Ciągłe zmęczenie – objawy, przyczyny, choroby. Jak je pokonać?

Za oknem szaro, buro i ponuro. Wracasz do domu i… nie chce ci się nic. „To przepracowanie. Minie w końcu” – bagatelizujesz. Tymczasem ciągłe zmęczenie może być sygnałem, że coś jest nie tak. Jak się okazuje, może być objawem niedoborów pierwiastków w organizmie, ale też różnych chorób.

Ciągłe zmęczenie – powszechny problem

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego co piąty Polak jest zmęczony, a co dziesiąty czuje się wyczerpany. Większość z nas nie zgłasza się  – na skutek ciągłego zmęczenia – od razu do lekarza. Kto z tyloma obowiązkami i żyjąc w takim tempie, nie byłby zmęczony? Zresztą, jak zmierzyć ciągłe zmęczenie? Czy to, że potrzebujesz więcej snu niż zwykle albo po raz kolejny nie masz siły iść na trening, który zwykle sprawia ci radość, już powinno niepokoić?

Trzeba zacząć od tego, że problem ciągłego zmęczenia jest powszechny. Jak wynika z raportu międzynarodowej firmy badawczej YouGov, zaledwie jedna na siedem osób czuje się wypoczęta każdego dnia zaraz po przebudzeniu. Wielu z nas, niezależnie od tego, ile godzin poświęca na sen, odczuwa zmęczenie i brak energii od samego rana nawet kilka razy w tygodniu. Eksperci zauważają, że coraz większa grupa bardzo młodych ludzi, nastolatków, notorycznie chodzi zaspana w ciągu dnia. Dlaczego więc jesteś zmęczona lub zmęczony? Przyczyny tego zjawiska mogą być różne ‒ mniej groźne, którym możemy szybko zaradzić, ale i poważne, wymagające długiego leczenia.

Ciągłe zmęczenie a zbyt krótki sen

Nasze zmęczenie i senność mogą mieć związek bezpośrednio ze snem, jego długością oraz jakością. Młodzież śpi dzisiaj mniej niż kiedykolwiek w historii – alarmuje portal brytyjskiej publicznej ochrony zdrowia, National Health Service (NHS). To niepokojące, że coraz więcej ankietowanych odczuwa nadmierną senność i zmęczenie, dlatego że naukowcy dostrzegają związek między zaburzeniami snu a wypadkami, otyłością, a nawet chorobami serca i naczyń.

Odczuwalne przez nas przewlekłe zmęczenie ma duży związek z liczbą przespanych w nocy godzin. Albo raczej nieprzespanych. Raport YouGov dowodzi, że 54 proc. osób przeznaczających na sen mniej niż 6 godzin czuje senność i zmęczenie prawie każdego dnia w tygodniu. W przypadku ankietowanych śpiących 7‒8 godzin już tylko 27 proc. odczuwa częsty brak energii. A w grupie prawdziwych śpiochów ‒ ponad 9 godzin na dobę ‒ jedynie 20 proc. ma takie odczucie.

Zmiany fizjologiczne, presja społeczna, częste używanie smartfonów i komputerów, zwłaszcza w łóżku, prowadzi do późnego zasypiania i wahań nastrojów – dodają eksperci NHS. A przecież jakość naszego snu i jego długość jest podyktowana oddziaływaniem światła i hormonów, i naturalnie należałoby się do tego dostosować. ‒ Problem w tym, że społeczeństwo się zmienia – mówi prof. Paul Gringras, konsultant ds. pediatrii w Wielkiej Brytanii. – Sztuczne światło z tabletów, telefonów, komputerów powoduje zahamowanie produkcji melatoniny, a przez to – problemy ze snem.

Gringras ostrzega przed tzw. zespołem opóźnionej fazy snu (ang. DSPS), czyli zaburzeniem powstającym w wyniku braku zgodności między wewnętrznym zegarem biologicznym a rytmem chodzenia spać, narzuconym przez chociażby korzystanie do późna z telefonów komórkowych. Typowe pory spania dla osoby DSPS to godziny: 2.00‒4.00 w nocy i 10.00‒14.00 w dzień. Na szczęście zaburzenie można leczyć.

Mimo wszystko spora grupa osób, bo 45 proc., nawet po normalnym śnie trwającym co najmniej 7 godzin, mówi, że jest zmęczona od 1 do 3 dni w tygodniu. Zatem niemal każdy z nas przynajmniej raz na tydzień jest totalnie nie do życia, nawet po dobrze przespanej nocy! Wówczas należy szukać przyczyny gdzieś indziej.

