Hipersomnia, czyli nadmierna senność i ciągłe zmęczenie

O ile bezsenność spędza nam sen z powiek, o tyle nadmierną chęć snu najczęściej bagatelizujemy, przypisując ją chwilowej niedyspozycji i zmęczeniu. Owszem, to najczęstsza – ale nie jedyna możliwa – przyczyna tego, że jesteśmy wiecznie zaspani. Ile godzin powinien trwać zdrowy sen? Co jest normą, a co jej przekroczeniem?

Lekarze nie lubią udzielać w tym temacie jednoznacznych odpowiedzi, bowiem dobowe zapotrzebowanie na sen to cecha indywidualna. Śpimy, jak wykazały badania, najczęściej 7–8 lub 8–9 godzin na dobę, choć lekarza nie zdziwi w pełni regenerujący sen 5-godzinny ani też ten trwający nieprzerwanie 9 godzin. Najdłużej, bo około 18 godzin na dobę, śpią noworodki i niemowlęta, choć trzeba pamiętać, że ich sen jest przerywany karmieniem i przewijaniem.

Zwiększone zapotrzebowanie na sen odczuwają także kobiety w ciąży, co jest reakcją na rozgrywającą się w ich organizmach burzę hormonalną. Natomiast z wiekiem nasza potrzeba snu jest coraz mniejsza, co ma zarówno związek z mniejszą aktywnością w ciągu dnia, częstszymi drzemkami, jak i niepozwalającym zasnąć bólem towarzyszącym wielu chorobom przewlekłym. Za zbyt długi czas snu u zdrowego dorosłego człowieka specjaliści uznają wypoczynek przekraczający 10 godzin.

Ziewanie i ciągłe zmęczenie – przyczyny

Podstawowym kryterium, wedle którego lekarz ocenia, czy cierpimy na zaburzenia snu, jest nasze samopoczucie w ciągu dnia. Jeśli mamy problemy nie tylko z porannym wstawaniem z łóżka o określonej godzinie, ale i „dobudzeniem się”, coraz częściej zdarzają nam się sytuacje, gdy w firmie zasypiamy przy biurku lub marzymy o krótkiej drzemce w ciągu dnia, a po pracy zaniedbujemy domowe obowiązki, nie spędzamy czasu z bliskimi, rezygnujemy z hobby, bo nie mamy na nic siły i marzymy tylko o momencie, w którym położymy się do łóżka – oznacza to, że coś jest nie w porządku.

Taka nadmierna senność (hipersomnia) najczęściej wynika ze zmęczenia, przepracowania i tym samym jest sygnałem wyczerpania. Taki stan nazywamy zespołem egzogennego niedoboru snu. Łatwo to rozpoznać, ponieważ chęć snu ogarnia nas zwłaszcza w wolne dni, kiedy mamy możliwość „odespać” zaległości z tygodnia. Nadmierna senność może być jednak także stanem chorobowym albo objawem nieprawidłowego działania poszczególnych narządów lub układów organizmu.

Diagnostyka nadmiernej senności

Przy diagnostyce przyczyn nadmiernej senności specjalista zleci wykonanie tzw. badania polisomnograficznego, opartego na polisomnografii testu wielokrotnej latencji snu (w skrócie MSLT), będzie kazał nam też wypełnić specjalne testy, najczęściej test skali senności Epworth (ESS – Epworth Sleepiness Scale). Ocenia ona, w skali od 0 do 3 (zerowe, 1 – małe, 2 – średnie, 3 – duże), prawdopodobieństwo zaśnięcia w ośmiu sytuacjach (aktywnych i biernych) typowych dla życia codziennego. Liczba punktów poniżej 10 świadczy o braku nadmiernej senności, a powyżej 14 – o senności patologicznej.

Sytuacje testowe to: siedzenie i czytanie; oglądanie telewizji; bierne siedzenie w miejscach publicznych – np. w teatrze, na zebraniu; w czasie godzinnej jazdy samochodem jako pasażer; leżenie i odpoczywanie po południu – jeśli okoliczności na to pozwalają; w czasie rozmowy, siedząc, podczas spokojnego siedzenia po obiedzie (bez alkoholu); w kierowanym przez nas samochodzie, podczas kilkuminutowego postoju w korku lub na czerwonym świetle. Pomocne w ustaleniu powodów przewlekłej senności będą też: wywiad lekarski, pomiar ciśnienia tętniczego, oznaczenie poziomu cukru we krwi i hormonów tarczycy, badanie morfologii.

