Wysoki cholesterol – jakie są przyczyny i objawy? Jak go obniżyć?

Wysoki cholesterol (inaczej hipercholesterolemia) ma ponad połowa Polaków. Przyczyna może leżeć w źle zbilansowanej diecie, nieprawidłowej masie ciała oraz niskiej aktywności fizycznej. Jakie są objawy wysokiego cholesterolu i jak obniżyć cholesterol?

Czym jest cholesterol?

Cholesterol to lipid wytwarzany w wątrobie, a częściowo dostarczany wraz z jedzeniem. Pełni ważną funkcję w naszym organizmie, służy do budowy błon komórkowych. To dzięki niemu syntetyzowana jest ze słońca witamina D3. Cholesterol przyczynia się też do produkcji niektórych hormonów, wspomaga trawienie tłuszczów. Jednak jego nieodpowiedni poziom może okazać się niebezpieczny – przyczynia się do powstawania miażdżycy i może prowadzić do choroby wieńcowej lub udaru mózgu.

Należy regularnie kontrolować profil lipidowy, czyli sprawdzać poziom triglicerydów oraz dwie frakcje cholesterolu – HDL i LDL. Ten drugi potocznie nazywany jest złym cholesterolem. To jego gęstsza odmiana. Łącząc się z innymi substancjami, odkłada się w ścianach tętnic, tworząc blaszki miażdżycowe. Frakcja HDL – oczyszcza tętnice ze złego cholesterolu i eksportuje go do wątroby, gdzie jest przetwarzany na kwasy żółciowe.

Jakie są normy cholesterolu?

Nie ma powodów do niepokoju, gdy cholesterol utrzymuje się na odpowiednim poziomie. Do właściwego funkcjonowania wszystkich organów wystarczy go tyle, ile organizm sam wytwarza. Stanowi to 80 proc. ogółu cholesterolu w organizmie. Pozostałe 20 proc. dostarczamy z pożywieniem. I to właśnie cholesterol z pożywienia zawyża poziom całkowitego cholesterolu we krwi.

Norma cholesterolu całkowitego (TC – ang. total cholesterol) we krwi wynosi poniżej 200 mg/dl 5,2 mmol/l). Poziom podwyższony cholesterolu to 200–250 mg/dl (5,1–6,5 mmol/l). O poziomie znacznie podwyższonym mówimy, gdy jego wartość przekracza 250 mg/dl (>6,5 mmol/l). Jest to norma ogólna. Natomiast poszczególne wartości docelowe ustali lekarz na podstawie wywiadu i oceny indywidualnego ryzyka sercowo-naczyniowego. W celu właściwego zdiagnozowania problemu ważne jest określenie poziomu poszczególnych frakcji cholesterolu, czyli stosunku LDL („złego cholesterolu”) do HDL („dobrego cholesterolu”) i trójglicerydów.

Poziom cholesterolu we krwi powinniśmy sprawdzać co roku podczas rutynowego badania krwi. Jeżeli znajdujemy się w grupie ryzyka, badanie powtarzamy częściej – w zależności od decyzji lekarza. Jest ono właściwie bezbolesne, a do tego szybkie – wystarczy pobranie krwi z żyły.

Jakie są wskazania do badania cholesterolu i jak się do niego przygotować?

Analiza wyników badania poziomu cholesterolu we krwi, frakcji cholesterolu LDL i HDL oraz poziomu triglicerydów to inaczej lipidogram.

Badanie nie wymaga szczególnego przygotowania, wręcz przeciwnie – ważne, żeby nie zmieniać diety na kilka dni przed badaniem, jeśli chce się uzyskać wiarygodny wynik. Dietę należy wprowadzić po wykonaniu badań podstawowych.

Inaczej wygląda sytuacja, kiedy chcemy skontrolować skuteczność stosowanej diety lub dieta stosowana jest przez dłuższy okres. Wtedy wykonujemy badanie bez względu na stosowaną dietę. Do laboratorium należy zgłosić się na czczo, po 12-14 godzinach od ostatniego posiłku – czyli najwygodniej rano.