Chroniczne zmęczenie – choroby

Istnieje wiele chorób, których głównym lub jednym z podstawowych objawów jest ciągłe zmęczenie i osłabienie. Każde z tych schorzeń ma inne objawy poza zmęczeniem, które pozwalają wpaść na właściwy trop w diagnozie. Poznaj podstawowe informacje o kilku z nich – być może ze swoim zmęczeniem powinnaś jednak wybrać się do lekarza.

Zespół chronicznego zmęczenia (CFS)

Nic ważnego nie zmieniło się w twoim życiu, ale od dłuższego czasu (np. od pół roku) czujesz obezwładniające zmęczenie, które wpływa na twoją koncentrację i utrudnia codzienne funkcjonowanie? Pora się tym zainteresować, bo twój organizm zdecydowanie chce ci coś przekazać. Być może twoim problemem jest zespół przewlekłego zmęczenia, określany również mianem „zespołu chronicznego zmęczenia” czy też potocznym terminem „syndromu chronicznego zmęczenia”. Charakterystyczne w nim jest to, że objawy zmęczenia nasilają się nawet po niewielkim wysiłku fizycznym lub umysłowym.

Mówi się, że zespół chronicznego zmęczenia powoduje zmniejszenie aktywności ruchowej w ciągu dnia nawet o ponad 50 proc. U chorych mogą się pojawić różne dodatkowe objawy tej choroby. U niektórych występują stany podgorączkowe, u innych – przewlekłe zapalenie zatok, bóle mięśni, jeszcze u innych – nocne pocenie się i kołatanie serca.

Często pacjenci z CFS mówią o objawach związanych z zespołem jelita wrażliwego. I to by się zgadzało – naukowcy z Uniwersytetu Cornella odkryli, że u ludzi z zespołem chronicznego zmęczenia flora jelitowa jest uboższa niż u zdrowych. Zwykle idzie to w parze z podwyższonym stanem zapalnym organizmu.

Choroby tarczycy

Ciągłe zmęczenie i senność u mężczyzn i kobiet to jeden z podstawowych objawów niedoczynności tarczycy – często zauważany jest jako pierwszy. Tarczyca, choć mała i niepozorna, odgrywa bardzo ważne role w organizmie. Ten gruczoł w kształcie motyla, znajdujący się u nasady szyi, reguluje poziom energii, wspomaga procesy przemiany materii, wpływa na odporność. Problemy z tarczycą są powszechne – szacuje się, że choruje na nią 300 milionów ludzi na świecie. Według danych British Thyroid Association niedoczynność tarczycy 10 razy częściej dotyka kobiety niż mężczyzn.

Tycie i zmęczenie są podstawowymi objawami, które mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy. Jednak mogą towarzyszyć także komuś, kto prowadzi niezdrowy tryb życia lub przechodzi przez trudny okres. Dlatego często zdarza się, że są bagatelizowane. Jeśli poza uczuciem zmęczenia obserwujesz u siebie przybieranie na wadze, brak sił i senność, to może oznaczać problemy z tarczycą. Kolejnymi charakterystycznymi objawami niedoczynności są: wypadanie włosów, problemy z cerą, opuchlizna na twarzy, zaparcia, marznięcie. Część z tych symptomów brzmi dla ciebie znajomo? Jeśli tak, lepiej się skonsultować z endokrynologiem.

Niedoczynność kory nadnerczy

To o wiele rzadziej występujące schorzenie niż niedoczynność tarczycy, ale drugie w kolejności zaburzenie endokrynologiczne, o którym pewnie pomyśli lekarz, gdy pacjent będzie skarżył się na uporczywe zmęczenie. Choroba pojawia się wtedy, gdy nadnercza nie pracują tak, jak powinny i nie produkują odpowiedniej ilości kortyzolu. Jest to o tyle istotne, że kortyzol bierze udział w wielu reakcjach, kontroluje ciśnienie tętnicze oraz reguluje stężenie glukozy we krwi.

Poza zmęczeniem, do objawów niedoczynności kory nadnerczy zalicza się: zawroty głowy, utratę masy ciała, bóle brzucha, nudności, biegunkę, zmianę koloru skóry (ciemnienie lub jaśnienie). Lepiej ich nie lekceważyć. Niedoczynność kory nadnerczy to poważna choroba, wymagająca leczenia.