Może się zdarzyć, że mimo podjętej diagnostyki przyczyny hipersomnii pozostaną nieznane. Tak jest w przypadku hipersomnii idiopatycznej (nadmiernej senności w ciągu dnia, pod postacią częstych drzemek lub bardzo długiego snu nocnego). Inną tajemniczą postacią hipersomnii jest narkolepsja, choroba objawiająca się niemożliwymi do opanowania napadami snu w ciągu dnia z towarzyszącym im nagłym, obustronnym (ale odwracalnym) osłabieniem mięśniowym. Narkolepsja jest wywołana uszkodzeniem neuronów zawierających neuroprzekaźnik oreksynę, a znajdujących się w pniu mózgu.

Uraz mózgu lub infekcja

Nadmierna senność, której towarzyszą ból głowy, nudności, wymioty, dezorientacja, zaburzenia widzenia, może być oznaką uszkodzeń centralnego układu nerwowego, np. powstałego po urazie czaszki. Taka sytuacja wymaga natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Podobne „urazowe” oznaki – włącznie z przemożną chęcią zaśnięcia – występują przy guzach mózgu, które rozrastając się, uciskają bądź niszczą struktury tego narządu, a także przy chorobach zakaźnych centralnego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowych i zapalenie mózgu).

Senność może być też efektem osłabienia organizmu walką z chorobą infekcyjną (wirusową lub bakteryjną). Występuje wtedy razem z uczuciem rozbicia, gorączką, osłabieniem, potliwością, bólem mięśni lub kaszlem. Nadmierna senność jest też objawem zespołu Reye’a – choroby mózgu i wątroby u dzieci do 16. roku życia, która może wywiązać się w kilka dni po infekcji wirusowej leczonej (niewłaściwie!) kwasem acetylosalicylowym (nie zaleca się podawania leków z tej grupy dzieciom).

Bezdech senny

Senność towarzyszy często zaburzeniom oddychania podczas snu. Objawem bezdechów jest m.in. chrapanie. Kiedy w czasie snu brakuje nam powietrza, wybudzamy się lub spłycamy sen (zwykle nie budząc się), by zaczerpnąć tchu. Takie przerywanie snu (nawet jeśli tego nie pamiętamy) sprawia, że nie jest on regenerujący, nawet jeśli trwa kilkanaście godzin. Zmęczony organizm szuka okazji do odbudowania sił w ciągu dnia, każąc nam zasypiać przy każdej nadarzającej się okazji.

Choroby tarczycy, cukrzyca, nadciśnienie

Bardzo często senność towarzyszy niektórym chorobom, na przykład niedoczynności tarczycy, czyli sytuacji, w której narząd ten produkuje zbyt mało hormonów. Dodatkowymi objawami w takiej sytuacji będą: wzmożone odczuwanie zimna, tycie mimo kontrolowania liczby spożywanych kalorii, sucha skóra, cienkie i łamliwe włosy, zaparcia, zwolnienie akcji serca. Senność jest także jednym z objawów cukrzycy, czyli zaburzeń gospodarki węglowodanowej, oraz niedociśnienia tętniczego, które może wynikać np. z zaburzeń hormonalnych, zaburzeń w pracy układu sercowo-naczyniowego lub nerwowego albo też niewłaściwie leczonego nadciśnienia.

Anemia lub stosowanie niektórych leków

Uczucie senności, zmęczenia, osłabienia, a także duszność odczuwana przy wysiłku, bladość skóry i błon śluzowych, zajady w kącikach ust, łamliwość włosów i paznokci to „książkowe” objawy anemii, czyli niedokrwistości. Najczęściej spotykaną formą anemii jest ta z niedoboru żelaza (ok. 80 proc. wszystkich zachorowań). Dotyczy ona głównie kobiet. Innymi przyczynami anemii mogą być: niedobór witaminy B₁₂, przedwczesny rozpad krwinek albo krwawienia z przewodu pokarmowego.

Nadmierna chęć snu może się też wiązać ze stosowaniem (lub odwrotnie – z zaprzestaniem zażywania) niektórych leków. Na przykład: środków nasennych. Te o długim czasie działania sprawiają bowiem, że jesteśmy pod ich wpływem jeszcze przez dłuższą część dnia. Dodatkowo jeśli przyjmujemy je regularnie, kolejną dawkę łykamy najczęściej wtedy, gdy w organizmie działa lek przyjęty poprzedniego dnia. W takiej sytuacji rozwiązaniem będzie odstawienie preparatów nasennych i wypróbowanie innych metod ułatwiających zasypianie. Nadmierną senność mogą wywoływać także niektóre leki obniżające ciśnienie, leki na kaszel i przeziębienie oraz substancje psychoaktywne. Warto wiedzieć, że są nimi nie tylko twarde narkotyki, ale także pity w dużej ilości nasz codzienny „dopalacz” – kawa.

Źródło: www.sleepfoundation.org/hypersomnia