Arachnofobia, strach przed pająkami o podłożu lękowym

Mimo że zaledwie niecały 1 proc. pająków stanowi zagrożenie dla ludzi, arachnofobia to jedno z najczęstszych zaburzeń lękowych – zmaga się z nią około 6 proc. populacji, przy czym 90 proc. z nich to kobiety. Wiąże się ona z irracjonalnym lękiem przed różnymi pajęczakami. Jakie są objawy tej fobii i czy da się ją wyleczyć? 

Czym jest arachnofobia? 

Arachnofobia to ekstremalny strach przed pająkami i innymi pajęczakami (np. kleszczami, roztoczami czy skorpionami). Innymi słowy, to poważne zaburzenie lękowe, wykraczające znacznie poza zwykłą niechęć wobec tych zwierząt. Osoba zmagająca się z problemem doświadcza silnych, niepokojących objawów nawet na samo wyobrażenie – to z kolei w destrukcyjny sposób oddziałuje na jej życie na wielu płaszczyznach. 

Jakie są objawy arachnofobii? 

Pierwsze symptomy lęku przed pająkami odnotowuje się u pacjentów często już w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. Osoba z arachnofobią zaczyna odczuwać niepokój nie tylko na widok żywego pajęczaka, ale również pod wpływem zdjęć czy obrazów, na których jest on zaprezentowany – unika więc kontaktu pośredniego i bezpośredniego. 

Istnieją różne stopnia nasilenia fobii – niektóre osoby, aby nie natykać się na bodźce wywołujące lęk, zmieniają całkowicie sposób życia i pracy. Jest to o tyle istotne, że ryzyko spotkania pająków, które lubią bytować zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynków, jest naprawdę spore. Dlatego ta fobia może przysparzać wielu problemów. Pacjenci z nią doświadczają natrętnych myśli i często mają koszmary. Jeśli obawiają się np. kleszczy, nieustannie kontrolują ciało pod kątem ich obecności. 

Czego tak naprawdę obawiają się osoby z arachnofobią? Z pewnością samego ugryzienia, ale czasem też inwazji pająków. Co więcej, wielu pacjentów boi się samej myśli o nogach pajęczaków oraz ich szybkich i pozbawionych regularności ruchach. Nierzadko przeraża ich możliwość dotknięcia zwierzęcia, które – w ich wyobrażeniu – byłoby w stanie zaatakować i zatruć śmiertelną trucizną. Jeżeli występuje u ciebie lęk przed pająkami, z pewnością wiesz, że jest to nielogiczne, ale nie potrafisz nad tym zapanować. Można wyróżnić takie objawy arachnofobii jak: 

• zaczerwienienie, 
• dreszcze, 
• nadmierna potliwość, 
• potrzeba ucieczki, 
• szybkie bicie serca, 
• mdłości, 
• problemy z oddychaniem, 
• przyspieszone tętno, 
• płacz, 
• rozstrój żołądka, 
• zawroty głowy. 

Jakie są przyczyny lęku przed pająkami? 

Zdaniem psychologów na pojawienie się strachu przed pająkami wpływają nieprzyjemne doświadczenia z ich udziałem. Co więcej, nie można zapomnieć również o uwarunkowaniach genetycznych. Jeżeli wiec u członków twojej rodziny występowały reakcje fobiczne, istnieje zwiększone prawdopodobieństwo, że pojawią się także u ciebie. 

Niektórzy badacze twierdzą, że strach przed pająkami może być również uwarunkowany kulturowo. Widać to na przykładzie większości krajów Afryki, w których istnieje powszechny lęk przed tymi zwierzętami. Inaczej wygląda to jednak np. w Republice Południowej Afryki, gdzie mało kto się ich boi, a wspomniane stworzenia je się na obiad. 

Jeszcze inni są zdania, że lęk przed pająkami ma podłoże ewolucyjne. Dawniej zwierzęta te mogły stanowić zagrożenie dla ludzi, a obawa przed nimi – jak twierdzą niektórzy – była (i jest) przekazywana na kolejne pokolenia. Co więcej, niektórzy pacjenci „uczą się” arachnofobii – widząc, że inni obawiają się pajęczaków, z czasem sami zaczynają się ich bać. Ponadto za fobię mogą odpowiadać straszne filmy z pająkami, np. w roli głównej. 

Jak wygląda leczenie lęku przed pająkami? 

Jak leczyć arachnofobię? Istnieją różne strategie radzenia sobie z nią. Najczęściej wykorzystywana jest jednak terapia ekspozycyjna, którą wykorzystuje się w ramach terapii poznawczo-behawioralnej. Prowadzący ją specjaliści wychodzą z założenia, że aby pokonać strach, trzeba mu wyjść naprzeciw. To pozwala z czasem zmniejszać niepokój w kontakcie z pajęczakami, a co za tym idzie – powoli przejmować kontrolę nad swoim życiem. 

Warto też nauczyć się pewnych technik relaksacyjnych i ćwiczeń oddechowych, które pomogą w styczności z pająkami. Jeśli objawy fobii są bardzo nasilone, dobrze jest zdecydować się na konsultację z psychiatrą – przepisze on najpewniej selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub inhibitory monoaminooksydazy (MAO). 

Test na arachnofobię 

Aby przekonać się, czy omawiany problem dotyczy również i ciebie, możesz wykonać test na arachnofobię – dostępny jest on w internecie. Należy jednak zaznaczyć, że są to w większości przypadków narzędzia tworzone przez amatorów i nie zastąpią one konsultacji z psychoterapeutą. 

Bibliografia: 

1. Granado L. C., Ranvaud R., Peláez J. R., A Spiderless Arachnophobia Therapy: Comparison between Placebo and Treatment Groups and Six-Month Follow-Up Study, Neural Plasticity 2007, 10241. 
2. Hinze J., Röder A., Menzie N., Müller U., Domschke K., Riemenschneider M., Noll-Hussong M., Spider Phobia: Neural Networks Informing Diagnosis and (Virtual/Augmented Reality-Based) Cognitive Behavioral Psychotherapy—A Narrative Review, Frontiers in Psychiatry 2021, 12: 704174. 
3. Landová E., Rádlová S., Pidnebesna A., Tomeček D., Janovcová M., Peléšková S., Sedláčková K., Štolhoferová I., Polák J., Hlinka J., Frynta D., Toward a reliable detection of arachnophobia: subjective, behavioral, and neurophysiological measures of fear response, Frontiers in Psychiatry 2023, 14: 1196785.