Antykoncepcja hormonalna – skuteczna metoda kontroli płodności

Antykoncepcja hormonalna to w Polsce druga – zaraz po prezerwatywach – najpopularniejsza metoda zapobiegania niechcianej ciąży. Polega na stosowaniu preparatów, które wpływają na cykl miesiączkowy i blokują możliwość zapłodnienia. Dowiedz się więcej o antykoncepcji hormonalnej. Jakie metody masz do wyboru?

Rodzaje antykoncepcji hormonalnej

Rodzaje antykoncepcji hormonalnej różnią się składem, dawkami oraz częstotliwością i sposobem podania. Wszystkie zawierają syntetyczne pochodne hormonów, głównie progestagenu lub estrogenu, które:

• hamują owulację,
• zagęszczają śluz szyjkowy, który blokuje ruch plemników,
• zmniejszają grubość wyściółki macicy, co utrudnia zagnieżdżenie się zarodka,
• hamują skurcze jajowodów.

Antykoncepcja hormonalna – tabletki doustne

Skład i rodzaj tabletek antykoncepcyjnych dobiera się indywidualnie pod potrzeby pacjentki. Ich minusem jest konieczność stosowania codziennie o stałej porze, co zwiększa ryzyko błędu. Doustne tabletki antykoncepcyjne mogą być:

• jednoskładnikowe – zawierają wyłącznie progestagen,
• dwuskładnikowe – zawierają progestagen i estrogen.

Krążki dopochwowe

Antykoncepcja hormonalna w postaci krążków dopochwowych ma dosłownie postać elastycznego krążka. Umieszczony w pochwie, uwalnia hormony stopniowo, dzięki czemu utrzymuje we krwi ich stałe stężenie. Jeden krążek aplikuje się na 3 tygodnie, a po wyjęciu pojawia się krwawienie miesiączkowe. Po tygodniu przerwy w pochwie umieszcza się kolejny.

Plastry transdermalne

Plaster antykoncepcyjny przykleja się na ramieniu, biodrze lub w górnej części pleców. Przez tydzień uwalnia on hormony, po czym trzeba go wymienić na nowy. Jeden cykl obejmuje 3 plastry, potem następuje tydzień przerwy, w którym pojawia się krwawienie. Plastry i krążki są obarczone mniejszym ryzykiem błędu niż tabletki, ponieważ aplikuje się je rzadziej.

Zastrzyki domięśniowe

W Polsce dostępny jest tylko jeden zastrzyk antykoncepcyjny. Zawiera on pochodną progesteronu – medroksyprogesteron. Podawany jest przez lekarza raz na 3 miesiące w ramię, biodro lub pośladek. Nie powinno się masować miejsca podania, bo może to zwiększać szybkość wchłaniania hormonu.

Wkładka hormonalna – antykoncepcja wewnątrzmaciczna

Wkładka ma zazwyczaj kształt litery T i zawiera progestagen, który uwalnia się w sposób ciągły w określonej dawce na dobę. Jest zakładana wyłącznie przez lekarza na 3 do 5 lat. Zmniejsza intensywność krwawień miesiączkowych, a czasem nawet całkowicie je hamuje. Redukuje też ból miesiączkowy.

Implanty podskórne

Pod skórę przedramienia lekarz może zaaplikować implant z progestagenem, który uwalnia się powoli i jednostajnie przez 3 lata. Niektóre badania sugerują, że jest skuteczny nawet do 5 lat. W Polsce mamy dostęp do jednego rodzaju implantów, zawierają etonorgestrel. Zarówno implant, jak i wszystkie metody bazujące wyłącznie na progestagenach mogą być stosowane w czasie karmienia piersią.

Skuteczność antykoncepcji hormonalnej

W przypadku antykoncepcji hormonalnej skuteczność określa się przy pomocy tzw. wskaźnika Pearla. Pokazuje on, ile kobiet na 100 zaszło w niechcianą ciążę podczas pierwszego roku stosowania danej metody. Wszystkie rodzaje antykoncepcji hormonalnej wykazują bardzo wysoką skuteczność. Wskaźnik Pearla wynosi dla nich ok. 0-2. Spośród nich najgorzej wypadają tabletki, ponieważ mają największe ryzyko błędu w stosowaniu.

Co obniża skuteczność antykoncepcji hormonalnej?