Wysoki cholesterol – przyczyny

Nieodpowiednia dieta i brak aktywności fizycznej

Co powoduje wysoki cholesterol? Często zbyt wysoki cholesterol wiąże się z dietą i sposobem odżywiania. Złe nawyki żywieniowe przyczyniają się do pogorszenia stanu zdrowia i samopoczucia. Na podwyższenie poziomu cholesterolu duży wpływ ma też brak ruchu.

Nieodpowiednia waga

Nadwaga może zwiększyć stężenie triglicerydów i zmniejszyć poziom HDL, czyli „dobrego cholesterolu”. Wyższy poziom „dobrego” cholesterolu przekłada się nie tylko na zdrowie, ale pomaga zachować jasność umysłu i zwiększyć koncentrację. Badania potwierdzają, że zrzucenie nawet małej liczby zbędnych kilogramów może obniżyć poziom LDL.

Płeć i wiek

Badania pokazują, że po trzydziestym roku życia poziom cholesterolu wzrasta w sposób naturalny. Płeć również ma znaczenie. U kobiet przed menopauzą poziom zwykle jest niższy niż u mężczyzny w tym samym wieku. Jednak po menopauzie poziom LDL ma tendencję do rośnięcia. Ponadto u mężczyzn największe kłopoty zaczynają się po pięćdziesiątym roku życia.

Wątroba a cholesterol

Jednym z bardzo ważnych zadań, jakie pełni wątroba w organizmie ludzkim jest oczyszczanie go z toksycznych związków przemiany materii za sprawą wytwarzanych przez nią enzymów trawiennych. Jednak organ jest również odpowiedzialny za produkcję cholesterolu. Pytacie, od czego macie wysoki cholesterol? Przede wszystkim zdarza się to przy chorobach wątroby, które przyczyniają się do zaburzeń w regulacji wytwarzania cholesterolu. Ten ostatni zawsze jest produkowany w ilości potrzebnej organizmowi w danym momencie.

Jakie są skutki wysokiego cholesterolu?

Zbyt wysoki cholesterol całkowity oraz zbyt duże stężenie frakcji LDL w surowicy krwi podnosi ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Nadmiar lipoprotein LDL odkłada się w ścianach naczyń, tworząc blaszki miażdżycowe. Miażdżyca może natomiast powodować chorobę niedokrwienną serca prowadzącą m.in. do:

• zawału mięśnia sercowego,
• udaru mózgu,
• tętniaka aorty brzusznej,
• niedokrwienia kończyn dolnych,
• chromania przestankowego.

Objawy wysokiego cholesterolu

Wysoki cholesterol nie daje często żadnych objawów. Bywa tak, że niepojące sygnały pojawiają się dopiero, gdy nagromadzi się go dopiero bardzo dużo i zaczynamy chorować na różne schorzenia.

Jednym z pierwszych objawów podwyższonego cholesterolu może być dotkliwy ból w nogach lub dyskomfort. Jest to spowodowane nieprawidłowym przepływem krwi wywołanym przez zapchane tętnice. Innym sygnałem mogą być skurcze łydek, które zazwyczaj zdarzają się podczas snu.

Ponadto zmiany możemy zaobserwować w wyglądzie stóp. Jednym z niepokojących sygnałów może być błyszcząca i naciągnięta skóra. Ważny jest też kolor nóg. Przy problemach z cholesterolem są one blade. To również jest spowodowane złym ukrwieniem tej części ciała. Przy zbyt wysokim cholesterolu możemy też czuć, że nasze nogi są słabe i zmęczone.

Objawami wysokiego cholesterolu może być również tworzenie się guzków na ścięgnach nadgarstków i ścięgnie Achillesa z powodu odkładania się cholesterolu w skórze.

Konsekwencją wysokiego cholesterolu może być choroba wieńcowa. Wtedy pojawiają się charakterystyczne objawy, czyli ból w klatce piersiowej, powodujący wrażenie ucisku, gniecenia w klatce piersiowej. Pacjenci odczuwają ból jako piekący i rozrywający. Ucisk ten zlokalizowany jest za mostkiem i może promieniować do szyi, żuchwy, nadbrzusza lub ramion. Ból pojawia się w czasie stresu, posiłku lub pod wpływem zimnego powietrza, a także w czasie wysiłku.

Jak obniżyć cholesterol?

