Czym jest déjà vu i skąd się bierze to zjawisko?

Déjà vu uznawane jest za jeden z najbardziej tajemniczych stanów, jakiego może doświadczyć praktycznie każdy człowiek. Poczucie, że dana sytuacja wydarzyła się już wcześniej, jest wyjątkowo surrealistyczne. Dowiedz się, czym jest déjà vu, skąd się bierze i czy może być niebezpieczne.  

Déjà vu – co to znaczy? 

Na wstępie warto dokładniej zdefiniować samo pojęcie déjà vu, które w języku polskim często zapisywane jest jako deja vu lub dejavu. Termin ten pochodzi z języka francuskiego i oznacza „już widziane”, a więc to, co już się wydarzyło, co kiedyś miało miejsce. Zwykle zjawisko pojawia się w nieoczekiwanych sytuacjach i wiąże się z odczuciem, że dany moment, chwila, miały już miejsce i są widziane po raz kolejny.  

Jednocześnie osoba doświadczająca déjà vu może mieć poczucie, że jej odczucia są całkowicie niemożliwe i praktycznie niezrozumiałe. Zwykle samo zjawisko trwa nie więcej niż kilka lub kilkanaście sekund, a później pojawia się uczucie niepokoju i niejasności. Do najbardziej charakterystycznych cech déjà vu można zakwalifikować: 

• nagłe pojawienie się zjawiska, 
• jego krótkie występowanie, 
• poczucie, że nie jest to możliwe, aby taka sytuacja już wcześniej się wydarzyła. 

W dawnych wiekach próbowano wytłumaczyć zjawisko déjà vu reinkarnacją, a więc przypominaniem sobie poprzednich żyć i dawnych zdarzeń w życiu. W takim rozumieniu déjà vu jest po prostu wspomnieniem, czy też potwierdzeniem istnienia wiecznej duszy, która cały czas pamięta poprzednie wydarzenia. Oczywiście współcześnie takie definicje nie są uznawane za naukowe, chociaż czasami wciąż się je powtarza.  

Skąd bierze się déjà vu? 

Skoro déjà vu nie jest związane z reinkarnacją, to w takim razie, jakie mogą być przyczyny tego zjawiska? Zdaniem zdecydowanej większości badaczy można uznać, że opiera się na działaniu ludzkiej pamięci, a dokładniej na uruchomieniu fałszywego wspomnienia, którego jeszcze nie było. Czasami mózg może próbować dopasować się do danej sytuacji i w ten sposób wyzwala pewne bodźce.  

Naukowcy wskazują również na to, że déjà vu jest oparte o mechanizmy pamięci utajonej. Chodzi o to, że pewnych zdarzeń mogliśmy nie zapamiętać w sposób świadomy, tylko utajony, a do przypomnienia dochodzi właśnie w momencie powtórzenia danej czynności.  

Inni naukowcy uważają, że déjà vu związane jest z działaniem pewnych mechanizmów półkul mózgowych – gdy jedna półkula zapamiętuje dopiero zdarzenia, druga już je pamięta, przez co dochodzi do zjawiska nagłego przypomnienia sobie danej sytuacji. Ta teoria nie jest jednak bardzo powszechna, ponieważ déjà vu zdarza się stosunkowo rzadko, a obie półkule mózgowe pracują praktycznie cały czas.  

Dobrze pamiętać o tym, że omawiane zjawisko nie jest w żadnym stopniu powiązane z chorobami psychicznymi, czy też padaczką i nie ma związku z tego typu problemami. Dopiero współwystępowanie zjawiska déjà vu z innymi symptomami może być wskazaniem do dalszych badań. 

Czy déjà vu jest niebezpieczne? 

Niektórzy zastanawiają się nad tym, czy déjà vu jest niebezpieczne. Zjawisko to zwykle nie oznacza żadnych poważnych problemów somatycznych lub psychicznych. Warto jednak zauważyć, że w sytuacji, gdy zjawisku towarzyszą halucynacje, migreny, drżenia mięśni i ruchy mimowolne, warto skonsultować się z neurologiem. Zdarza się, że déjà vu wraz z innymi symptomami towarzyszącymi jest po prostu symptomem choroby o podłożu neurologicznym. To zjawisko może być także objawem padaczki skroniowej, w której pojawiają się również inne symptomy, takie jak słyszenie nieistniejących dźwięków, czucie niewystępujących zapachów.  

Dobrze wiedzieć, że odczuwanie zjawiska déjà vu w sposób nieustanny mogłoby być złym rozwiązaniem dla ludzkiej psychiki i spowodować podobne odczucia jak te występujące w filmie „Dzień Świstaka” z Billem Murrayem w roli głównej. Dodatkowo w czasie déjà vu pojawia się uczucie tajemniczości i brak realności, co wiąże się z możliwością wystąpienia pewnych lęków, a nawet depresji.  

Dotychczas zjawisku déjà vu czas poświęcało wielu naukowców, w tym zarówno neurolodzy, psychiatrzy, psychologowie, jak i inni, jednak wciąż nie ma pewności co do tego, w jaki sposób powstaje i czy powoduje jakieś konsekwencje. W zdecydowanej większości przypadków można jednak uznać, że déjà vu nie jest zjawiskiem niebezpiecznym i nie wiąże się z chorobami psychicznymi, neurologicznymi lub somatycznymi.

Jamais vu, czyli przeciwieństwo déjà vu 

Zupełnie czym innym, a także bardziej niebezpiecznym, jest zjawisko jamais vu. Polega ono na poczuciu, że dane zdarzenie nie wystąpiło, mimo że w rzeczywistości było już obecne w życiu. Jamais vu może odnosić się nie tylko do konkretnych zjawisk, ale także ludzi. Oznacza to, że dana osoba może nie pamiętać o swojej rodzinie, pracy czy też konkretnych czynnościach. Ludzie cierpiący na jamais vu nie wiedzą o tym, że coś już zrobili, widzieli, przygotowali, opłacili. Nie można jednak utożsamiać tego zjawiska z chorobą Alzheimera lub innymi problemami związanymi z pamięcią.  

Bibliografia: 

1. Drożdż, T., Zjawisko déjà vu: rys historyczno-teoretyczny, Przegląd Psychologiczny 2002, tom 45, nr 4: 453-464. 
2. https://www.medexpress.pl/zdrowie-uroda/deja-vu-nie-daje-spokoju-naukowcom-86305/ [dostęp 07.06.2023].
3. http://a.umed.pl/psychiatria/dydaktyka/Psychopatol.Stud.pdf [dostęp 07.06.2023].