W pewnych sytuacjach nawet najlepsze preparaty mogą zawieść. Skuteczność antykoncepcji hormonalnej obniżają niektóre leki, np. środki przeciwpadaczkowe, antybiotyki czy ziele dziurawca. Mogą się do tego przyczynić także błędy w aplikacji preparatów antykoncepcyjnych. W takich sytuacjach warto przez tydzień zastosować dodatkowe zabezpieczenie podczas stosunku. Antykoncepcja hormonalna może nie być skuteczna, jeśli:

• pominęłaś tabletkę lub zażywasz je w nieregularnych odstępach,
• plaster odkleił się na dłużej niż 24 godziny,
• wyjęłaś krążek dopochwowy w trakcie cyklu na dłużej niż 3 godziny.

Dodatkowe korzyści antykoncepcji hormonalnej

Głównym celem antykoncepcji hormonalnej jest oczywiście kontrola płodności, jednak to nie jedyne jej zastosowanie. Czasem jest zalecana kobietom, które borykają się z trądzikiem, endometriozą, bolesną i obfitą miesiączką czy zespołem policystycznych jajników. Dodatkowe efekty, jakie można uzyskać dzięki antykoncepcji hormonalnej, to:

• uregulowanie krwawień miesiączkowych,
• zmniejszenie bólu menstruacyjnego,
• złagodzenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego,
• zmniejszenie ryzyka raka jajnika, endometrium i jelita grubego,
• łagodzenie trądziku.

Jakie badania wykonuje się przy antykoncepcji hormonalnej?

Przed rozpoczęciem przyjmowania antykoncepcji hormonalnej ginekolog przeprowadzi z tobą dokładny wywiad, przede wszystkim pod kątem ewentualnych przeciwwskazań. Wykona też badanie ginekologiczne, USG dopochwowe, cytologię i badanie piersi. Powinno się je regularnie powtarzać – cytologię co 3 lata, a pozostałe co roku. O jakich jeszcze badaniach kontrolnych przy antykoncepcji hormonalnej należy pamiętać? Sprawdzaj regularnie:

• morfologię krwi oraz parametry jej krzepliwości,
• ciśnienie tętnicze,
• poziom glukozy we krwi,
• próby wątrobowe,
• lipidogram,
• hormony tarczycy oraz płciowe.

Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej

Do najczęstszych skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej należą wzdęcia, tkliwość piersi i ból głowy. Zdarzają się także:

• wzrost ciśnienia,
• depresja,
• zaburzenia snu,
• wzrost masy ciała,
• nudności i wymioty.

Antykoncepcja hormonalna zwiększa też nieznacznie ryzyko wystąpienia raka piersi i raka szyjki macicy, a także żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej i zakrzepicy żył głębokich. Krwawienie lub brązowe plamienia przy antykoncepcji hormonalnej mogą pojawić się w pierwszych miesiącach jej stosowania i zazwyczaj znikają po kilku cyklach. Czasem mogą pojawić się również po wielu latach kontroli płodności. Jeśli je zauważysz, koniecznie porozmawiaj o tym ze swoim ginekologiem.

Antykoncepcja hormonalna jest dostępna w tak wielu opcjach, że z pewnością uda się dobrać coś dla każdej kobiety. Nie wahaj się zgłaszać lekarzowi wszystkich skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej. Jednym z bardziej uciążliwych jest przyrost masy ciała. Wynika on z działania hormonów, które albo ułatwiają przybieranie tkanki tłuszczowej, albo zatrzymują wodę w organizmie. 

Jak nie przytyć przy antykoncepcji hormonalnej? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Zazwyczaj skuteczne działanie wiąże się ze zmianą stosowanego preparatu, zwłaszcza jeśli waga wzrasta o więcej niż 4,5 kg na rok. Czasem warto więc przetestować kilka metod, zanim znajdzie się tą idealną.

Bibliografia:

1. Balbach M., Rossetti T., Ferreira J., Ghanem L., Ritagliati C., Myers R. W., Levin L. R., On-demand male contraception via acute inhibition of soluble adenylyl cyclase, Nature Communications 2023, 14(1): 637.
2. https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/family-planning/overview-of-contraception [dostęp 04.10.2023].
3. Karowicz-Bilińska A., Nowak-Markwitz E., Oszukowski P., Opala T., Spaczyński M., Wielgoś M., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekologia Polska 2014, 85: 234-239.
4. Tuszyński P. K. (red.), Problemy intymne kobiet. Infekcje, leki bez recepty i antykoncepcja, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.