Kaszel – przyczyny i sposoby leczenia suchego oraz mokrego kaszlu

Kaszel to, obok kataru i gorączki, jeden z najczęstszych objawów infekcji. Z pozoru niewinny, rzadko skłania nas do wizyty u lekarza, jednak czasami okazuje się symptomem poważnej choroby. Dowiedz się, co może być przyczyną suchego i mokrego kaszlu oraz jak rozróżnić niegroźną sytuację od tej wymagającej konsultacji. Poznaj także skuteczne domowe sposoby na kaszel.

Rodzaje kaszlu

Każdy z nas zapewne z doświadczenia wie, czym jest kaszel. Z medycznego punktu widzenia jest to reakcja obronna organizmu pozwalająca na oczyszczenie dróg oddechowych z wydzieliny lub ciał obcych.

Kaszel może być ostry (trwający krócej niż 3 tygodnie), podostry (trwający od 3 do 8 tygodni) oraz przewlekły (trwający powyżej 8 tygodni). Możemy go również sklasyfikować ze względu na charakter, na kaszel suchy i produktywny. Kaszel suchy występuje najczęściej w przebiegu takich chorób, jak: astma, niewydolność serca, choroby śródmiąższowe płuc czy zakażenia wirusowe. Ten typ kaszlu pojawia się również u osób przyjmujących inhibitory konwertazy angiotensyny, czyli leki stosowane np. w terapii chorób układu krążenia. Drugim rodzajem jest kaszel produktywny (nazywany potocznie mokrym), który przebiega z odkrztuszaniem wydzieliny.

Co może być przyczyną kaszlu?

Kaszel o charakterze ostrym lub podostrym wywołany może być przez:

• infekcje górnego odcinka układu oddechowego – gardła, tchawicy, zatok, np. przeziębienie, grypę, zapalenie zatok, zapalenie krtani (temu ostatniemu towarzyszy tzw. kaszel krtaniowy – suchy kaszel, trudny do opanowania, ze względu na charakterystykę nazywany inaczej „kaszlem szczekającym”),
• infekcje dolnej części układu oddechowego – przede wszystkim płuc, m.in. ostre zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc,
• atak schorzenia o charakterze przewlekłym, np. astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), przewlekłego zapalenia oskrzeli,
• obecność ciała obcego w drogach oddechowych,
• narażenie na czynniki drażniące układ oddechowy, takie jak dymy, pyły.

Do częstych przyczyn kaszlu przewlekłego zaliczamy natomiast:

• palenie papierosów – powodujące tzw. kaszel palacza (uporczywy kaszel, towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny i chrypka, mogą występować duszności i bóle w klatce piersiowej; kaszel palacza bywa objawem POChP),
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• alergie,
• astmę,
• przewlekłe zapalenie oskrzeli,
• rozstrzenie oskrzeli – stan, w którym oskrzela i ich rozgałęzienia są patologicznie rozszerzone,
• niektóre leki, np. inhibitory konwertazy angiotensyny (inhibitory ACE).

Rzadziej przewlekły kaszel jest skutkiem groźnej choroby, takiej jak rak płuc, niewydolność serca, gruźlica. Zakrzepica (zatorowość płucna) także może dawać objawy w postaci kaszlu, zwykle suchego, któremu towarzyszy duszność i ból w klatce piersiowej.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Oto sytuacje, w których kaszel powinien wzmóc naszą czujność i skłonić do zasięgnięcia porady lekarza.

1. Nietypowa wydzielina towarzysząca kaszlowi

W przypadku kaszlu produktywnego (mokrego) rodzaj plwociny może być dla nas wartościową wskazówką. Wydzielina ropna (zazwyczaj żółta lub zielona) świadczy o zakażeniu bakteryjnym i może pojawić się w przebiegu zapalenia zatok przynosowych, zapaleniu oskrzeli lub płuc. Uwagę powinna zwrócić także plwocina o nieprzyjemnym zapachu, która pojawia się zwykle w przebiegu zakażenia bakteriami beztlenowymi. W obu przypadkach z pewnością powinniśmy udać się do lekarza, by przeprowadził diagnostykę. Gęsta, lepka, śluzowa wydzielina występuje w przewlekłym zapaleniu oskrzeli, przeźroczysta może towarzyszyć kaszlowi w astmie. Może się zdarzyć, że w plwocinie widoczne będą grudki, cząsteczki pokarmu lub krew. W każdej z wymienionych sytuacji powinniśmy skonsultować się z lekarzem.

