Brakuje ci tchu? Oto 12 możliwych przyczyn

Duszność to subiektywne odczucie braku tchu. Nie da się jej zmierzyć i każdy odczuwać ją może na swój sposób. Można ją jednak leczyć. Trzeba tylko poznać przyczynę trudności w oddychaniu.

Proces oddychania przebiega bez udziału naszej świadomości i jest sterowany przez ośrodek oddechowy umieszczony w mózgu. Struktura ta jest wrażliwa na zmiany ciśnienia tlenu i dwutlenku węgla oraz stężenia jonów wodorowych we krwi: wzrost ciśnienia CO₂ i/lub stężenia jonów wodorowych oraz spadek ciśnienia tlenu prowadzi do przyspieszenia i pogłębienia oddechu.

Poza tymi objawami mogą również wystąpić: zasinienie skóry i błon śluzowych, świszczący lub charczący oddech, „zaciąganie” przestrzeni międzyżebrowych oraz mięśni szyi podczas oddychania, ból w klatce piersiowej, szybsze męczenie się, osłabienie, kaszel, poty, a także zawroty głowy.

Duszność duszności nierówna

Duszność najczęściej jest wynikiem głodu tlenowego, czyli dysproporcji pomiędzy podażą tlenu do tkanek a ich zapotrzebowaniem na niego i objawem większości chorób układu oddechowego, nerwowego, krążenia. Może również przebiegać bez niedotlenienia tkanek.

Biorąc pod uwagę czas jej trwania, wyróżniamy duszność ostrą (pojawiającą się nagle i szybko narastającą) i przewlekłą (przebiegającą powoli, z objawami utrzymującymi się przez dłuższy czas). Skupiając się na fazie oddechowej, możemy wyróżnić duszność wdechową – to taka, gdy mamy trudności z nabraniem powietrza do płuc, oraz wydechową – gdy nie możemy wykonać spokojnego wydechu, np. w astmie, POChP.

Duszność może być spoczynkowa i wysiłkowa. Ta pierwsza zwykle świadczy o znacznym niedotlenieniu organizmu lub innej chorobie przebiegającej z pobudzeniem ośrodka oddechowego. Postać wysiłkowa jest z kolei manifestacją niedoboru tlenu i pojawia się w momencie, gdy organizm ma zwiększone zapotrzebowanie na niego. Szczególną formą takiej duszności wysiłkowej jest „astma wysiłkowa” oraz te choroby, w których brak tchu wyzwalany jest na skutek napadu skurczu oskrzeli podczas wysiłku fizycznego, wysiłkowej wiotkości krtani, dysfunkcji fałdów głosowych, anafilaksji powysiłkowej (czasami alergia pokarmowa ujawnia się dopiero w trakcie obciążenia fizycznego) czy kaszlu związanego z nasileniem refluksu żołądkowo-przełykowego i obrzękiem śluzówek gardła i krtani drażnionych przez kwaśną treść żołądkową.

Aby móc spokojnie oddychać, przede wszystkim trzeba poznać przyczyny odczuwania braku tchu. Oto 12 najczęstszych:

Silny stres

Napady duszności mogą być następstwem silnego stresu w związku z jakimś przykrym wydarzeniem. W takiej sytuacji duszność jest wyrazem wewnętrznego konfliktu, z którym trudno jest sobie nam poradzić, a doznanie braku powietrza jedynie „odwraca” uwagę od innej, bieżącej trudności.

Skuteczną formą pomocy jest w tym przypadku psychoterapia, ewentualnie wzmocnienie jej środkami farmakologicznymi (lekami zmniejszającymi napięcie oraz niepokój) lub doraźne skorzystanie z inhalatora, który zmniejszy lęk uduszeniem się. W mechanizmie błędnego koła lęk przed dusznością zwiększa bowiem napięcie, i tym samym może wpłynąć na poczucie duszności, które z kolei zwiększa lęk.

Obrzęk błony śluzowej krtani, tchawicy lub oskrzeli

Sprawna wymiana gazowa w płucach zależy od niezaburzonej ich wentylacji. W przypadku takiego rodzaju duszności przepływ powietrza przez drogi oddechowe jest jednak utrudniony – na przykład przez wywołany stanem zapalnym czy alergią obrzęk błony śluzowej krtani, tchawicy lub oskrzeli, nadprodukcję i zaleganie śluzu w drogach oddechowych. Lub też: porażenie strun głosowych, zwężenie światła oskrzeli przez guz, ciało obce, uraz lub ucisk z zewnątrz (np. przez powiększone węzły chłonne czy wole tarczycy). Zmiany te powodują zmniejszenie powierzchni oddechowej płuca, a w takiej sytuacji trudniej o głęboki oddech.

Bakteryjne zapalenie płuc lub gruźlica

Duszność jest jednym z objawów chorób płuc, ale także chorób naczyń – zatorowości płucnej i zmian zapalnych (ziarniniak Wegenera), nowotworów płuc, alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych.

Astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc

To bardzo częste przyczyny napadów duszności. Niemożność złapania oddechu jest w tej sytuacji związana ze skurczem oskrzeli, wzrostem oporu dla przepływającego przez nie powietrza i niewydolnością oddechową.

Niewydolność serca

W wyniku rozwoju tego schorzenia dochodzi do zastoju krwi w naczyniach płucnych, płyn wnika do wnętrza pęcherzyków płucnych (w przewlekłej niewydolności płyn zbiera się także w jamach opłucnowych) i rozwija się obrzęk płuc. W kontekście chorób sercowo-naczyniowych duszność może być pierwszym objawem: zawału, zapalenia mięśnia sercowego, kardiomiopatii, uszkodzenia zastawek serca, zaburzeń rytmu czy przełomu nadciśnieniowego.

Anemia lub nadkrwistość

W tej sytuacji głód tlenowy, a co za tym idzie duszność, spowodowany jest tym, że organizmowi brakuje nośnika tlenu i dwutlenku węgla, czyli hemoglobiny. Uczucie braku tchu może również towarzyszyć nadkrwistości lub nadpłytkowości, i wtedy jest efektem zwiększenia gęstości krwi i skłonności do tworzenia się zatorów w naczyniach krwionośnych.

Zwłóknienie płuc

Jeśli tkanka płuc ma mniejszą sprężystość, a tym samym jest mniej podatna na rozciąganie, powoduje to zmniejszoną pojemność tego narządu. Takie zwłóknienie płuc może być skutkiem stanu zapalnego lub wynikiem przyjmowania niektórych leków. Występuje także w przebiegu schorzeń tkanki łącznej (np. tocznia trzewnego).

Choroby opłucnej (np. odma opłucnowa)

Stan zapalny opłucnej powoduje ból przy oddychaniu, a to zmusza nas do ograniczania głębokości wdechu. Poza tym nagromadzony w jamach opłucnowych płyn lub krew – uciskając płuco – uniemożliwiają pełne ich rozprężenie.

Uraz klatki piersiowej

Stłuczenia i złamania żeber, ale też deformacje klatki piersiowej i kręgosłupa piersiowego uniemożliwiają prawidłowy pełny wdech, w wyniku czego mogą powodować napady duszności.

Choroby ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

Zaburzenia funkcjonowania ośrodka oddechowego mogą wystąpić np. po zażyciu niektórych leków lub narkotyków, zwłaszcza opiatów. Są także efektem urazów, nowotworów, zmian naczyniowych w centralnym układzie nerwowym, zmian zapalnych zakończeń nerwowych, które oddziałują na mięśnie oddechowe (zespół Guillaina-Barrego, neuralgia międzyżebrowa).

Niewydolność nerek lub niekontrolowana cukrzyca

Na częstość i głębokość oddechu, a więc nasze subiektywne uczucie duszności, ma wpływ utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej naszego organizmu. Zatem wrażenie braku powietrza może pojawić się w przebiegu niewydolności nerek, przy niekontrolowanej należycie cukrzycy lub jako konsekwencja zatrucia (lekami lub innymi substancjami).

Choroba wysokościowa

Duszność w naturalny sposób pojawia się, gdy w powietrzu, którym oddychamy, jest niska zawartość tlenu. Taka sytuacja dotyka nas, gdy przebywamy na dużych wysokościach, ale też w zamkniętych, niewentylowanych pomieszczeniach, w których znajduje się duża liczba osób.

Jak leczymy duszność?

Sposób leczenia duszności – co oczywiste – zależy od jej przyczyny. I tak: przy diagnozie zapalenia oskrzeli czy płuc podaje się działające na bakterie antybiotyki, przy skurczu oskrzeli – leki rozszerzające te struktury, w zatorowości płucnej – preparaty przeciwzakrzepowe. Przy nerwobólach, które utrudniają swobodne nabranie powietrza, zastosowanie mają leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, a w zaburzeniach nerwicowo-lękowych – leki uspokajające.

W określonych sytuacjach konieczne mogą być inne działania: oczyszczenie oskrzeli z zalegającej wydzieliny, usunięcie ciała obcego, drenaż jamy opłucnowej (w przypadku odmy), opatrzenie urazów klatki piersiowej, przetoczenie krwi (w anemii), ale także leczenie nowotworowe czy długotrwała terapia niewydolności krążenia. Wspomagająco, czasowo lub przewlekle, możliwe jest podanie tlenu. To, czy z dusznością się pożegnamy, czy będzie nam ona towarzyszyć do końca życia, zawsze zależy od przyczyny braku tchu i tego, czy możliwe jest jej usunięcie.

Źródła:

1. B. Latkowski, Bożydar, W. Lukas, M. Godycki-Ćwirko, Medycyna Rodzinna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
2. K. Janicki, Domowy poradnik medyczny, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2011