Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – jak ją rozpoznać i leczyć?

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) to jedna z postaci nietolerancji glutenu. Od celiakii i alergii na gluten odróżnia ją to, iż nie stwierdza się w jej przypadku przeciwciał typowych dla choroby trzewnej, uszkodzenia kosmków jelitowych ani przeciwciał IgE. NNGS może manifestować się wieloma objawami klinicznymi, które ustępują po wykluczeniu glutenu z diety. 

Czym jest nieceliakalna nadwrażliwość na gluten?

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (ang. Non-celiac gluten sensitivity, NCGS) to choroba, której patofizjologia wciąż pozostaje nieznana. Bierze się pod uwagę wpływ infekcji wirusowych lub bakteryjnych na powstawanie czasowej nadwrażliwości na gluten. Poza tym wg najnowszych hipotez przyczyną schorzenia mogą być: 

• czynniki immunologiczne,  
• nieprawidłowa funkcja bariery śluzówki jelit, 
• znajdujące się w pokarmach inhibitory amylazy i trypsyny. 

Przez długi czas kwestionowano zasadność uznania tej jednostki chorobowej, pomimo dowodów empirycznych uzyskanych przez brytyjskich lekarzy w latach 70. XX wieku. Obraz kliniczny schorzenia oraz kryteria rozpoznania nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten określono dopiero w 2012 roku. Szacuje się, że nieceliakalna nadwrażliwość na gluten dotyczy 0,5-5% osób. Zachorować można w każdym wieku, choć najwięcej przypadków dotyczy osób 40-60. letnich. NCGS kilkukrotnie częściej stwierdza się u kobiet niż u mężczyzn. 

Objawy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten

Objawy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten obejmują: 

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, tj. bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia, refluks, 
• bóle stawowo-mięśniowe, 
• aftowe zapalenie jamy ustnej, 
• złe samopoczucie, 
• uczucie niepokoju, 
• stany depresyjne, 
• bóle głowy, 
• zmęczenie, 
• rozdrażnienie, 
• zaburzenia snu, 
• spadek masy ciała, 
• zaburzenia koncentracji, 
• zmiany dermatologiczne, tj. wysypka, zapalenie skóry, 
• niedokrwistość, 
• drętwienie nóg i rąk. 

Dolegliwości mogą pojawić się zarówno w ciągu kilku godzin po spożyciu posiłku, jak i kilku dni. Nie ma tutaj sztywnej reguły, którą można by odnieść do wszystkich pacjentów. 

Diagnostyka nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten

Wciąż nieznany jest biomarker, który umożliwiałby jednoznaczne potwierdzenie NCGS w badaniach, dlatego też diagnoza choroby nie należy do najłatwiejszych. Podstawą jest wykluczenie celiakii i alergii na pszenicę. NCGS stwierdza się, gdy: 

• nie występują przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej, przeciwciała przeciwendomysialne oraz przeciwciała przeciwko deaminowanym peptydom gliadyny, 
• nieobecne są swoiste przeciwciała IgE, 
• wynik testów skórnych jest negatywny, 
• występują przeciwciała IgGAGA, 
• zostają stwierdzone warianty genów HLA DQ2/DQ8, 
• w badaniu histopatologicznym błony śluzowej śluzówki jelit stwierdza się wynik 0 lub 1 w skali Marsha (wynik 0 – prawidłowa błona śluzowa, brak zmian morfologicznych, wynik 1- prawidłowe kosmki jelitowe, występuje naciek z limfocytów śródnabłonkowych); 
• objawy pojawiają się po spożyciu glutenu i mijają, gdy wprowadzi się dietę bezglutenową lub o obniżonej zawartości glutenu. 

Podczas diagnostyki konieczne jest wykluczenie chorób o podobnych objawach klinicznych, w tym nieswoistych chorób zapalnych jelit. 

Leczenie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten

Leczenie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten jest objawowe. Pacjentom zaleca się stosowanie diety z wykluczeniem glutenu, choć niekoniecznie musi być ona tak restrykcyjna, jak u osób chorujących na chorobę trzewną – niekiedy niewielkie ilości glutenu w diecie nie wywołują niepożądanych objawów.  

Eliminacja glutenu sprawia, że chory nie może spożywać wielu produktów, co niesie ryzyko powstawania niedoborów żywieniowych. Z tego względu ważne jest dobre zbilansowanie posiłków i wprowadzenie do jadłospisu produktów dostarczających niezbędną ilość mikro- i makroskładników. Na razie nie stwierdzono, czy NCGS ma charakter przewlekły, dlatego sugeruje się, aby po mniej więcej dwóch latach ponownie zacząć spożywać produkty glutenowe i sprawdzić, czy powodują one dolegliwości. 

Badania wskazują, iż objawy NCGS prowokuje nie tylko gluten, ale i prolaminy, inhibitory trypsyny oraz fermentujące węglowodany FODMAP. Pozytywne efekty może więc dać stosowanie diety low-FODMAP polegającej na eliminacji produktów zawierających fruktozę, poliole, fruktany oraz galaktooligosacharydy. W poniższej tabeli przedstawiono produkty o niskiej i wysokiej zawartości FODMAP. 

Bibliografia: 

1. Hozyasz K., Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) – choroba ponownie odkryta, Family Medicine & Primary Care Review 2016, 18, 1: 79-83. 
2. Michałowska J., Pastusiak K., Bogdański P., Kontrowersje wokół glutenu, Varia Medica 2018 tom 2, nr 1, s. 13-19. 
3. Śledziona J., Ciesielska K., Bogdański P., Mardas M., Mańkowska-Wierzbicka D., Stelmach-Mardas M., Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – aktualny problem w dietetyce, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2021, tom 12, nr 2, s. 71-75.