Anemia – rodzaje, przyczyny, objawy i dieta

Anemia, czyli niedokrwistość, to spadek poziomu hemoglobiny oraz erytrocytów, czyli krwinek czerwonych. Anemia skutkuje ograniczeniem transportu tlenu do komórek ciała, co prowadzi do wystąpienia chronicznego zmęczenia oraz zaburzeń w funkcjonowaniu narządów i układów. Najczęściej występuje anemia z niedoboru żelaza, inne postacie niedokrwistości to m. in. anemia sierpowata.

Anemia – co to jest?

Anemia to zaburzenie związane z poziomem krwinek czerwonych oraz hemoglobiny. Krwinki czerwone to jedne z najważniejszych komórek krwi, odpowiedzialnych za transport tlenu z płuc do komórek oraz dwutlenku węgla z komórek do płuc. Za wiązanie tlenu i dwutlenku węgla odpowiada hemoglobina – czerwony barwnik krwi. Białko to składa się z czterech podjednostek zawierających atom żelaza (hem). To właśnie żelazo hemowe odgrywa istotną rolę w procesie syntezy hemoglobiny, a niedobór tego pierwiastka wpływa na zmniejszenie syntezy hemoglobiny.

O anemii mówimy wówczas, gdy poziom hemoglobiny oraz krwinek czerwonych spada poniżej normy. U kobiet anemia diagnozowana jest przy poziomie hemoglobiny poniżej 12 g/ dl, u kobiet w ciąży – poniżej 11 g/ dl, a u mężczyzn – poniżej 13 g/ dl. W zależności od stopnia obniżenia poziomu hemoglobiny wyróżnić można niedokrwistość łagodną, umiarkowaną lub ciężką. Anemia może być także wyrażona jako spadek liczby krwinek czerwonych poniżej normy. Wówczas anemia u kobiet diagnozowana jest przy liczbie erytrocytów poniżej 4 x 10¹²/ l, a u mężczyzn – przy liczbie krwinek czerwonych poniżej 3,8 x 10¹²/ l.

Anemia – przyczyny

Biorąc pod uwagę mechanizmy prowadzące do rozwoju anemii, wyróżnić można:

1. Anemię powstającą w efekcie nadmiernej utraty krwi.
2. Anemię rozwijającą się w efekcie zaburzeń produkcji erytrocytów – tu wyróżnić można anemie niedoborowe (z niedoboru żelaza, anemię megaloblastyczną), a także anemię aplastyczną.
3. Anemię powstałą w konsekwencji skrócenia czasu przeżycia erytrocytów:

• anemia hemolityczna (niedokrwistość autoimmunohemolityczna, hemolityczna choroba noworodków, hemolityczne odczyny poprzetoczeniowe, nocna napadowa hemoglobinuria),
• zaburzenia syntezy hemoglobiny (anemia sierpowatokrwinkowa, talasemia),
• enzymopatie, takie jak niedobór kinazy pirogronianowej,  niedobór dehydrogenazy glukozo – 6 – fosforanowej,
• defekty błony erytrocytów (sferocytoza wrodzona, eliptocytoza wrodzona).

Rodzaje anemii

Jedną z najczęściej występujących niedokrwistości jest anemia z niedoboru żelaza. Wywoływana jest przewlekłymi krwawieniami, nadmiernym zużyciem żelaza (podczas ciąży, karmienia, w okresie dojrzewania), niedostateczną podażą żelaza wraz z pokarmem, nieprawidłowym wchłanianiem żelaza w przewodzie pokarmowym (choroby jelit, wątroby, trzustki, alkoholizm), wadliwym zużyciem żelaza poza układem krwiotwórczym (przewlekłe stany zapalne, nowotwory). Niedobór żelaza to najczęstsza przyczyna anemii u dzieci.

Anemia megaloblastyczna rozwija się w konsekwencji niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego. Najczęściej spotykana niedokrwistością tego typu jest anemia złośliwa (niedokrwistość Addisona i Biermera), polegająca na zaburzeniach wchłaniania witaminy B12, co upośledza pracę szpiku kostnego i prowadzi do zahamowania powstawania krwinek czerwonych.

Anemia aplastyczna jest najcięższym rodzajem anemii. Powoduje ją zatrzymanie wytwarzania krwinek przez szpik kostny. Choroba powstaje na skutek uszkodzenia komórek macierzystych szpiku przez czynniki zewnętrzne (promieniowanie jonizujące, trucizny przemysłowe, środki owadobójcze, niektóre leki i toksyny bakteryjne, niektóre wirusy). Rzadko choroba jest wrodzona. Objawami charakterystycznymi są zmniejszenie liczby białych krwinek i płytek krwi, łatwość zakażeń, łatwo powstające siniaki.

Niedokrwistości hemolityczne spowodowane są nadmiernym i przedwczesnym rozpadem czerwonych krwinek. We krwi pojawia się bilirubina (substancja uwolniona z krwinek), która wywołuje zażółcenie skóry. Leczenie dobiera się do rodzaju niedokrwistości hemolitycznej.

Ostra niedokrwistość pokrwotoczna powstaje na skutek nagłej utraty dużej ilości krwi i jest leczona w warunkach szpitalnych (zatrzymanie krwotoku, przetaczanie krwi). Z kolei przewlekła niedokrwistość pokrwotoczna najczęściej powodowana jest przewlekłymi krwawieniami z przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa żołądka, nowotwory, pasożyty), żylaków odbytu, dróg rodnych (np. nadmierne krwawienia miesiączkowe), a także skazą krwotoczną. Leczenie polega na wyeliminowaniu choroby będącej przyczyną anemii.