Anemia

Zmęczenie, senność, osłabienie, brak energii… Ich przyczyną być również anemia, która dotyczy nawet 30 procent ludzi na całym świecie. Choroba występuje wtedy, gdy zbyt mała liczba czerwonych krwinek występuje we krwi albo ich zdolności do transportowania tlenu są niewystarczające dla organizmu. Anemia diagnozowana jest na podstawie badania krwi i trzech parametrów: hemoglobiny, hematokrytu oraz erytrocytów. Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii, ale wywołać ją mogą także: przewlekłe tany zapalne, niedobór kwasu foliowego oraz witamin B12 i A.

Okazuje się, że anemia nie jest wcale łatwa do wykrycia. Wbrew powszechnym opiniom, osoba z tą chorobą nie musi być blada. Na pewno wśród najczęstszych dolegliwości niedokrwistości są zmęczenie i osłabienie, ale też zawroty i bóle głowy, duszność, zaparcia, biegunki. Istnieje wiele rodzajów anemii, ale wszystkie łączą się z uczuciem zmęczenia. Najlepiej raz do roku robić morfologię – to najprostsza i najbardziej skuteczna metoda sprawdzenia, czy wszystko jest w porządku.

Cukrzyca

Na początek kilka druzgocących statystyk – prawie 3 miliony Polaków jest chorych na cukrzycę, z czego około pół miliona nie wie, że ją ma. Według Światowej Organizacji Zdrowia aktualna liczba diabetyków na świecie przekracza 422 miliony. Dlatego też warto o tym mówić.

Cukrzyca polega na zaburzeniu metabolizmu węglowodanów w organizmie. Jakie daje objawy? Subtelne, dlatego można ich nie łączyć z tą chorobą, jak również pomylić z inną. Suchość w ustach i wzmożone pragnienie to prawdopodobne pierwsze oznaki cukrzycy. Zwykle dochodzi do tego chudnięcie. Ale jeśli mamy do czynienia z cukrzycą typu 2, to potrafi ona długo rozwijać się bez objawów, wywołując u chorego jedynie ciągłą senność i zmęczenie.

Bezdech senny

Pełna nazwa tej choroby to obturacyjny bezdech senny (OBS), czyli wielokrotne zatrzymanie oddechu lub jego spłycenie w trakcie snu. Mało osób o tym wie, ale bezdechy występują u większości zdrowych ludzi. Zwykle jednak trwają one kilka lub kilkanaście sekund. Aby przerwę w oddychaniu uznać za epizod bezdechu, musi trwać ona dłużej niż 10 sekund. I znowu, wśród podstawowych objawów choroby pojawia się uczucie zmęczenia, ponieważ powtarzające się przebudzenia, związane z bezdechem sennym, uniemożliwiają normalny, regenerujący sen.

Naukowcy z Mayo Clinic ostrzegają, że ludzie z bezdechem sennym często doświadczają takiego zmęczenia, że poza problemami z koncentracją może im się zdarzyć zasnąć podczas pracy, w trakcie oglądania telewizji lub nawet podczas kierowania samochodem.

Autorzy pracy opublikowanej na łamach „Journal of Clinical Sleep Medicine” postanowili zbadać, czy osoby z obturacyjnym bezdechem sennym są zagrożeniem na drodze. Z ich analiz wynikło, że owszem. – Nieleczony bezdech senny odgrywa znaczącą rolę w wypadkach samochodowych – uważają autorzy analizy.

Depresja

Jeśli zauważasz u siebie zmęczenie psychiczne, przyczyną może być depresja. Bardzo często jednym z jej objawów jest również bezsenność. Tego typu symptomy mogą pojawić się u osób niemal w każdym wieku. Co więcej, jak twierdzi Światowa Organizacja Zdrowia, depresja ma stać się do 2030 roku najpopularniejszą chorobą na świecie. Nie można bagatelizować jej objawów i, w razie ich zauważenia, należy się udać do psychologa oraz psychiatry, który przepisze odpowiednie leki.

Ciągłe zmęczenie a niedobór pierwiastków i wody

Jeśli stan ciągłego zmęczenia zdarza się częściej, a śpimy regularnie w normalnych godzinach, możliwe jest, że wyczerpaliśmy magazyny ważnych minerałów. Znalezienie przyczyny jest ważne, bo niewyrównane niedobory mogą prowadzić do różnych schorzeń i być przyczyną wyżej opisanego zespołu przewlekłego zmęczenia. ‒ Zdarza się, że odsyłam pacjentów, aby wykonali podstawowe badania – mówi dr Skalski w rozmowie z HelloZdrowie. – By sprawdzili poziom elektrolitów i minerałów, zrobili morfologię, i wtedy wychodzi przyczyna zmęczenia. Miałem na przykład pacjentkę, która przyszła z objawami przypominającymi zaburzenia nerwicowe i depresyjne. Po zrobieniu podstawowych badań okazało się, że miała ogromną niedokrwistość spowodowaną niedoborami żelaza. Podobne objawy widzę przy niedoborach magnezu. Jako psychiatra nie mam u siebie takiego rozpoznania jak zespół przewlekłego zmęczenia. Ale dobry lekarz rodzinny czy internista może taką diagnozę postawić – dodaje.

