Wyczerpanie nerwowe. Co się dzieje, gdy nadmuchasz balon do granic? 

Wyobraź sobie, że pompujesz balon. Z każdym kolejnym oddechem guma zwiększa swoją objętość. Jeśli nie przestaniesz, w końcu pęknie. Podobnie jest z ekspozycją na długotrwały stres. Jeśli trwa zbyt długo, doprowadza do wyczerpania nerwowego. Jakie są jego skutki dla organizmu? Jak sobie radzić z tym problemem? 

Czym jest wyczerpanie nerwowe? 

Wyczerpanie nerwowe jest jedną z faz, które pojawiają się po kontakcie z czynnikiem stresującym. Jako pierwsza zawsze występuje odruchowa reakcja alarmowa. Wówczas organizm, dzięki szeregowi natychmiastowych reakcji fizjologicznych, przygotowuje się do walki, ucieczki albo zamarcia.  

Jeśli ekspozycja na stres jest długotrwała (np. apodyktyczny szef, przemocowy partner lub członek rodziny, niesprawiedliwy i upokarzający nauczyciel), pojawia się stadium odporności. Organizm dostosowuje się pozornie do sytuacji i jest w stanie przez pewien czas w niej „normalnie” funkcjonować. Nie ustępuje jednak gotowość do działania. Nic więc dziwnego, że następstwem tego jest faza wyczerpania nerwowego. 

W tym stadium osoba poddawana ciągłemu stresowi nie jest już w stanie dostosować się  do sytuacji i sprawnie funkcjonować. Nie może się dłużej opierać. Ulega. To doprowadza do rozwoju wielu chorób somatycznych, samookaleczenia, a nawet targnięcia się na własne życie. 

Jak objawia się wyczerpanie nerwowe? 

Jeśli oddziałuje na ciebie długotrwały stres i nie stosujesz żadnych metod jego redukcji, w końcu pojawi się wyczerpanie nerwowe. Może dawać o sobie znać przez: 

• ból głowy, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• rozdrażnienie, 
• osłabienie, brak motywacji, 
• trudności z koncentracją, 
• brak energii, 
• problemy ze snem. 

Z czasem mogą rozwinąć się okresowe stany lękowe, a nawet poważne zaburzenia psychiczne, na czele z depresją. 

Na czym polega leczenie wyczerpania nerwowego? 

Wielu czynników stresowych nie da się wyeliminować. Rzucenie pracy, w której pojawia się mobbing, czy odejście od przemocowego partnera tylko w teorii są proste. I choć docelowo kluczowe jest wyeliminowanie czynnika, który spowodował stan wyczerpania nerwowego, to zanim stanie się to możliwe, można sięgać po techniki wspierające łagodzenie napięcia: 

• medytacja mindfulness (in. medytacja uważności) – świadome i uważne doświadczenie chwili, co pomaga obniżyć ciśnienie i poziom kortyzolu, 
• techniki oddechowe – codzienne, dwudziestominutowe ćwiczenia pozwalają spowolnić i uspokoić oddech, 
• metoda relaksacji Jacobsona – napinanie na kilka sekund mięśni, a następnie ich rozluźnianie, powtarzane przez ok. 20 minut, 
• trening autogenny Schultza – wzbudzanie ciepła i ciężkości w różnych partiach ciała za pomocą słów, 
• aktywność fizyczna – treningi aerobowe i siłowe, 
• kontakt z naturą, 
• optymalnej długości i dobrej jakości sen, 
• dobrze zbilansowana dieta – unikanie potraw przetworzonych, słodyczy i napojów gazowanych, a sięganie po tłuszcze nasycone, warzywa i owoce. 

Bardzo ważne jest także wsparcie psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Ze względu na ogromny i niekorzystny wpływ wyczerpania nerwowego na ogólną kondycję organizmu, warto sięgać po profesjonalną pomoc. To oznaka siły, nie słabości. Warto też dbać o regularną profilaktykę. Pogorszona zdolność radzenia sobie ze stresem może być bowiem efektem zaburzeń zdrowotnych, a jedną z przyczyn są zaburzenia funkcji tarczycy. 

Bibliografia: 

1. Baka Ł., Kapica Ł., Łastowiecka-Moras E., Psychiczna regeneracja po pracy a wyczerpanie i wydajność nauczycieli: mediująca rola przekonań o własnej skuteczności zawodowej, Medycyna Pracy. Workers’ Health and Safety 2024, nr 75(2), s. 143-158. 
2. Gembalska-Kwiecień A., Żurakowski Z., Przyczyny i skutki wypalenia zawodowego Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej 2016, z. 92, s. 73-83. 
3. Sumińska S., Grodecka P., Radzenie sobie ze stresem, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2022.