Anhedonia: jakie są jej objawy i czy da się ją wyleczyć?

Pojęcie anhedonii po raz pierwszy pojawiło się w literaturze medycznej pod koniec XIX w. Początkowo uważano ją za element zaburzeń nastroju i schizofrenii. Dopiero niemal 80 lat później, w latach 70. XX w. powiązano tę patologię z depresją. Czym jest anhedonia i jak ją rozpoznać? Jak wygląda leczenie anhedonii?

Czym jest anhedonia? 

Pojęcie anhedonii pochodzi od greckiego określenia an hedone, czyli „bez przyjemności”. W szerokim ujęciu oznacza zmniejszoną zdolność lub wręcz niemożność odczuwania szczęścia i satysfakcji w obecności bodźców, które do tej pory wywoływały pozytywne reakcje. W systemach wykorzystywanych do klasyfikacji chorób anhedonia jest uznawana za jeden z kluczowych objawów epizodu depresji lub tzw. zespołu somatycznego. Warto jednak wiedzieć, że to także symptom wielu innych zaburzeń, w tym: 

• schizofrenii; 
• zaburzeń lękowych i adaptacyjnych; 
• zaburzeń osobowości; 
• zaburzeń odżywiania na tle psychologicznym (np. bulimii); 
• choroby Parkinsona oraz innych zaburzeń neurologicznych; 
• syndromu odstawiennego występującego u osób korzystających z substancji psychoaktywnych. 

W teorii wyróżnia się kilka rodzajów anhedonii, w tym konsumpcyjną, antycypacyjną, sensoryczną i polekową, jednak w każdym przypadku mechanizm działania jest podobny. Warto zdawać sobie też sprawę z tego, że niekiedy obok anhedonii rozumianej jako stan powiązany z określonym zaburzeniem, wyróżnia się ją jako cechę. Niektóre osoby są genetycznie predestynowane do tego, aby odczuwać zmniejszoną motywację czy przyjemność niezależnie od okoliczności towarzyszących.

Jakie są przyczyny anhedonii? 

Badacze od lat starają się ustalić przyczyny leżące u podłoża anhedonii. Zebrane dowody wydają się potwierdzać, że jej występowanie ma związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem neurobiologii szlaków dopaminergicznych, a dokładniej szlaków mezolimbicznego i mezokortykalnego powiązanych z układem nagrody.  

U pacjentów dotkniętych niemożnością odczuwania przyjemności wykrywane są deficyty dopaminowe oraz w zakresie endogennych opioidów, a także słabsza reakcja struktur mózgowych odpowiedzialnych za odczuwanie pozytywnych emocji w odpowiedzi na konkretne bodźce.  

Niekiedy anhedonia ma związek z przyjmowaniem przez pacjenta leków przeciwdepresyjnych i stanowi ich niepożądane działanie. Innym razem może być przyczyną zaburzeń pracy gruczołów układu endokrynnego. Najczęściej jest jednak związana z zaburzeniami psychicznymi, które zostały wymienione wcześniej.

Jak rozpoznać objawy anhedonii? 

W psychiatrii wyróżnia się dwa rodzaje nagród, pierwszo- i drugorzędowe. Nagrody pierwszorzędowe mają związek z działaniami, które są niezbędne do przetrwania, jak jedzenie lub seks. Nagrody drugorzędowe to np. przyjemność obcowania ze sztuką, pieniądze czy pozycja społeczna. Anhedonia może dotyczyć każdej z tych grup, więc w mniejszym lub większym stopniu będzie wpływała destrukcyjnie na życie pacjenta. 

Niestety jednoznaczne określenie objawów anhedonii jest bardzo trudne, ponieważ – zarówno ilościowo, jak i jakościowo – mogą występować w różnej konfiguracji u poszczególnych osób, nawet jeśli są one dotknięte przez tę samą chorobę, np. depresję. Do typowych objawów anhedonii zalicza się np.: 

• zanik empatii; 
• trudności w odczuwaniu takich emocji jak duma, radość, miłość czy zadowolenie; 
• poczucie, że odczuwane emocje są „obce”, nieprawdziwe; 
• utratę przyjemności z pracy lub związku z partnerem.

Jak wygląda leczenie anhedonii? 

Leczenie anhedonii rozpoczyna się od jej prawidłowego zdiagnozowania. Do wykrycia zaburzeń nastroju wykorzystuje się różnego rodzaju kwestionariusze samoopisowe. Są one skonstruowane w nieco odmienny sposób, więc niekiedy może się pojawić potrzeba wypełnienia kilku z nich. Wymienia się tutaj: 

• Chapman Physical Anhedonia Scale (PAS); 
• Chapman Social Anhedonia Scale (SAS); 
• Dimensional Anhedonia Rating Scale (DARS).  

Inną metodą diagnostyczną są zadania mierzące satysfakcję oraz pożądanie względem nagrody. Leczenie anhedonii zazwyczaj zaczyna się od odpowiednio dobranej psychoterapii, przeważnie w nurcie poznawczo-bahawioralnym lub psychoanalitycznym. Pomocniczo stosuje się leki przeciwdepresyjne. Jeżeli u danej osoby występuje anhedonia polekowa, podawany preparat zmienia się na taki, który zmniejsza ryzyko wystąpienia objawu.

Czy anhedonia jest uleczalna? 

Anhedonię można wyleczyć pod warunkiem, że uda się usunąć przyczynę, która ją wywołuje. Dzięki zaawansowanym lekom przeciwdepresyjnym możliwe jest złagodzenie objawów, a psychoterapia pomaga zrozumieć i zmienić swoje podejście do świata. Znacząca część pracy powinna być jednak wykonana przez samego pacjenta, który musi „przepracować” trawiące go problemy. 

Bibliografia: 

1. Keller J., Young C. B., Kelley E., Prater K., Levitin D. J., Menon V., Trait anhedonia is associated with reduced reactivity and connectivity of mesolimbic and paralimbic reward pathways; Journal of Psychiatric Research 2013, 47(10): 1319-1328. 
2. Siwek M., Anhedonia w zaburzeniach depresyjnych; Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2017, 17 (3), 216-224. 
3. Szczypiński J., Gola M., Anhedonia. Co o niej wiemy i jak ją badać?, Psychiatria 2017, tom 14 nr 2.