Anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny) – objawy i leczenie

Anafilaksja to reakcja alergiczna powstająca w odpowiedzi na alergeny obecne m.in w jadzie owadów, lekach i pożywieniu. Objawy wstrząsu anafilaktycznego są zagrożeniem dla życia, dlatego konieczna jest szybka pomoc medyczna. Kluczowym elementem leczenia jest podanie domięśniowo adrenaliny. Jakie są przyczyny anafilaksji u dorosłych i dzieci i jak rozpoznać jej symptomy? 

Co to jest anafilaksja?

Anafilaksja, nazywana też wstrząsem anafilaktycznym, to wg definicji ostry, zagrażający życiu zespół chorobowy inicjowany przez gwałtowne uwalnianie z komórek tucznych i bazofilów znacznych ilości mediatorów chemicznych, takich jak histamina, leukotrieny, prostaglandyny i czynnik aktywujący płytki (PAF). W wyniku reakcji alergicznej dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, nagłego spadku ciśnienia tętniczego krwi oraz zwężenia dróg oddechowych. Szacuje się, iż wstrząs anafilaktyczny występuje co roku u około 3 proc. osób.

Przyczyny anafilaksji

Reakcję anafilaktyczną mogą wyzwalać następujące czynniki:

• leki: niesteroidowe leki przeciwzapalne (aspiryna, ibuprofen, ketoprofen, naproksen), antybiotyki (penicylina, cefalosporyny) i inne;
• jad owadów błonkoskrzydłych – pszczoły, osy, szerszenia, mrówek;
• pożywienie:  orzeszki ziemne i laskowe, ryby i skorupiaki, cytrusy (u dorosłych), jaja kurze, mleko krowie, orzechy ziemne, orzechy laskowe, ryby, pszenica, soja (u dzieci);
• środki konserwujące i barwniki;
• immunoterapia alergenowa (odczulanie).

Anafilaksja u dzieci najczęściej spowodowana jest zawartymi w pożywieniu alergenami, natomiast u osób dorosłych główną przyczyną są leki oraz użądlenia owadów.

U niektórych osób obserwuje się anafilaksję indukowaną wysiłkiem fizycznym. Powysiłkowa anafilaksja pojawia się po 2-4 godzinach po spożyciu określonych pokarmów (seler, pszenica, skorupiaki, ostrygi i inne) i zainicjowaniu wysiłku fizycznego. Natomiast u osób uczulonych na pyłki roślin może powstać reakcja krzyżowa po zjedzeniu pokarmów (głównie warzyw i owoców). W tym przypadku pojawiają się objawy anafilaksji jamy ustnej – obrzęk i świąd warg, podniebienia i języka oraz chrypka. Zjawisko to określane jest mianem zespołu alergii jamy ustnej (oral allergy syndrome – OAS).

Wstrząs anafilaktyczny – objawy

Charakterystycznymi symptomami poprzedzającymi wstrząs anafilaktyczny są: pokrzywka, chłodna i blada skóra, przyspieszenie bicia serca oraz suchość w ustach.  Ponadto do objawów anafilaksji należą:

• objawy skórne: wzmożona potliwość, nagłe zaczerwienienie, świąd, obrzęk naczynioruchowy;
• objawy ze strony układu oddechowego: przyspieszony oddech, duszność, kaszel, sapanie, chrypka, wyciek z nosa, obrzęk śluzówki nosa;
• objawy ze strony układu krążenia: zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego krwi;
• objawy ze strony układu pokarmowego: bóle brzucha, nudności i wymioty, biegunka;
• objawy ze strony układu nerwowego: zawroty głowy, napad padaczkowy.

Objawy pojawiają się najczęściej w ciągu kilku minut od narażenia na dany czynnik wyzwalający. Jednakże reakcja anafilaktyczna może powstać w przedziale czasowym od kilku sekund do kilku godzin. Wstrząs anafilaktyczny jest bardzo niebezpieczny, ponieważ obrzęk tkanek gardła uniemożliwia oddychanie i może prowadzić nawet do śmierci.

Leczenie wstrząsu anafilaktycznego

Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego wymaga bardzo szybkiej interwencji. Pierwsza pomoc w anafilaksji obejmuje przerwanie narażenia na czynnik (np. poprzez usunięcie żądła z pęcherzem jadowym), który wywołał reakcję, ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (poszkodowany leży na plecach z uniesionymi ku górze nogami), monitorowanie podstawowych parametrów życiowych oraz wezwanie pomocy.

Osoby ze zdiagnozowaną w przeszłości alergią zwykle noszą ze sobą strzykawkę z adrenaliną. Adrenalina w anafilaksji powinna być podana jak najszybciej po wystąpieniu objawów. Najczęściej wstrzykuje się ją w mięsień czworogłowy uda. Ponadto w anafilaksji stosuje się leki przeciwhistaminowe oraz glikokortykosteroidy.

Bibliografia:

1. P. Lachowska-Kotowska, A. Grzywa-Celińska, A. Prystupa, M. Kotowski, i R. Celiński, “Anafilaksja – rozpoznawanie i leczenie w praktyce lekarskiej”, Med. Ogólna i Nauk. o Zdrowiu, vol. 19, no. 2, pp. 99–102, 2013.
2. J. Liebhart, “Anafilaksja”, Klin. Chorób Wewnętrznych Geriatr. i Alergol. UM Wrocław, 2017.
3. R. Kurzawa, “Anafilaksja-nie jedno ma imię”, Alerg. Astma Immunol., vol. 22, no. 2–3, pp. 30–32, 2017.
4. M. Borowa, J. Apanasewicz, K. Krzyżanowski, M. Andryszczyk i E, Milewska, “Wstrząs anafilaktyczny – postępowanie pielęgniarskie w fazach przedszpitalnej i szpitalnej”, Pielęgniarstwo w Stanach Nagłych, vol. 1, 2017.