Androgeny – czym są? Funkcje, badanie, nadmiar

Androgeny to hormony odpowiedzialne głównie za formowanie narządów płciowych. Pełnią one kluczową rolę na wielu płaszczyznach, mają spory wpływ na budowę ciała, rozwój tkanki mięśniowej czy też poziom libido. Występują u obu płci. Co jeszcze warto o nich wiedzieć? Dlaczego są one tak ważne dla organizmu? I jak zmniejszyć ich poziom, gdy jest on za wysoki?

Androgeny – co to?

Co to są androgeny? To grupa hormonów płciowych, takich jak:

• testosteron,
• dihydrotestosteron,
• androstendion,
• dehydroepiandrostendion (DHEA).

Za wytwarzanie androgenów u mężczyzn odpowiedzialne są:

• komórki Leydiga (śródmiąższowe), które zlokalizowane są w męskich gonadach (jądrach),
• część siatkowatą kory nadnerczy,

Za produkcję androgenów u kobiet odpowiedzialne są:

• jajniki,
• część siatkowata kory nadnerczy.

Funkcje androgenów

Funkcje androgenów u mężczyzn

U mężczyzn androgeny wpływają na kształtowanie się narządów płciowych oraz ich rozwój, i to już w życiu płodowym. Są odpowiedzialne również za wytwarzanie wtórnych cech płciowych, a więc za: sylwetkę, proporcje budowy ciała, rozwój tkanki mięśniowej, głos, typ owłosienia, libido itd. Androgeny oddziałują również na to, jak rozkłada się u mężczyzn tkanka tłuszczowa. Wpływają także na spermatogenezę oraz syntezę innych hormonów płciowych.

Funkcje androgenów u kobiet

U kobiet androgeny pełnią rolę prekursorów żeńskich hormonów płciowych, czyli estrogenów (chodzi tu głównie o dihydrotestosteron i androstendion). Inicjują i kontrolują proces dojrzewania płciowego u dziewczynek. Odpowiedzialne są również za libido i popęd seksualny. U dojrzałych kobiet (jak również i mężczyzn), wpływają na płodność.

Ogólne funkcje androgenów

Warto dodać, że androgeny odpowiedzialne są również za ładny wygląd skóry. Odpowiednia ich ilość sprawia, że jest ona zdrowa i gładka. Sprzyjają one produkcji erytrocytów oraz mają dobry wpływ na gospodarkę wapniową organizmu. Za co odpowiedzialne są poszczególne androgeny?

Funkcje poszczególnych androgenów

Androstendion

Androstendion to hormon, który wykazuje się słabym działaniem biologicznym. Ulega on konwersji do testosteronu w tkankach obwodowych. Produkowany jest przede wszystkim w nadnerczach, pod wpływem hormonu ACTH (hormon adrenokortykotropowy), wydzielanego przez przedni płat przysadki mózgowej człowieka.

Testosteron

Testosteron to zdecydowanie najważniejszy androgen, który występuje zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Odpowiada za tzw. „męskie” cechy organizmu.

U płci męskiej wpływa na:

• rozwój gruczołu krokowego, moszny, jąder, pęcherzyków nasiennych, prącia,
• poziom libido,
• przebieg spermatogenezy (czyli produkcji spermy),
• rozkład tkanki tłuszczowej,
• rozwój męskiego typu owłosienia,
• wzrost kości długich (współdziała tu z hormonem wzrostu),
• stymulację i utrzymywanie funkcji seksualnych,
• ustawienie strun głosowych we właściwy sposób,
• zwiększenie wytwarzania czynników krzepnięcia, kwasu sjalowego, lipazy, alfa1 antytrypsyny i haptoglobiny.

U kobiet wpływa natomiast na:

• produkcję niewielkiej ilości jajników,
• wytwarzanie łożyska podczas ciąży,
• metabolizm tkanki kostnej,
• samopoczucie,
• poziom libido.

Dihydrotestosteron

To kolejny ważny hormon płciowy, który determinuje męskie cechy ciała. Wpływa on na:

• formowanie się męskich narządów płciowych u męskich płodów (ma on tu decydującą rolę),
• stan owłosienia u obu płci,
• popęd płciowy,
• prawidłowe funkcjonowanie prostaty.