Anemia w ciąży

Anemia w ciąży związana jest ze zwiększeniem objętości krwi w organizmie kobiety, a tym samym ze zmniejszeniem procentu czerwonych krwinek. Prowadzić może do niedotlenienia organizmu, a co za tym idzie – również rozwijającego się dziecka. Anemia w ciąży może przynieść negatywne skutki dla przyszłej mamy, jednak czasem odbija się również na zdrowiu dziecka. W każdym trymestrze ciężka anemia, wynikająca z niedoboru żelaza czy o innym podłożu, jest niebezpieczna. W takiej sytuacji kobieta powinna jak najszybciej uzupełnić niedobory pierwiastków i unormować wskaźniki krwi, ponieważ jej stan będzie tylko się pogłębiał. Skutkiem może być nawet poronienie. W pierwszym i drugim trymestrze skutki anemii w ciąży mogą dotyczyć zaburzeń rozwoju płodu, a nawet późniejszych wad wrodzonych. W trzecim trymestrze istnieje zagrożenie przedwczesnego porodu. W przypadku anemii w ciąży skutki mogą być groźne, dlatego należy regularnie sprawdzać stan zdrowia.

Anemia – objawy

Objawy anemii wspólne dla każdego typu niedokrwistości wynikają z niewystarczającego dotlenienia tkanek. Pojawiają się bóle i zawroty głowy, osłabienie, senność, problemy z pamięcią i koncentracją, bladość skóry i błon śluzowych. Osoby dotknięte anemią łatwiej się męczą i mogą odczuwać duszności i kołatanie serca. Anemii z niedoboru żelaza może dodatkowo towarzyszyć łamliwość włosów i paznokci, wypadanie włosów, zajady w kącikach ust, zmiany w śluzówkach jamy ustnej i gardła. W przebiegu anemii megaloblastycznej charakterystyczne jest występowanie objawów neurologicznych – drętwienia kończyn, zaburzeń równowagi, uczucia mrowienia, niezborności ruchowej, zaburzeń mowy. Inne objawy to pieczenie języka, zaburzenia nastroju i halucynacje.

W przebiegu anemii aplastycznej pojawiają się nie tylko objawy niedokrwistości, ale także małopłytkowości (krwawienia z nosa i dziąseł, wybroczyny na skórze) oraz granulocytopenii (skłonność do zakażeń). Objawy te wynikają z zaburzeń powstawania w szpiku nie tylko krwinek czerwonych, ale także płytek krwi i krwinek białych.

Objawy anemii u dziecka obejmują bladość skóry, bóle głowy, zmęczenie, drażliwość, problemy z koncentracją. Dziecko może nie mieć apetytu, może ponadto występować tzw. „pica”, czyli nietypowe zachcianki żywieniowe – dziecko może zjadać kredę, glinę, ziemię.

Leczenie anemii

Odpowiednie postępowanie terapeutyczne powinno być wdrożone u każdej osoby, u której zdiagnozowana zostanie anemia. Jak leczyć anemię? Wiele zależy od przyczyny anemii – w przypadku anemii rozwijającej się w efekcie utraty krwi, konieczne jest zahamowanie krwawienia, konieczne mogą być przetoczenia krwi. Anemia megaloblastyczna leczona jest preparatami zawierającymi witaminę B12 i kwas foliowy, a anemia z niedoboru żelaza – preparatami zawierającymi żelazo. Anemia złośliwa leczona jest domięśniowymi zastrzykami witaminy B12, a w przebiegu anemii sierpowatej można stosować leki zwiększające elastyczność błon erytrocytów. W przypadku anemii aplastycznej konieczny może być przeszczep szpiku kostnego, a w przebiegu anemii hemolitycznej – usuniecie śledziony. Ogromne znaczenie ma także odpowiednio skomponowana dieta.

Anemia – co jeść?

W diecie przy anemii jadłospis powinien obejmować głównie warzywa, nabiał i chude mięso. Szczególnie korzystne będą przykładowo zielone jarzyny, jak szpinak i brokuły, bogate w witaminę C, połączone np. z rybą, makrelą czy łososiem bądź mięsem z piersi indyka, które zawierają dużo witamin z grupy B, a także żelazo. Wynika to z faktu, że witamina C zwiększa wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. W przypadku anemii w diecie buraki także powinny odgrywać istotną rolę, spożywane np. w postaci soku. Witaminę C znajdziemy w owocach, takich jak czarna porzeczka, kiwi czy truskawki oraz cytrusy, a także w czerwonej i zielonej papryce. Witaminy B6 i B12 obecne są w wątróbce, np. wieprzowej, jednak ta pierwsza jest również w bananach, papryce, gruszkach, pomidorach czy groszku. Żelazo także występuje poza produktami mięsnymi, np. w owocach suszonych, orzechach, nasionach czy roślinach strączkowych. Żelazo pochodzenia roślinnego jest jednak przyswajalne w mniejszym stopniu niż żelazo w produktach odzwierzęcych.

Bibliografia:

1. Mariańska B., Fabijańska – Mitek J., Windyga J., Badania laboratoryjne w hematologii; Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2003
2. Dmoszyńska A., Robak T., Podstawy hematologii; Wydawnictwo Czelej, 2003