Zadbaj o dietę

Warto zadbać przede wszystkim o to, co jemy. Podstawą dobrej diety jest ograniczenie tłuszczów zwierzęcych, bo to głównie one powodują podniesienie poziomu cholesterolu we krwi. Zamiast tłustego mięsa i wędlin wybieraj produkty drobiowe bez skórki. Unikaj smalcu, masła, śmietany, pełnotłustego mleka i jego przetworów. Warto zrezygnować też z niezdrowych przekąsek, bogatych w tłuszcze trans, które są dodatkowo dosładzane. Są to gotowe ciasta, ciasteczka, słone przekąski. Wszelkie gotowe dania także wspomagają złą frakcję cholesterolową.

Nasza dieta powinna być bogata w warzywa i owoce, a także zdrowe tłuszcze: olej lniany, orzechy, awokado, oliwę z oliwek, olej z wiesiołka. Warto jeść owsiankę – zawiera rozpuszczalny błonnik, który pozwala poprawić stan naszego zdrowia, gdy pojawia się za wysoki cholesterol. Błonnik rozpuszczalny znajduje się również w fasoli, grochu, soczewicy, orzechach, brązowym ryżu i owocach.

Długie lata przestrzegano nas, żeby jaja jeść najwyżej 2–3 tygodniowo. Według prac opublikowanych w czasopiśmie „Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care”,  spożywanie jaj nie ma widocznego wpływu na poziom cholesterolu we krwi u 70 procent populacji. Kilka lat temu okazało się również, że cholesterol zawarty w jajkach nie jest główną przyczyną miażdżycy.

Ruszaj się!

Regularna aktywność fizyczna jest dobrym sposobem na obniżenie poziomu cholesterolu. Ruch pobudza w organizmie enzymy, które pomagają przenieść LDL z krwi i ścian naczyń krwionośnych do wątroby. Tam cholesterol jest przekształcany w żółć. Im więcej ćwiczysz, tym łatwiej twojemu organizmowi wydalić LDL. Badania przeprowadzone przez naukowców z Duke University Medical Center dowodzą, że intensywne ćwiczenia lepiej wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu.

Rzuć palenie

W badaniach przeprowadzonych przez dr. Adama D. Gepnera i dr Heather M. Johnson z University of Wisconsin-Madison dowiedziono, że rzucenie palenia zwiększa stężenie HDL. Palenie obniża stężenie enzymu syntetyzowanego przez wątrobę, który odpowiada za wzrost cząsteczek HDL.

Działaj szybko

Jeśli w miarę szybko odkryjesz, że twój cholesterol szaleje, może obędzie się bez przyjmowania leków. Zwykle na początkowym etapie wystarcza zmiana trybu życia (dieta i ruch). Rób więc badania kontrolne, nie unikaj lekarzy, naucz się chodzić do internisty raz do roku, nawet jeśli nie chorujesz. Zleci ci podstawowe badania. Jeśli cierpisz na cukrzycę lub masz chorą tarczycę, możesz mieć skłonność do podwyższonego cholesterolu. Wtedy tym bardziej trzeba to monitorować i działać. Również te osoby, które mają kłopoty z układem krążenia, powinny regularnie badać krew.

Jak wygląda leczenie wysokiego cholesterolu?

Jeśli dieta, ruch i zdrowy styl życia nie pomagają na wysoki cholesterol, konieczne jest wsparcie farmakologiczne. U takich osób konieczne jest leczenie pod kontrolą lekarza.

Jak działają leki na wysoki cholesterol? Takie preparaty hamują aktywność enzymów potrzebnych do produkcji cholesterolu. To dzięki nim utrzymuje się on na właściwym poziomie. Jednak warto pamiętać, że raz podany lek trzeba będzie zażywać do końca życia. Jeśli przerwiemy kurację, podwyższony cholesterol znów się pojawi. A wtedy problem może być o wiele większy.

Jednak warto pamiętać o tym, że dobre leczenie farmakologiczne musi być połączone z dietą, aktywnością fizyczną i zdrowym stylem życia.

Źródła:

1. F. Kokot, Badania laboratoryjne, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012
2. R. Caquet, 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać. Jak interpretować, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
3. K. Janicki, Domowy poradnik medyczny, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2011