Warto zaznaczyć, że dihydrotestosteron oddziałuje dużo silniej na receptory androgenowe niż testosteron. To również on odpowiada za większość efektów miejscowych hormonów maskulinizujących. Dihydrotestosteron powstaje z testosteronu w obrębie: wątroby, prostaty, pęcherzyków nasiennych, najądrzy, skóry, mieszków włosowych, mózgu.

Dehydroepiandrostendion (DHEA)

Dehydroepiandrostendion (DHEA) to androgen, który wytwarzany jest z cholesterolu. Posiada on budowę steroidową i produkowany jest w korze nadnerczy, jądrach, układzie nerwowym oraz w niewielkiej ilości w jajnikach. Do dziś trwają badania mające na celu dokładne poznanie jego funkcji i roli w organizmie.

Androgeny – badanie

Kiedy badać androgeny? Najczęściej jest to konieczne w przypadku podejrzeń o:

• guzy jąder,
• hipogonadyzm u mężczyzn,
• zaburzenia miesiączkowania,
• niepłodność,
• nadmierne owłosienie u kobiet,
• guz wirylizujący nadnerczy bądź jajnika,
• zespół niewrażliwości na androgeny.

Innymi słowy, należy zbadać się wtedy, gdy widoczne są objawy podwyższonego poziomu androgenów. Co więcej, warto się poddać badaniom również wówczas, gdy widoczne są objawy obniżonego stężenia androgenów (taka przypadłość występuje jednak rzadziej).

Jak zbadać poziom androgenów? Robi się to zwykle po pobraniu krwi żylnej. Warto pamiętać, że najlepiej takie badania przeprowadza się na czczo, w godzinach porannych. Kobiety powinny się im poddać najpóźniej tydzień przed planowaną miesiączką.

Nadmiar androgenów

Nadmiar androgenów, określany też mianem „hiperandrogenizmu”, może wystąpić zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Dochodzi do niego w wyniku nadmiernej produkcji hormonów w nadnerczach, jądrach lub też jajnikach. Najczęściej na podwyższony poziom androgenów (zwykle testosteronu) wpływa wrodzony przerost nadnerczy. U kobiet przyczyniają się do tego z kolei problemy z jajnikami, a zwłaszcza zespół policystycznych jajników. Czasem nadmiar ten jest efektem menopauzy. Zdarza się, że odpowiedzialne za problem są leki o działaniu androgennym (np. obniżające ciśnienie krwi, przeciwdrgawkowe, sterydy anaboliczne).

Nadmiar androgenów u mężczyzn powoduje:

• nadmierne owłosienie,
• łysienie typu męskiego,
• rozwój mięśni,
• obniżenie tembru głosu.

Główne objawy hiperandroginizmu u kobiet to z kolei:

• trądzik,
• hirsutyzm (występowanie owłosienia na obszarach, w których zwykle się ono nie pojawia),
• łojotokowe zapalenie skóry,
• łysienie typu męskiego,
• niski wzrost,
• przerost łechtaczki,
• niski ton głosu,
• problemy z miesiączkowaniem,
• brak owulacji,
• zaburzenia libido.

Androgeny – jak zmniejszyć ich poziom?

Jak obniżyć poziom testosteronu i innych androgenów? Przede wszystkim:

• wprowadź do jadłospisu cynk – jest on konieczny, jeśli praca hormonów ma przebiegać prawidłowo, a komórki jajowe – odpowiednio się rozwijać,
• ogranicz skoki insuliny – tutaj pomoże ograniczenie węglowodanów i cukrów w diecie, dotyczy to tych zwłaszcza tych kobiet, które cierpią na insulinooporność,
• pamiętaj o aktywności fizycznej – jeśli zastanawiasz się, jak obniżyć poziom androgenów naturalnie, powinnaś regularnie się ruszać i zdecydować się np. na jogę, rower czy nawet częste spacery,
• wyeliminuj stres – w walce o prawidłowy poziom hormonów, zdecydowanie warto unikać sytuacji stresogennych, ponieważ aktywuje się wówczas przysadka, która oddziałuje na nadnercza.

Na samym początku warto jednak poznać przyczynę problemu podczas konsultacji z lekarzem.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278929/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279000/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279028/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2676684/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4810760/