2. Dodatkowe objawy kaszlu

Kaszel jest częstym objawem występującym w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, dlatego jego obecność w towarzystwie kataru, gorączki i bólu gardła nikogo nie dziwi. Jeżeli po kilku dniach objawy nie ustępują, warto umówić się na wizytę u lekarza – być może istnieje potrzeba, by włączyć np. antybiotyki.

Innym typem objawów towarzyszących kaszlowi, które powinny wzbudzić czujność, są nudności, wymioty, zgaga i tzw. odbijanie. Mogą one świadczyć o problemach z układem pokarmowym, np. o refluksie żołądkowo-przełykowym.

Utrzymująca się przez dłuższy czas obecność kaszlu i chrypki może być np. objawem guza w obrębie krtani lub płuc. Nie należy ignorować również pojawiających się dodatkowo objawów duszności i utrudnionego oddychania. We wszystkich przypadkach należy udać się do lekarza.

3. Kaszel u dziecka lub osoby starszej

Dzieci, osoby starsze, a także osoby chorujące przewlekle, powinny udać się do lekarza nawet przy niewielkich objawach. Wymienione grupy osób są bardziej narażone na powikłania związane z zakażeniami, a także ciężej przechodzą z pozoru łagodne choroby.

Wizyty u lekarza nie należy odkładać na później, jeżeli kaszel pojawia się u noworodka lub niemowlęcia, objawy pojawiają się nagle i nie ustają w trakcie snu. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na kaszel przedłużający się po przebytej infekcji, a także występujący po kontakcie z czynnikami, które mogą alergizować. Przedłużająca się gorączka i wzmożona potliwość również wymagają konsultacji, ponieważ dzieci i osoby starsze są bardziej narażone na odwodnienie. Szczególnie u małych dzieci należy pamiętać o tym, by wykluczyć obecność ciał obcych (jedzenie, fragmenty zabawek) w drogach oddechowych. Nagły, duszący kaszel u małego dziecka może być objawem zakrztuszenia i wymaga pilnej interwencji.

4. Kaszel utrzymuje się przez dłuższy czas

Zdarza się, że oprócz kaszlu nie ma żadnych innych objawów. Co zrobić w takiej sytuacji? Jeżeli jest to niewielki kaszel, który pojawił się niedawno i nie powoduje większego dyskomfortu, można poczekać z wizytą. Jak już wspominaliśmy, kaszel to reakcja obronna organizmu, dzięki której pozbywa się on wydzieliny lub ciał obcych, a mówiąc ogólniej – pozbywa się czynników drażniących śluzówkę. Do takich czynników możemy zaliczyć np. dym papierosowy, środki czystości czy smog. Nie powinno dziwić, jeżeli kaszel wystąpi u osoby palącej lub mieszkańca dużego miasta z wysokim zanieczyszczeniem powietrza.

Jeśli kaszel będzie się pojawiał przez kilkanaście dni lub kilka tygodni, powinien wzbudzić czujność. Przyczyna takiego kaszlu może być dość błaha, ale może również świadczyć o poważnej chorobie, dlatego przedłużający się kaszel (nawet bez objawów towarzyszących) powinien skłonić do wizyty w gabinecie lekarskim.

Leczenie kaszlu

W większości przypadków krótkotrwały kaszel jest efektem infekcji wirusowej, która nie wymaga leczenia farmakologicznego. W takim przypadku zalecane są odpoczynek i picie dużej ilości płynów. W przypadku odczuwania bólu lub pojawienia się wysokiej gorączki zastosować można leki zawierające paracetamol lub ibuprofen.

W części przypadków przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki i określenie przyczyny kaszlu jest jedyną drogą do wyboru adekwatnego sposobu pozwalającego wyeliminować dolegliwość. Lekarz, na podstawie rodzaju kaszlu (kaszel suchy czy mokry, krótko- czy długotrwały), objawów towarzyszących oraz ewentualnie dodatkowych badań może postawić rozpoznanie, które pozwoli nie tylko leczyć symptomy choroby, ale także wyeliminować jej źródło.

W zależności od przyczyny zastosowanie znajdują różne środki, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów. Preparaty farmaceutyczne stosowane do leczenia kaszlu w poszczególnych jednostkach chorobowych to m.in.:

• środki antyhistaminowe, kortykosteroidy – stosowane np. w przypadku alergii,
• inhalatory zawierające kortykosteroidy i substancje rozszerzające oskrzela pomagające chorym na astmę,
• antybiotyki – wykorzystywane w leczeniu infekcji bakteryjnych,
• inhibitory pompy protonowej – stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego.

W przypadku, gdy leczenie bezpośredniej przyczyny kaszlu nie jest możliwe, stosuje się czasami leki przeciwkaszlowe, które eliminują objawy.

