Gdy czujesz się gorsza od innych… Jak żyć z kiepskim poczuciem wartości?

Wydaje ci się, że wszyscy są lepsi od ciebie. Mądrzejsi, sprytniejsi, piękniejsi, bardziej zaradni… Kompleks niższości ma potężną moc. Komplikuje życie, niszczy pewność siebie. ‒ Ważne, by przyglądać się sobie z miłością, troską i uczciwością, zauważać własne zasoby i akceptować własne ograniczenia – podkreśla Marzena Reszczyńska-Owczarek.

Skąd się bierze kompleks niższości?

„Każdy się wstydzi trzech rzeczy. Że nie jest ładny. Że za mało wie. I że niewystarczająco dobrze radzi sobie w życiu” – pisze Małgorzata Halber w książce „Najgorszy człowiek na świecie”. Poczucie bycia gorszym od innych może od czasu do czasu towarzyszyć każdemu, niektórzy jednak odczuwają to praktycznie przez cały czas, w różnych dziedzinach życia. Wszystkiemu winne jest dzieciństwo – osoby borykające się z kompleksem niższości nie otrzymały wystarczającej dawki miłości i uwagi od rodziców lub opiekunów.

‒  Jeśli relacja z matką, ojcem czy też opiekunem była bezpieczna, stabilna i ciepła, wtedy człowiek wzrasta w przekonaniu, że jest ważny i wartościowy. Kiedy rodzic wspiera swoje dziecko, jest wrażliwy na jego sygnały, wtedy ono już jako osoba dorosła nie obawia się rozczarowań, odnajduje przyjemność w relacjach z innymi – wyjaśnia psycholog Marzena Reszczyńska-Owczarek.

Problem pojawia się wtedy, kiedy dorosły stawia dziecku zbyt dużo wymagań, którym mały człowiek nie potrafi sprostać.

‒ Poczucie niższości rozwija się, gdy miłość rodzicielska jest uzależniona na przykład od dobrych ocen lub od tego, czy rodzic może się dzieckiem pochwalić. Dziecko odnotowuje sobie w głowie, że jeśli zrobi „to” lub „tamto”, to ludzie będą je kochać, cenić i szanować – mówi psycholog Joanna Bujko.

Cegiełkę mogą dołożyć także rówieśnicy lub nauczyciele. Jak zauważa Pam Johnson w książce „The Inferiority Complex Cure” („Lek na kompleks niższości”), nasze wewnętrzne braki może potęgować szkolne nękanie. „Otrzymujesz przezwiska, które stają się twoimi etykietami, takie jak »głupi«, »słaby«, »niezdarny«, »nieporadny« i tym podobne. Jeśli pozwolisz swojemu umysłowi uznać te etykiety za prawdziwe, stajesz się więźniem kompleksu niższości”. Johnson zaznacza, że może to poważnie wpłynąć na dorosłe życie. I tak jest w rzeczywistości.

Kompleks niższości ma potężną moc

Osoby z kompleksem niższości mają zwykle problem z odpowiednim doborem partnera – biorą „kogo popadnie”, obawiając się, że nikt inny ich nie zechce. Podobnie jest z przyjaźniami. Człowiek uważający się za gorszego albo będzie unikał kontaktów z innymi ludźmi, albo wręcz przeciwnie ‒ będzie zabiegał o czyjeś towarzystwo i uwagę, więcej dawał w relacji, niż brał, stawiał siebie na drugim miejscu.

– Kompleks poważnie utrudnia też zawodowe życie. Czujemy, że nasza praca i pozycja w firmie jest niewiele warta. ‒ Takie osoby boją się powiedzieć w pracy „to moja zasługa”. Czują wstyd, niepokój, że ich sukces zostanie zakwestionowany. Trudno im prosić o podwyżkę, awans. Myślą: „Na pewno mi się nie uda, wybiorą kogoś innego” – mówi Joanna Bujko.

Poczucie niższości może mieć jednak także dobrą stronę i motywować nas do rozwoju, walki z tymi cechami, których u siebie nie akceptujemy. „To ukryte błogosławieństwo” – pisze na swoim blogu Life and Psychology Saif Farooqi psycholog z Uniwersytetu Delhi. „Poczucie niższości pomaga w posuwaniu się do przodu. Dążenie do przewagi nad innymi sprawia, że pracujemy ciężej, by przezwyciężyć poczucie bezradności i bezsilności”. To działa jednak pod warunkiem, że nasz kompleks nie jest obezwładniający. W przeciwnym wypadku nawet ukończenie kolejnej podyplomówki lub zrzucenie 20 kilogramów sprawi, że za chwilę znów znajdziemy w sobie coś, co sprawi, że będziemy czuć się o stopień niżej od innych.

Jak z tym walczyć?

‒ Ważne, by przyglądać się sobie z miłością, troską i uczciwością, zauważać własne zasoby i akceptować własne ograniczenia – podkreśla Marzena Reszczyńska-Owczarek. Jak to działa w praktyce?

Saif Farooqi radzi, by w przypadku braku jakiejś umiejętności lub cechy znaleźć inną, która może tę lukę wypełnić. „Osoba, która czuje, że nie jest dobra w nauce, może być dobra w sporcie. Osoba, która uważa, że nie jest ładna, może być dobra w nauce lub innych intelektualnych zadaniach. Może zrekompensować sobie brak jakiejś zdolności czy cechy przez rozwinięcie lub wzmocnienie innej” – pisze na swoim blogu naukowiec.

Patrzmy trzeźwo na myśli w głowie, które sprawiają, że inni wydają nam się pod różnymi względami lepsi. „Wchodźmy” z tymi przekonaniami w dyskusję i udowadniajmy sami sobie, że to my sami je tworzymy.

Jeśli koleżankę w pracy uważamy za ładniejszą, a kolegę za przystojniejszego, zadajmy sobie pytanie – co sprawia, że tak sądzę? Może się okazać, że to tylko nasze urojenia. Po dokładnym przeanalizowaniu sprawy możemy dojść do wniosku, że koleżanka lub kolega nie dość, że nie przewyższa nas wyglądem, to w zasadzie prezentuje się całkiem zwyczajnie.

Joanna Bujko zaleca też zdrowy egoizm i zadbanie o to, by nasze dobro w kontaktach z innymi nie ucierpiało.

‒ Mówię swoim pacjentom, by nie położyli się spać, zanim nie sprawią sobie danego dnia jednej przyjemności. To może być zakup czekoladki, gazety, obejrzenie filmu, ale także asertywne odmówienie pomocy koleżance z pracy, jeśli sami mamy do wykonania swoje obowiązki – radzi psycholog.

Szukaj towarzystwa, które emanuje pozytywnym nastawieniem i nie skupia się na ocenianiu, obgadywaniu innych. „Bądź z ludźmi, którzy lubią innych takimi, jacy są. W dobrym otoczeniu i z osobami, które ciebie akceptują, będziesz umacniać swoją pewność siebie” – zaznacza w tekście na portalu Pick the Brain Surabhi Surendra, blogerka, autorka strony Womanatics.

„Nikt nie jest w stanie obudzić w nas poczucia niższości bez naszej zgody” – twierdziła z kolei Eleanor Roosevelt, działaczka na rzecz praw człowieka i żona amerykańskiego prezydenta. To, czy czujemy się gorsi, tkwi najczęściej po prostu w naszej głowie. Punktem odniesienia dla siebie powinniśmy być my sami. Pomyśl, że to w twojej obecności ktoś może czuć się gorszy, może zazdrościć twoich talentów, predyspozycji i wyglądu. Trudno ci w to uwierzyć? A jednak…