Warto przyjrzeć się także temu, czy wypijamy wystarczającą ilość płynów w ciągu dnia. Nawet u co piątego pacjenta, który mówi: „jestem ciągle zmęczony”, przyczyną może być niewystarczające nawodnienie – wykazał raport organizacji Natural Hydration Council. Głównym objawem odwodnienia jest właśnie senność. Według specjalistów kobiety powinny wypijać przynajmniej 8 szklanek płynów dziennie, a mężczyźni ‒ 10. Wiele wskazuje na to, że tylko niewielka część z nas  trzyma się tych zaleceń.

Ale to i tak najmniejszy problem. Pewne straty można nadrobić: uzupełnić magnez, żelazo, płyny. Gorzej, jeśli przyczyna jest poważniejsza.

Kawa a ciągłe zmęczenie

Kawa kojarzy się wszystkim z substancją pobudzającą, a nie odbierającą energię. Nie da się ukryć, że wypicie jednej lub dwóch filiżanek kawy wpływa na organizm pobudzająco i przyspiesza metabolizm. Czarny napój poprawia też koncentrację i dzięki niemu lepiej i szybciej myślimy. Jednakże okazuje się, że zbyt duża ilość kawy może prowadzić do uczucia ciągłego zmęczenia i senności. Kofeina zawarta w kawie blokuje receptory dla adenozyny w mózgu, która jest przekaźnikiem informującym mózg o zmęczeniu. Jeśli liczba filiżanek kawy, a zatem kofeiny, będzie zbyt duża, to stale produkowana adenozyna nie będzie mogła dołączyć się do swoistych receptorów. Obniża się przy tym ilość uwalnianych neurotransmiterów pobudzających, co powoduje uczucie zmęczenia oraz senności.

Ciągłe zmęczenie i senność a badania

Jeśli zastanawiasz się, jak pokonać zmęczenie, zacznij od wykonania badań. Przy ciągłym braku energii kluczowe jest:

• sprawdzenie ciśnienia krwi,
• zbadanie stężenia cukru,
• zbadanie hormonów tarczycy.

O istnieniu nowotworu, zakażeń bakteryjnych czy innych infekcji może świadczyć wysoki poziom białka CRP. Takie badanie, jak wszystkie testy kontrolne, powinien zlecić lekarz rodzinny, możemy je też wykonać na własną rękę. No i oczywiście – w przypadku kobiet ‒ nie zaszkodzi w niektórych przypadkach wykonać test ciążowy. Pierwsze tygodnie ciąży nierozłącznie wiążą się z sennością i objawami zmęczenia.

Co na zmęczenie i brak energii?

Jeśli uczucie ciągłego zmęczenia jest wynikiem poważnych chorób sercowo-naczyniowych, immunologicznych czy nerek, koniecznie jest podjęcie leczenia farmakologicznego. Jednakże w większości przypadków zbyt częstych epizodów senności można uniknąć. Oto kilka zasad.

• Jakie witaminy na zmęczenie będą najlepsze? Przede wszystkim witamina C, B6 i B12. Warto przyjmować je regularnie.
• Przed położeniem się spać należy porządnie wywietrzyć sypialnię i wyłączyć kaloryfery.
• Przed snem nie zaleca się oglądania filmów, przeglądania czegokolwiek na komputerze oraz smartfonie. Światło niebieskie emitowane przez ekrany zaburza produkcję hormonu snu, przez co trudniej jest zasnąć.
• Nie zaleca się przyjmowania pokarmów na 2 godziny przed snem.
• Dieta powinna być oparta na lekkich i regularnych posiłkach, spożywanych w małych porcjach.
• Dobrą metodą, pomagającą rozładowywać stres, jest wysiłek fizyczny (siłownia, bieganie, joga).
• Aby przejąć kontrolę nad stresem, można rozpocząć naukę medytacji i odpowiedniego oddychania.

Jeśli nie uda się określić przyczyny ciągłego zmęczenia, receptą pozostaje skoncentrowanie się na codziennym wysiłku fizycznym (np. 30‒45 minut szybkiego marszu), pełnowartościowych posiłkach, a także regularnym śnie (7‒8 godzin). Zresztą, powinien się tego trzymać każdy z nas.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK326/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC181235/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2662098/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5072300/