Syrop na kaszel oparty na substancjach czynnych o działaniu wykrztuśnym często okazuje się pomocny w łagodzeniu objawów silnego kaszlu z gęstą i lepką wydzieliną. Dostępne bez recepty środki w tej postaci często zawierają substancje ziołowe, takie jak np. tymianek. Syrop na suchy kaszel może w składzie mieć np. prawoślaz lub pędy sosny.

Domowe sposoby na kaszel

Domowe sposoby na kaszel w wielu przypadkach skutecznie pomagają w łagodzeniu dolegliwości. Oto kilka z nich:

• pij dużo płynów – powoduje to rozrzedzenie wydzieliny, dzięki czemu jej wykrztuszanie staje się łatwiejsze,
• zadbaj o nawilżenie powietrza – możesz zastosować w tym celu specjalne nawilżacze lub wziąć gorący prysznic i spędzić trochę czasu w zaparowanej łazience,
• zastosuj inhalacje na kaszel,
• wykorzystaj miód – powszechnie stosowany domowy sposób łagodzący objawy kaszlu; w jednym z badań stwierdzono, że podanie 2 łyżeczek miodu było równie skuteczne w redukowaniu kaszlu spowodowanego infekcją dróg oddechowych, co popularny lek przeciwkaszlowy (na kaszel u dziecka do 1 r.ż. nie powinno się stosować tej metody ze względu na występujące u niemowląt ryzyko zatrucia bakterią wywołującą botulizm),
• ssij twarde cukierki – może to pomóc w łagodzeniu suchego kaszlu.

Kaszel u dziecka

Kaszel u dziecka może mieć podobne przyczyny co ten występujący u dorosłych. Najczęściej spowodowany jest:

• infekcjami,
• obecnością ciała obcego w drogach oddechowych,
• astmą.

Suchy kaszel u dziecka może być wywołany także przez krztusiec – chorobę bakteryjną objawiającą się silnym, napadowym i długotrwałym kaszlem z towarzyszącą dusznością i świstem wdechowym. Jest to choroba groźna szczególnie dla noworodków i niemowląt. Powszechne zastosowanie szczepień ochronnych poskutkowało znaczącym zmniejszeniem częstości występowania krztuśca, jednak mimo tego każdego roku w Polsce odnotowuje się kilka tysięcy przypadków tego schorzenia.

Kaszel u dziecka powinien skłonić do szybkiego skonsultowania się z lekarzem, jeśli:

• kaszel jest duszący, towarzyszą mu trudności w oddychaniu, dziecko oddycha bardzo szybko lub głośno,
• kaszel występuje u niemowlęcia poniżej 4 miesiąca życia,
• pojawia się po zachłyśnięciu (nawet po kilku dniach, tygodniach),
• wykrztuszana jest krew lub wydzielina o zielonej lub żółtej barwie,
• dziecko ma gorączkę i zachowuje się w nietypowy sposób,
• silny kaszel prowadzi do wymiotów,
• kaszel u dziecka trwa powyżej 2 tygodni, a dolegliwości nie ulegają zmniejszeniu.

Do leczenia kaszlu u dziecka wywołanego infekcjami można wykorzystać opisane wyżej domowe sposoby. Popularnym sposobem łagodzenia suchego kaszlu jest także zastosowanie syropu na kaszel dla dzieci. W przypadku innych niż infekcje zmian leżących u źródła problemu lekarz dobierze metodę leczenia w zależności od przyczyny. Kaszel u niemowlaka i dziecka do 6 r. ż. nie powinien być leczony środkami dostępnymi bez recepty.

Kaszel w ciąży

Wywołujące kaszel infekcje, takie jak przeziębienie czy grypa zazwyczaj nie stanowią zagrożenia zdrowia dla kobiety w ciąży ani jej dziecka. W leczeniu kaszlu w czasie ciąży należy jednak zachować ostrożność, ponieważ nie wszystkie środki farmaceutyczne stosowane do łagodzenia objawów są bezpieczne. Warto w związku z tym skonsultować się lekarzem przez zastosowaniem jakichkolwiek leków na kaszel. Wizyta u specjalisty jest zalecana, jeśli kaszel w ciąży powoduje brak apetytu, trudności ze snem lub trwa kilka dni i nie ulega poprawie. Gorączka (około 39 stopni C), duszący kaszel i ból w klatce piersiowej również stanowią wskazania do zasięgnięcia porady lekarskiej.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej.

Bibliografia

1. National Health Service (2017) Cough.
2. Mayo Clinic (2019) Chronic cough.
3. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. (red.) (2012) Fitoterapia i leki roślinne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
4. UpToDate (2020) Patient education: Cough in children (The Basics).