/l. Jak więc widzisz, zawsze odnoś się do wartości referencyjnych wskazanych na wyniku konkretnego laboratorium. Lekarz również będzie brał je pod uwagę, stawiając diagnozę. 

Za wysoka lub za niska amylaza w moczu – i co teraz? 

Podwyższona amylaza nie zawsze musi być powodem do niepokoju i znakiem stanu zapalnego trzustki. O zmianach tego typu świadczy zwykle nagły i bardzo wysoki wzrost aktywności enzymu. Natomiast normy zostają nieznacznie przekroczone m.in. przy: pęknięciu wrzodu żołądka, zapaleniu wyrostka robaczkowego, czy nawet po przedawkowaniu alkoholu.  

Bardzo niski poziom amylazy może natomiast świadczyć m.in. o uszkodzeniu trzustki, wskutek czego nie jest ona w stanie wydzielać enzymu, niewydolności nerek czy mukowiscydozie.

Bibliografia:

1. Ciejak M., Olszewska M. i in., Aktywność amylazy i stężenie białka w ślinie u kobiet ciężarnych, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2007, nr 53, s. 42-45.
2. Czerwionka-Szaflarska M., Brazowski J., Ostre zapalenie trzustki – problem również pediatryczny, Przegląd Gastroenterologiczny 2008, nr 3 (2), s. 112-117.
3. Galas E., Kalinowska H., A-amylazy: struktura i mechanizm działania, Biotechnologia 1996, nr 2 (33), s. 165-177.
4. Ksiądzyna D., Paradowski L., Hiperamylazemia – aspekty praktyczne, Advances in Clinical and Experimental Medicine 2004, vol. 13, nr 5, s. 815-824.
5. Rogowska A., Ostre zapalenie trzustki, Postępy Nauk Medycznych 2014, t. 27, nr 1, s. 17-23.
6. Zakrzewska I., Alfa-amylaza granulocytów człowieka, Diagnostyka Laboratoryjna 1985 r., nr 21, s, 4-5.