Antyseptyka – co oznacza pojęcie? Historia i znaczenie antyseptyki w medycynie

Antyseptyka ma swoje korzenie w XIX wieku i stosowana jest z powodzeniem w medycynie po dziś dzień. Gdyby nie środki antyseptyczne, chirurdzy mieliby poważne problemy z wykonywaniem operacji, a ludzie z licznymi infekcjami, a nawet przedwczesnymi zgonami.

Co to jest antyseptyka? Antyseptyka to system medycznych środków, których podjęcie ma na celu zniszczenie mikroorganizmów w obrębie rany, ogniska patologicznego, narządów i tkanek oraz w organizmie pacjenta jako całości, przy użyciu aktywnych substancji chemicznych i czynników biologicznych, a także mechanicznych i fizycznych metod działania. Zapobiega wprowadzaniu patogenów do ran, tkanek, narządów oraz jam ciała pacjenta podczas operacji chirurgicznych, opatrywania ran, endoskopii i innych procedur leczniczych i diagnostycznych.

Środki antyseptyczne

Pochodzenie terminu i opracowanie metod antyseptyki i aseptyki w dużej mierze związane jest z Ludwikiem Pasteurem, który w 1863 roku udowodnił, że procesy fermentacji i rozkładu są związane z rozwojem mikroorganizmów. Przenosząc ideę Pasteura na salę operacyjną, angielski chirurg Joseph Lister dał naukowe uzasadnienie ropienia ran, wyjaśniając ten ówcześnie powszechny problem wnikaniem do ran i rozwojem w nich mikrobów. Antyseptyka polega na m.in. stosowaniu preparatów, które w odpowiednich stężeniach mają niszczący wpływ na większość drobnoustrojów. Zwykle stosuje się je w leczeniu zainfekowanych ran, zmianach w błonie śluzowej oraz w wielu innych przypadkach. Mechanizm działania różnych antyseptyków nie jest taki sam. Może być związany z denaturacją białka, upośledzeniem przepuszczalności błony komórkowej mikroorganizmu, hamowaniem enzymów ważnych dla aktywności życiowej bakterii, grzybów i wirusów.

Aseptyka i antyseptyka a dezynfekcja i sterylizacja

Sterylizacja polega na całkowitym uwolnieniu substancji i obiektów od szkodliwych mikroorganizmów za pomocą metod fizycznych i chemicznych. Dezynfekcja zaś to zestaw metod całkowitego, częściowego lub selektywnego niszczenia potencjalnie patogennych mikroorganizmów na przedmiotach i powierzchniach użytkowych w celu zahamowania przenoszenia chorób zakaźnych. Sterylizacja jest podstawą antyseptyki, najbardziej skutecznej i niezawodnej metody zapobiegania infekcjom poprzez dezynfekcję. Środki i stosowane metody sterylizacji powinny być oceniane pod względem skuteczności w niszczeniu bakterii i ich form przetrwalnikowych, powinny być również bezpieczne dla pacjentów i personelu medycznego i nie mogą wpływać ujemnie na właściwości użytkowe powierzchni i przedmiotów poddawanych sterylizacji

Pomoc w przypadku obrażeń i oparzeń

Aseptyka i antyseptyka są niezbędne w leczeniu wszelkich zadrapań, otarć, ran i oparzeń. Przed zastosowaniem roztworu antyseptycznego na uraz należy dokładnie umyć ręce oraz usunąć pozostałości brudu i ciał obcych z rany. Po leczeniu konieczne jest monitorowanie pacjenta, ponieważ niektóre środki antyseptyczne mogą wywoływać reakcje alergiczne. Na przykład powszechna jest nietolerancja jodu, rzadziej chloru. Jeśli skóra jest znacznie uszkodzona, rana lub oparzenie są głębokie, nie można wlać do niej pierwszego lepszego środka antyseptycznego. Może to prowadzić do oparzeń, dodatkowego uszkodzenia rany, martwicy jej krawędzi i dłuższego gojenia. Nie zaleca się również stosowania antyseptyków bez konsultacji z lekarzem w przypadku ropnych zmian skórnych i innych chorób skóry. Nieodpowiednie stosowanie środków antyseptycznych może zaostrzyć chorobę lub spowolnić powrót do zdrowia. Należy pamiętać, że niektóre środki antyseptyczne wymagają specjalnych warunków przechowywania. Dlatego nie wszystkie będą odpowiednie do skompletowania zestawu pierwszej pomocy w samochodzie lub na czas podróży.

Ochrona przed przeziębieniem

Antyseptyka wraz ze swoimi środkami do profilaktyki i leczenia zapalenia gardła, migdałków, jamy ustnej, opryszczki i przeziębienia jest dostępna w różnych postaciach: od roztworów do płukania przez aerozole do inhalacji po tabletki i pastylki do ssania. W tym przypadku substancje antyseptyczne są często integralnymi składnikami złożonych preparatów, które mogą również obejmować środki eliminujące dyskomfort w gardle: olejki eteryczne, znieczulenia miejscowe, substancje zapachowe. Jednakże zastosowanie niektórych antyseptyków może nieść ze sobą wysokie prawdopodobieństwo reakcji alergicznych i działania drażniącego. Ponadto preparaty zawierające roślinne środki antyseptyczne i olejki eteryczne są przeciwwskazane u pacjentów uczulonych na pyłki. Dlatego należy ostrożnie podchodzić do wyboru środków antyseptycznych. Jeśli mamy skłonność do alergii, lepiej wybrać środki jednoskładnikowe o niskim potencjale uczulającym. W każdej sytuacji klinicznej można wybrać optymalny środek antyseptyczny, biorąc pod uwagę skuteczność i bezpieczeństwo jego stosowania, a także wygodę podawania.